آيه‏هاي قرآن و روايات، صبر را نشانه مومن و خشم را نشانه شيطان مي‏دانند

لطفاً آمپر نچسبانيد!

کارد مي‏زدي خونش در نمي‏آمد. رگ‏هاي گردنش ورم کرده بود دهانش را باز کرد و هر چه خواست نثار طرف مقابل کرد. به فکرش نرسيد که تک تک جمله‏هايي که از دهانش بيرون مي‏آيد، تيشه به ريشه سال‏ها رفاقت مي‏زند. خشم در چند دقيقه توانست صميميت چند ساله را نابود کند؛ مثل يک زلزله چند ريشتري! پيدا کردن رد و نشان خشم در جامعه امروز، کار دشواري نيست.

کافي است نگاهي ساده به دوروبرمان بيندازيم تا ببينيم اين خشم چگونه مي‏تواند هنجارهاي اجتماعي را نابود کند و ما انسان‏ها را به جان هم بيندازد. ذره‏بين نياز ندارد؛ با چشم غيرمسلح هم مي‏توان ديد تيشه خشم، ريشه چه خانواده‏هايي را نابود کرده است؛ خشمي که با کمي صبر و جرعه‏اي تحمل، مي‏توان به آساني از کنارش گذشت. دادگاه خانواده همه چيز را لو مي‏دهد! به وضوح نشان مي‏دهد که خشم، اصلي‏ترين عامل ايجاد اختلافات خانوادگي بين زوج‏هاي جوان است. هر چند طبق آمار، اعتياد و فقر مهم‏ترين عوامل طلاق در کشور ما هستند اما خشم‏هاي «آني» و غيرقابل کنترل در نتيجه اتفاق‏هاي ساده و معمول زندگي، آتش اختلاف را در بسياري از خانواده‏ها شعله ور و پاي زنان و مردان بسياري را به دادگاه باز کرده است. براي بررسي اين پديده‏ و راهکارهاي کنترلش، هيچ منبعي بهتر از قرآن و روايات اهل بيت (عليه‏السلام) وجود ندارد.

خشم و صبر را نمي‏توان از هم جدا کرد. انسان اگر صبور باشد، مي‏تواند مقابل خشم دوام بياورد و گرنه دست بسته در اختيارش قرار مي‏گيرد. به همين دليل است که در آيات قرآن و روايات ديني، اين دو مفهوم هميشه در مقابل هم قرار گرفته‏اند؛ مثلا پيامبر اکرم (صلي‏الله عليه وآله وسلم) در روايتي فرموده‏اند: «مومن بايد دو ويژگي داشته باشد؛ اول تقوايي که او را از گناه  بازدارد و دوم صبر و حلمي که جلوي خشمش را بگيرد». البته اين نکته را هم نبايد فراموش کرد که «حلم» با «کظم غيظ» تفاوت‏ دارد. آنهايي که کظم غيظ مي‏کنند در مواقعي که خشمگين مي‏شوند، با ذکر خدا عصبانيت خود را فرومي‏برند اما آنهايي که حلمشان بالاست، آستانه تحمل‏شان آنقدر زياد است که به اين زودي‏ها از کوره در نمي‏روند. البته اين حلم را خدا به هر کسي نمي‏دهد. حتماً مي‏دانيد که يکي از ويژگي‏هاي خداوند «حليم» بودن است.

فکر مي‏کنيد اگر خدا زود از دست گناهان ما عصباني مي‏شد، چه اتفاقي مي‏افتاد. پس هميشه از خدا حلم بخواهيد تا کارتان به خشم نيفتد.

ملا احمد نراقي در کتاب «معراج السعاده» خشم را اين‏گونه تعريف کرده است: «خشم و غضب عبارت است از يک حالت نفساني که باعث حرکت روحي حيواني مي‏شود و هر گاه شديد شد، باعث حرکت شديدي مي‏شود که از آن آتشي توليد مي‏شود و نور عقل را خاموش مي‏کند؛ براي همين، موعظه و نصيحت در آدم غضبناک اثر نمي‏کند و حتي ممکن است پند و موعظه، غضبش را شديدتر کند. غضب از ديد اخلاق اسلامي از مهلکات و آفات خطرناک است و احتمال دارد باعث هلاکت هميشگي شود». مرحوم نراقي در ادامه روايتي را از پيامبر اکرم (صلي‏الله عليه واله وسلم) بيان مي‏کند؛ «غضب ايمان را فاسد مي‏کند، چنانکه سرکه عسل را». مثال بهتر از اين مي‏خواهيد؟ پس به ما حق دهيد که خشم را به زلزله چند ريشتري تشبيه کنيم که ايمان و عقل را با هم نابود مي‏کند.

حديثي از امام صادق (عليه‏السلام) در کتاب «اصول کافي» درباره خشم آمده است؛«غضب کليد همه شرها و بدي‏هاست». آيت‏الله ري‏شهري هم در ميزان الحکمه نوشته: «خشم و غضب در روايات به تبعيت از شيطان و جنوني نابوده کننده تعبير شده است». همه اين روايات را که کنار هم بگذاريم، متوجه مي‏شويم که چرا خداوند وقتي موسي را برانگيخت، به او دستور داده بدون عصبانيت و با زبان نرم با فرعون سخن بگويد.

در سوره طه در آيه‏هاي 43 و 44 آمده است: «اذهبا الي فرعون، انه طغي فقولا له قولا لينا». امام صادق عليه‏السلام در اين باره فرموده‏اند: «خداوند متعال، ملايم است و ملايمت را دوست دارد و پاداشي که به آن مي‏دهد، به خشونت و سخت‏گيري نمي‏دهد» و ادامه داده‏اند: «پدرم امام باقر عليه‏السلام مي‏فرمود سخت‏تر از غضب چه چيز است؟ همانا مرد، غضب مي‏کند و بر اثر آن مرتکب گناهاني مانند کشتن ناحق و تهمت به زن پاکدامن مي‏شود».

همين آيات و روايات بايد مانند يک زنگ هشدار براي ما باشد که زود از کوره در نريم!

مجله همشهري آيه