آغاز تدوين دانشنامه هنرهاي سنتي
در نشست خبري دانشنامه مطرح شد:
آغاز تدوين دانشنامه هنرهاي سنتي
دانشنامه هنرهاي سنتي ايران توسط فرهنگستان هنر تدوين مي‌شود.گسترش و تعميق اطلاعات درباره هنرهاي سنتي ، كمك به ارتقاي كمي و كيفي پژوهش‌ها در موضوع هنرهاي سنتي از طريق ايجاد امكان دسترسي سريع، دقيق و آسان، زمينه‌سازي براي تعميق پژوهش‌هاي بنيادي و گسترده‌تر از طريق جلب توجه و مشاركت پژوهشگران، اساتيد، مدرسان و دانشجويان و اهل حرفه و... از جمله اهداف تهيه اين دانشنامه است.
به گزارش روابط عمومي، سيد عبدالمجيد شريف‌زاده؛ رييس دانشنامه هنرهاي سنتي و محمدمهدي هراتي ـ عضو شوراي عالي دانشنامه هنرهاي سنتي ايران ـ امروز (دوشنبه، 31 خردادماه) در نشستي كه در فرهنگستان هنر برگزار شد، حضور يافتند تا آغاز كار رسمي گروه اين دانشنامه را اعلام كنند.
شريف‌زاده در اين نشست گفت: دانشنامه هنرهاي سنتي در 14 گروه تخصصي نگارگري و كتاب‌آرايي، خوش نويسي ، فرش، معماري سنتي و هنرهاي وابسته، نمايش‌هاي سنتي و آييني، موسيقي سنتي، نساجي سنتي و هنرهاي وابسته، سفال، آبگينه، هنرهاي مرتبط با چوب، هنرهاي مرتبط با فلز، مباني نظري و حكمي هنرهاي سنتي، حجاري و هنرهاي وابسته و پوشاك سنتي و هنرهاي وابسته تهيه مي‌شود و چند گروه اجرايي از جمله پژوهشي و فن‌آوري اطلاعات براي آن تشكيل شده است.
وي در تعريف اهداف تهيه اين دانشنامه، اظهار كرد: گسترش و تعميق اطلاعات درباره هنرهاي سنتي، كمك به ارتقاي كمي و كيفي پژوهش‌ها در موضوع هنرهاي سنتي از طريق ايجاد امكان دسترسي سريع، دقيق و آسان، زمينه‌سازي براي تعميق پژوهش‌هاي بنيادي و گسترده‌تر از طريق جلب توجه و مشاركت پژوهشگران، اساتيد، مدرسان و دانشجويان و اهل حرفه، ايجاد پويايي بيش‌تر در فضاي فرهنگي و علمي از طريق تسهيل دسترسي محققان به منابع گوناگون و گسترده و هموار كردن راه تحقيق در تاريخ هنر ايران‌زمين، كمك به احيا، اعتلا و ترويج هنرهاي سنتي و زمينه‌سازي براي تدوين و تأليف مداخل مورد نظر به‌صورت مكتوب، بانك‌هاي اطلاعاتي موضوعي و لوح فشرده از جمله اين اهداف است.
پيش از آغاز رسمي اين نشست، بهزاد مرتضوي ـ مدير كل روابط عمومي فرهنگستان هنر ـ توضيح داد كه طرح اين دانشنامه مهرماه سال گذشته تصويب شده است.
شريف‌زاده نيز با بيان اينكه هنرهاي سنتي در طول تاريخ، مسير تحول خود را گذرانده‌اند، يادآور شد: با نگاهي به تاريخ ايران، قدمتي بيش از 10هزار سال را بايد براي اين هنرها درنظر گرفت. اين قدمت با آنچه در دوره‌هاي مختلف توسط هنرمندان ابداع و به نسل بعد منتقل شده است، تناسب دارد.
رييس دانشنامه هنرهاي سنتي تأكيد كرد: هنرهاي سنتي شناسنامه ما در دنياست و شايد پيش از آن‌كه نفت در دنيا براي ما شناسنامه شده باشد، ما را به‌عنوان سرزمين فرش‌هاي بهشتي مي‌شناختند، به‌گونه‌اي كه در كتاب‌هاي مستشرقان آمده است: «ايرانيان آثار هنري خود را بر كف سالن‌هاي‌شان مي‌اندازند و بر آن زندگي مي‌كنند».
وي اضافه كرد: در دوره معاصر به دلايل گوناگون مورد تهاجم فرهنگي، بي‌مهري و كم‌توجهي قرار گرفته‌ايم و بسياري از اين هنرها به‌خاطر مسائل اقتصادي و صنعتي دوره معاصر و مدرنيزم و بسياري از مسائل اجتماعي و فرهنگي ديگر جايگاه اصلي خود را از دست داده‌اند و هر روز شاهد فراموش شدن برخي از آن‌ها هستيم. از ياد رفته‌هايي كه وظيفه‌ي ما در بخشي از فعاليت‌ها حفظ و معرفي اين هنرها و انتقال آن‌ها به آيندگان است.
رييس دانشنامه هنرهاي سنتي يادآور شد: از زمان تأسيس فرهنگستان هنر همزمان گروه هنرهاي سنتي اين فرهنگستان شكل گرفت كه يكي از فعال‌ترين گروه‌ها بوده است و برگزاري همايش‌هاي مختلف از كمال‌الدين بهزاد تا شاهنامه‌نگاري از جمله فعاليت‌هاي آن به‌شمار مي‌آيد.
وي بيان كرد: يكي از درخواست‌هاي اصلي و اوليه اين گروه شكل‌گيري مجموعه‌اي بود كه بتواند دانشنامه‌اي را براي هنرهاي سنتي ايران تعريف كند، چون به‌دليل شرايط تحميل‌شده بر هنرهاي ما، خيلي از آن‌ها در حال فراموشي‌اند و برخي از اين هنرها نيز در طول تاريخ دچار دگرگوني شده‌اند، پس وظيفه‌ي ما شناخت عميق و دقيق‌تر اين هنرهاست.
شريف‌زاده اظهار كرد: البته كارهايي در گذشته به‌صورت پراكنده انجام شده است اما تا كنون كار جامعي نشده بود بنابراين به سازمان يا جايي براي حمايت گسترده از اين طرح نياز بود كه فصل‌الخطاب هنرهاي سنتي هم باشد. فرهنگستان هنر بالاترين مرجع تصميم‌گيري درباره هنرهاي كشور است و اين در وظيفه‌ي ما بود، اما شرايط آن تا كنون فراهم نشده بود.
رييس دانشنامه هنرهاي سنتي به اشكال‌هايي در فضاهاي تخصصي و گوناگوني اصطلاحات هنرهاي سنتي در مناطق مختلف اشاره كرد و گفت: بايد هماهنگي بين اين اصطلاحات، اطلاع‌رساني مناسب و پرداختن به واژه‌هاي درست انجام شود و تدوين اين دانشنامه چاره‌اي براي رفع اين مشكلات است.ضمن اعلام موجوديت براي تدوين اين دانشنامه، دست همكاري به سوي تمام هنرمندان و پژوهشگران حوزه‌ي هنرهاي سنتي دراز مي‌كنيم.
به گفته وي، سايت دانشنامه هنرهاي سنتي راه‌اندازي شده است و اين در مرحله نخست طرح قرار دارد و در ادامه، به انتشار مطالب تجميع‌شده پرداخته مي‌شود.
در ادامه اين نشست، محمدمهدي هراتي ـ عضو شوراي عالي دانشنامه هنرهاي سنتي ـ بيان كرد: تصميم فرهنگستان هنر درباره اجرايي شدن اين دانشنامه، مهم‌ترين كاري است كه براي ارتقاي هنرهاي ملي ايران انجام مي‌شود. اكنون ما با يك حركت عظيم مواجهيم.
وي ادامه داد: هنرهاي ملي ايران كه با عطر اسلام و موازين و مباني اسلامي عجين است، چه در گذشته و در روزهاي ايران باستان و چه پس از دوران اسلامي هميشه حرف اول را زده است. امروز هم در قرن هياهو كه جعل و تزوير درباره هنرهاي ايراني بسيار اتفاق مي‌افتد، هنوز هم ايران با هنرهايش شهره است.
عضو عالي شوراي دانشنامه هنرهاي سنتي ايران با بيان اينكه هنرهاي ايران بيش از 150 رشته است، افزود: وقتي از هفت هنر صحبت مي‌شود، توجه كنيد كه چه ظلمي به هويت هنري خود كرده‌ايم، حتي برنامه‌ريزي دانشگاه‌هاي كشور دست‌پرورده غربي‌هاست. اين برنامه‌ريزي پيش از شهريور 1320 توسط آندره گدار انجام شده است.
هراتي به بهره‌گيري كشورهاي ديگر از هنرهاي سنتي ايران مانند انگليس كه براي نجات صنعت نساجي خود از هنر و رنگ‌زني پارچه‌هاي ايراني استفاده كرد، اشاره‌اي داشت و گفت: هجوم فرهنگي از راه هنر وارد شده است. بايد به اين موضوع توجه كنيد. اكنون اين فرصت فراهم شده است تا مباني علمي را كه زماني سينه‌به‌سينه منتقل مي‌شد، مكتوب كنيم. ما از كانال‌هاي مختلف، دانش هنرهاي سنتي ايران را جستجو مي‌كنيم، مزيت هنرهاي سنتي اين است كه زبان دارند و سكوت ندارند.
او با تأكيد بر اينكه سنت در ايران مفهومي كهنه ندارد، اظهار كرد: سنت در ابتدا، چكش كوچكي بود اما اكنون براي هنر، حكم يك پتك را پيدا كرده است. اين در حالي است كه هنر هيچ‌گاه محيط را آلوده نكرده است و هنرمندان ايراني هرگز آلوده‌كننده محيط اطراف خود نبوده‌اند. هنرهاي ما صنايع داشتند و اين صنايع به‌معني پيچ و مهره نيست، چون كم‌تر از 100 سال است كه با پيچ و مهره آميخته شده است. اين صنعت از صنع خدا مي‌آيد و اين قلم صنع به‌دست هنرمندان ايراني آثار بي‌بديلي را پديد آورده است.
وي بيان كرد: به شهادت همين هنرها و خيلي چيزهاي ديگر، ما هرگز پتك را نپرستيده‌ايم. اگر اسكندر آمد كه هنرهاي ما را آلوده كند، شاهد در تاريخ داريم كه اين هنرها آلوده نشدند و خودشان بودند كه اسطوره‌هاي ما را با اسطوره‌هاي يوناني درآميختند.
هراتي در ادامه به وضعيت نسخه‌هاي خطي كه در كتابخانه‌هاي ايراني حبس هستند اشاره كرد و افزود: بسياري از اين نسخه‌ها در بيرون از كشورند و برخي هم در يورش‌ها به يغما رفتند. اكنون فقط خليج فارس نيست كه مدعي پيدا كرده است، بسياري از نسخه‌هاي خطي ما كه از اين كشور دور افتاده‌اند، مدعي دارند بنابراين هوشياري، دقت عمل و درايت لازم است. در تدوين اين دانشنامه نيز اين مسائل را بايد در نظر بگيريم.
عضو شوراي عالي دانشنامه هنرهاي سنتي تأكيد كرد: هنرهاي ما ويتريني نبوده بلكه با زندگي ايراني عجين بوده‌اند. گليم ايراني وقتي مندرس مي‌شد، موزه‌نشين مي‌شد. هنرمندان بايد چشم‌هاي‌شان را بشورند و جور ديگري ببينند، اين افتراقي كه اكنون ايجاد شده، بايد از بين برود، چون بسياري از هنرهاي ما مكتوم مانده‌اند و موزه‌ها از وجود آن‌ها پر است.
در ادامه اين نشست، شريف‌زاده در پاسخ به اين پرسش كه با توجه به تغييرهاي مكرر در فرهنگستان هنر، آيا با تغيير شما امكان دارد، اين دانشنامه نيز با تأخير مواجه شود، اظهار كرد: اين كار ما با تأييد رييس فرهنگستان هنر صورت مي‌گيرد، اين حكم هم توسط همان رييس داده شده است بنابراين احتمال اين تغيير كم‌تر مي‌شود.
رييس دانشنامه هنرهاي سنتي به مزاح گفت: ما مانند در مسجد هستيم، نه مي‌توانند ما را بكنند و نه مي‌توانند عوض كنند؛ بيخ ريش هنرهاي سنتي مانده‌ايم.
وي درباره ترويج هنرهايي كه هزاران سال قدمت دارند و اكنون فراموش شده‌اند، به‌دنبال تدوين اين دانشنامه، بيان كرد: قطعا هر سازماني يك وظيفه دارد. حفظ و احياي هنرهاي سنتي برعهده فرهنگستان نيست و سازمان ديگري بايد اين كار را انجام دهد اما تدوين اين دانشنامه از وظايف ما به‌شمار مي‌آيد.در فرهنگستان هنر، طرح‌هاي مختلفي پيشنهاد شده كه يكي از آن‌ها طرح نگارستان هنرهاي سنتي بود كه به وزارت علوم ارائه شد؛ اما متأسفانه به نتيجه نرسيده است.
شريف‌زاده تأكيد كرد: امروز شيوه آموزش در دانشگاه‌ها قطعا جايگزيني براي استادان هنرهاي سنتي ايران ايجاد نمي‌كند. بنابراين طرح نگارستان هنرهاي سنتي را با بهره‌گيري از شيوه آموزش استاد شاگردي آماده و به وزارت علوم ارائه كرديم؛ اما تا كنون نتيجه‌اي را اعلام نكرده‌اند. البته رييس فرهنگستان هنر قول پي‌گيري آن را داده است.
هراتي هم گفت: هنرهاي سنتي ايران قابليت‌هاي فراواني دارد؛ اما فرهنگستان هنر ارگان برنامه‌نويس است و مجري، دستگاه‌هاي ديگر هستند. ما تا كنون در دانشگاه‌ها خيلي مؤثر بوده‌ايم و تأمين منابع آموزشي را هدف گرفته‌ايم، چون بيش‌تر كتاب‌هاي ترجمه‌شده غلط دارند و گاهي حاوي مطالب خنده‌دار مغاير با تاريخ كشور ما هستند.
شريف‌زاده در ادامه درباره برآورد زماني براي آماده شدن اين دانشنامه، بيان كرد: ما كاري را آغاز كرده‌ايم اما نمي‌دانيم چه زماني تمام مي‌شود، چون بسيار گسترده است، براي نمونه هنوز استادان، لغت‌نامه دهخدا را نتوانسته‌اند تمام كنند. در حوزه هنرهاي سنتي هم وضع اين‌گونه است، چون رشته‌ها بسيار گسترده‌اند.
او در پاسخ به اين پرسش كه آيا در تهيه‌ي اين دانشنامه به هنرهاي ايران بزرگ يا معاصر پرداخته مي‌شود؟ اظهار كرد: هنر ايراني محدوده‌ي جغرافيايي ندارد، ما ايران بزرگ را در نظر مي‌گيريم.
هراتي نيز در تكميل اين سخن گفت: مسأله، شيوه ايراني است. امكان دارد كاري خارج از اين مرز انجام شود اما شيوه آن ايراني باشد، آن را هم با تكنيك منطقه‌ي مورد نظر در نظر مي‌گيريم.
شريف‌زاده درباره بودجه دانشنامه نيز بيان كرد: بودجه سالانه مشخصي را ابلاغ كرده و البته قول داده‌اند، بودجه بسته نمي‌شود و جاهاي مختلف تأمين خواهد شد بنابراين مشكل مالي نخواهيم داشت.
رييس دانشنامه هنرهاي سنتي درباره اينكه آيا اطلاعات 12 گروه تعيين‌شده همزمان آماده مي‌شود، گفت: شكل‌گيري گروه‌ها، متناسب با شرايط است، به‌طوري كه برخي گروه‌ها چون پژوهش‌گران‌شان در بخش خصوصي كار مي‌كردند، مانند موسيقي، بخشي از اطلاعات آن‌ها تكميل است و اين، كار را راحت‌تر كرده است.
شريف‌زاده درباره دوزبانه بودن دانشنامه نيز توضيح داد: موضوع حال ما تدوين دانشنامه هنرهاي سنتي به زبان فارسي است؛ اما در مرحله بعد، به زبان انگليسي هم مي‌پردازيم. يكي ديگر از كارهايي كه ما دنبال آن هستيم، معادل‌سازي هنرهاي سنتي ايراني در زبان انگليسي است، چون بسياري از اين واژه‌ها به اشتباه برگردانده مي‌شوند. ما در اين دانشنامه قصد داريم، اين مشكل را رفع كنيم.
تنظيم: هومن بهلولي