لالي انتخابي: امتناع يا ناتواني؟

اختلالات ارتباطي (مشکلات زبان و تکلم در کودکان)

ارتباط به معناي فرستادن،‌ دريافت و تبادل اطلاعات است که اين اطلاعات شامل حقايق، افکار، احساسات، درخواست ها و ...مي باشد، زبان به عنوان ابزاري براي انتقال مفاهيم فوق مي باشد لذا، استفاده مؤثر و مناسب از زبان براي برقراري ارتباط با جهان پيرامون براي هر فرد يک امر حياتي و اساسي است. توانايي تبادل اطلاعات از طريق زبان، اساس فرآيندهاي اجتماعي و فرهنگي است.

براي کودکان، رشد و تکامل زبان و کلام تأثير عميقي بر ساير جنبه هاي رشد آنان دارد. به طور مثال توانائي زباني و کلامي مناسب و مؤثر کودک باعث رشد او در زمينه بازي، ارتباط با همسالان، پيشرفت تحصيلي، شناخت عمومي و تکامل رفتاري و هيجاني او مي گردد. برعکس چنانچه عملکرد ارتباطي کودک حتي به شکل خفيف مشکل داشته باشد با پيامدهاي زيان آور اجتماعي و افزايش خطر ابتلاء به اختلالات روانپزشکي همراه است.

با توجه به چنين پيامدهايي و با توجه به آنکه مشکلات تکلمي و زباني در کودکان قبل از سن مدرسه، جزء شايع ترين اختلالات تکاملي هستند، تشخيص به هنگام و درمان مناسب اين اختلالات براي کودک و خانواده او اهميت بسزايي دارد.

اختلالات ارتباطي کودکان به دو دسته کلي اختلالات زبان و اختلالات گفتار تقسيم بندي مي شوند.

در اختلالات زباني، اختلال در درک مطلب و استفاده از جنبه هاي ارتباطي کلامي يا نوشتاري و يا سايـر سيستم هاي سمبوليک براي برقراري ارتـباط مطـرح مي باشد که مي تواند شامل اشکال در فرم، محتوي و يا عملکـرد زبان باشـد. در دسته اختلالات زباني مي توان لالي انتخابـي (Selective Mutism) را نيز جاي داد.

در زير به هر کدام از موارد فوق اشاره کوتاهي مي گـردد.

اختـلال در تلفظ

اين اختلال شايع ترين نوع مشکلات ارتباطي است که در آن توليد صداهاي تکلمي با سطح رشدي و تکاملي کودک متناسب نيست. کودک نمي تواند آنگونه که بر اساس سن او انتظار مي رود تلفظ شمرده و صحيحي از کلمات را ارائه دهد. قابل فهم بودن گفتار اين کودکان نسبت به ميزان کلامي که در موقعيتي خاص توليد کرده اند و جملاتي که گفته اند، کم است. کودک ممکن است نوک زباني صحبت کند، يا بعضي از حروف و صداها را حذف کند  يا ممکن است حرفي را جايگزين حرف ديگر کند (مثلاً به جاي گربه بگويد دربه). بسياري از موارد فوق در طي فرآيند رشد طبيعي کودکان نيز ديده مي شود اما بتدريج که سن کودک افزايش مي يابد، ‌انتظار مي رود تکلم او براي ديگران بيشتر قابل فهم باشد. اما در اين اختلال، مشکل کودک پس از طي دوره طبيعي رشد، باز هم ادامه مي يابد اين بيماري معمولاً در 4 سالگي يعني زماني که انتظار مي رود تکلم کودک قابل فهم باشد، آغاز مي گردد. اين بيماري در پسران شايع تر از دختران است. اين کودکان داراي  ريسک اختلالات يادگيري و مشکلات تحصيلي هستند و ممکن است ساير مشکلات زباني و تکلمي در آنها وجود داشته باشد.

لکنت زبان

در اين بيماري سليس و روان بودن تکلم از بين رفته است. شخص فکر مي کند روي گفتار خود تسلط و کنترل لازم را ندارد و در نتيجه دچار واکنش هاي رفتاري و عاطفي مي گردد. ممکن است صداها بلوک شوند و کودک بخواهد حرف بزند ولي صدايي از گلويش خارج نشود و در نتيجه سکوت و يا وقفه اي در کلام رخ دهد، ممکن است تکلم با مکث هاي طولاني، تکرار يک حرف  يا طولاني شدن و کش آمدن يک حرف (مثل: م م م م مريض) خود را نشان دهد، همچنين ممکن است شاهد تلاش هاي رفتاري زيادي  مثل پلک زدن، تکان دادن دست ها و سر، اداهاي خاص روي صورت و ...در زمان تکلم کودک باشيم.

گرچه گاهي کودکان طبيعي نيز دچار عدم رواني گفتار مي شوند ولي اين نارواني کلام گذراست و در واحدهاي بزرگتر زباني رخ مي دهد. مثلاً در سطح کلمه، عبارت و يا جمله.

زماني که اين کودکان براي حرف زدن تحت فشار قرار مي گيرند يا استرس و اضطرابي به آنها وارد مي شود، لکنت زبان آنها شدت مي يابد. در نتيجه لکنت زبان بيماري است که شدّت آن از يک موقعيت به موقعيت ديگر متفاوت است. کاهش استرس در زمان صحبت کردن به کاهش حملات لکنت زبان کمک مي کند اما استفاده از داروهاي ضد اضطراب تأثير اصلي در درمان ندارد.

گفتاردرماني در اين کودکان به روان و سليس صحبت کردن کمک مي کند و در ضمن کمک مي کند تا کودک با اضطراب، تنش و اجتناب کمتري وارد مکالمه و گفتگو گردد از آنجا که لکنت زبان يک بعد قوي بيولوژيک و ارثي دارد، روان درماني به تنهايي درمان مؤثري براي آن نيست، گرچه ممکن است به کاهش اضطراب، تطابق بهتر و افزايش اعتماد به نفس کودک کمک مؤثري نمايــد.

گر چه علت لکنت زبان دقيقاً مشخص نمي باشد، به نظر مي رسد مجموعه اي از عوامل مانند آسيب پذيري و استعداد بيولوژيک، تقاضاها و درخواست هاي محيطي و مشخصات سرشتي و ذاتي فرد در ايجاد آن نقش داشته باشد.

اختلال زباني خاص

گروهي از کودکان هستند که درک خوبي از زبان دارند اما براي استفاده از آن در گفتگو، مکالمه و برقراري ارتباط مشکل دارند. کودکان سنين پائين تر که اين مشکل را دارند ممکن است اصلاً نتواند حرف بزنند و تکلم داشته باشد و طيف ديگري از اين بيماران ممکن است اشکال ناقصي از زبان را استفاده کنند.

اين کودکان خطاهاي زيادي در دستور زبان و گرامر دارند مثل نقص در به کار بردن افعال و ضماير، حذف ضمير، حذف فعل کمکي و ... همچنين ممکن است جمله اي که کودک به کار مي گيرد از نظر قواعد دستوري به هم ريخته و بي نظم باشد يا ممکن است فقط از يک محدوده خاص، کلمات خود را انتخاب کند به طور مثال: تمام جملات مورد نظر را در زمان حال بگويد و از ساير زمان ها مثل گذشته، آينده ماضي بعيد و ... در جملات خود استفاده نکند. ممکن است در يافتن کلمه اي مناسب دچار مشکل شود و کلمه ديگري را جايگزين کند که معناي جمله را بهم بريزد و يا منجر به جمله اي ناهمگون، بي ربط و غيرقابل فهم گردد و يا  ممکن است هنگام يافتن کلمه مناسب، کلمه ناصحيحي را انتخاب کند که ارتباطي با آن کلمه دارد (مثلاً به جاي صندلي بگويد ميز) يا عملکرد آن را توصيف کند (به جاي صندلي بگويد چيزي که روي آن مي نشينيم). اين کودکان از کلمات کلي و مبهم (مثل: چيز، چيزه) زياد استفاده مي کنند. يا ممکن است کلمه خودساخته خود را به کار گيرند. کودک در پاسخ به سؤال ممکن است حاشيه برود و در نهايت جواب مورد نظر را ندهد و يا پاسخ نامناسب به سؤالات بدهد.

لالـي انتخابي

نقص در صحبت کردن در يک يا چند موقعيت ارتباطي است. معمولاً کودک از صحبت کردن در موقعيت هايي مثل مدرسه، اجتماعات و با بزرگسالان خارج از خانه اجتناب مي کند، عليرغم آنکه در داخل خانه با خواهر و برادرها و حداقل با يکي از والدين صحبت مي کند. سکوت اين دسته از کودکان بيشتر نشان دهنده امتناع کودک از صحبت کردن است تا ناتواني او براي صحبت کردن، هر چند که ساير اختلالات زباني و تکلمي ممکن است همراه با اين بيماري ديده شوند ولي به حدي نيست که باعث فقدان کلام کودک گردند. اين کودکان عليرغم امتناع از صحبت کردن، معمولاً به نظـر مي رسد که به برقراري ارتباط علاقمند هستند و در موقعيت هايي که صبحت نمي کنند ممکن است تلاش کنند تا با استفاده از ژست و حالات صورت‌، تکان دادن سر، نگاه يا سخن هاي تک سيلابي و زمزمه و يا نجوا با ديگران ارتباط برقرار کنند.

عواملي چون: موقعيت هاي خانوادگي منزوي، حداقل يک والد بسيار خجالتي و کم ارتباط، خانواده در هم ريخته، بستري شدن در بيمارستان، جدايي مهم از خانواده، آسيب هاي فيزيکي مثل آسيب هاي دهاني، بدرفتاري با کودک و آزار جنسي، وابستگي زياد به مادر از علل اصلي بروز اين اختلال در کودکان به شمار مي رود.

درمان

درمان کليه اختلالات ارائه شده در اين مبحث به غير از لالي انتخابي شامل درمان هاي گروهي و فردي توسط آسيب شناس زبان و گفتار است. به علت مشکلات روانپزشکي و آموزشي همراه، اين کودکان نياز به تدريس خصوصي، آموزش مهارت هاي اجتماعي و يا مداخله روانپزشکي ديگر دارند. از آنجايي که لالي انتخابي بيشتر به صورت يک اختلال اضطرابي ديده مي شود تا يک اختلال تکاملي، روش درماني آن متفاوت است و به نظر مي رسد تعديل رفتاري مانند تقويت مثبت و پاداش دادن به کودک هنگامي که صحبت مي کند، عدم تقويت براي پاسخ هاي غيرکلامي (مثل استفاده از ژست و اشاره)، گسترش تدريجي تعداد افرادي که کودک با آنها سر و کار دارد و محيطي که در آن انتظار تکلم از کودک مي رود و ... جايگاه ويژه اي در اين ميان دارد.

در پايان متذکر مي شود تشخيص به موقع و درمان مناسب اين کودکان با توجه به شيوع و گستردگي اين اختلالات کمک بسيار مؤثري به آينده کودک و خانواده وي مي نمايد.

منبع: انجمن روانپزشکي کودک و نوجوان

تنظيم براي تبيان- مريم عطاريان

مقالات مرتبط

هوش من طبيعيه اما...

به ناتواني رنگ توانايي زد

دنياي سکوت

لکنت زبان در کودکان

براي اطلاعات بيشتر در اين زمينه مي توانيد با بخش مشاوره سايت تبيان تماس برقرار کنيد.