جذام ؛ درد بی درمان؟

 " جذام "  یک بیمارى عفونى مزمن است که توسط یک نوع باکتری به نام " مایکوباکتریوم لِپرا 1" ایجاد مىشود. این بیمارى بیشتر پوست ، اعصاب محیطى ، مخاط دستگاه تنفسى فوقانى و چشم ها را گرفتار مىکند، ولى به تدریج اعضاى دیگر نیز گرفتار مىشوند.

جذام هر دو جنس را درتمام سنین مبتلا مى سازد و داراى دوره نهفتگى بسیار طولانى است که مىتواند چند سال به طول انجامد.

این بیمارى یک بیمارى عفونى است که به طور مستقیم از یک فرد به فرد دیگر، از طریق دستگاه تنفسى و یا پوست سرایت مىکند، ولى نیاز به دوره تماس طولانى دارد و فقط تعداد کمى از مردم به آن مبتلا مىشوند.

جذام درطى هزاران سال ترس و وحشت را درانسان ها ایجاد کرده و یک بیمارى شناخته شده در تمدن هاى چین ، مصر و هندوستان بوده است . هنگامى که درسال 1873، مایکوباکتریوم لپرا توسط جى.اى.هانسِن ( G.A.HANSEN ) کشف گردید، اولین باکترى مولد این بیمارى در انسان محسوب مىشد که شناسایى شده بود، اما معالجه بیماران بعداز کشف داروی داپسون2 ومشتقات آن دراواخر دهه 1940 میسرگردید. این کشف ، انقلابى درکنترل جذام ایجاد کرد ، زیرا درمان به صورت سرپایى مقدور شد و دیگر نیازى به جداسازى ننگ آور بیماران نبود.

16 کشوری که در صدر کشورهاى آندمیک جهان ( کشورهایى که داراى خطر بالقوه براى شیوع این بیمارى هستند ) می باشند، 91 درصد موارد تخمینى جذام را به خود اختصاص داده اند که بیش از 80 درصد موارد مربوط به 5 کشور اول جهان (هند، برزیل، ماداگاسکار، نپال، موزامبیک ) است . درسال 1997 ، 15/1میلیون مورد تخمینى جذام در جهان وجود داشت که بیشتر آن ها در آسیاى جنوب شرقى، آفریقا و آمریکا متمرکز بودند. از میان این تعداد،890 هزار مورد ثبت شده براى درمان وجود داشتند که بیش از97 درصد آنها با روش چند دارویى3 ( MDT ) معالجه شدند. درمان چند دارویى ( MDT ) ترکیبى از دو یا سه داروى کلوفازیمین4 ، ریفامپیسین5 و داپسون است که استفاده آن ها با هم، از بروزمقاومت دارویى جلوگیرى مىکند.

MDT توسط بیماران به خوبى تحمل و پذیرفته شد و به سرعت بیماران را درمان و انتقال بیمارى را متوقف کرد و در نتیجه حذف جذام را ممکن ساخت . تا سال 1997 ،MDT درمقایسه با درمان تک دارویى ( فقط با داپسون ) ، حدود پانصد هزار تا یک میلیون مورد از عود بیماری جلوگیرى نموده است .

تشخیص جذام معمولاً بر اساس علایم و نشانه هاى بالینى است که این علایم و نشانه ها توسط هر کارمند بهداشتى که آموزش کوتاه مدتى دیده باشد، قابل مشاهده و شناسایى است . در یک منطقه یا کشور آندمیک ، هر فردى که علایم اصلى جذام را از خود نشان دهد، به عنوان فرد مبتلا به جذام تلقى مىشود. علایم اصلی جذام ، ضایعات پوستى مطابق با جذام همراه با بىحسى مشخص و اسمیرهاى پوستى مثبت مىباشد. اگر شخصى داراى ضایعات پوستى ویا نشانه هاى ضایعات عصبى باشد ونشانه هاى اصلى جذام را نداشته و یا این نشانه ها مورد شک و تردید باشند و تشخیص واضح دیگرى را نیز نتوان بر وى گذاشت ، به این بیمار " یک مورد مشکوک " مىگویند. به افراد مورد شک ، باید نکات اصلی بیماری جذام را گفت و به آنان توصیه کرد که اگر علایم بیش از شش ماه باقى بمانند و یا بدتر شوند، مجدداً مراجعه نمایند. براى تمام موارد ثبت شده و جدید ، باید بلافاصله رژیم مناسب با MDT را شروع کرد.

رژیم هاىMDT توصیه شده توسط 6WHO ( سازمان بهداشت جهانی ) اصولی هستند، یعنى بىنظمىهاى خفیف در مصرف ، کارآیى آن ها را مختل نمىکند.

درمان جذام فقط با یک داروى ضد جذام ، همیشه موجب افزایش ایجاد مقاومت دارویى نسبت به آن دارو مىشود و به عنوان یک عمل غیراخلاقى درنظر گرفته شده است .

هر بیمار جذامى باید با بیش از یک داروى ضد جذام درمان شود و رژیم استانداردMDT را که روشی بسیار بىخطر و موثر است، در اکثر مراکز براى درمان آن، به طور رایگان در دسترس بیماران قرار داد. پیگیرى فعال بعد از کامل شدن درمان ضرورتى ندارد، ولى در موارد عود، مجدداً با رژیم استانداردMDT باید درمان شود. در سال1991  سازمان جهانى بهداشت مصوبه اى را انتشار داد که در آن ، حذف جذام را تا سال2000 هدف گذارى نمود. حذف جذام به معناى میزان شیوع کمتر از یک مورد در10000  نفر جمعیت است.

راهکار حذف ، بر اساس کشف و درمان تمام موارد باMDT به منظور کاهش بیمارى به میزان بسیار پایین است که در سطح بسیار پایین بیمارى، انتقال باکتری هاى جذام کاهش خواهد یافت .

با اشاره به اینکه در 18 سال گذشته، میزان شیوع جهانى بیمارى 90 درصد کاهش یافته ، در پایان سال2000 جذام به عنوان یک بیماری حذف شده تلقى گردید.

دراوایل سال2003 ، متجاوز از 107 کشور به هدف حذف جذام رسیده اند و فقط در 12 کشور این مشکل همچنان باقى است .

مسله جذام هم اکنون مشکل 5 کشور آندمیک ( هند، برزیل، ماداگاسکار، نپال و موزامبیک ) است که متجاوز از83 درصد شیوع و 88 درصد از موارد جدید جهانى جذام را تشکیل مىدهند.

این گزارش برگرفته از کتاب "راهنماى کشورى حذف جذام یک مشکل بهداشتى" است که توسط مرکز مدیریت بیمارىها و اداره سل وجذام انتشار یافته است .

درمان جذام توسط ایرانی ها

طبق مطالب کتاب " زبان خوراکی ها " تالیف " دکتر غیاث الدین جزایری " می توان گفت یکی دیگر از افتخارات محققین ایرانی معالجه جذام است که به کلی فراموش گردیده و در لابلای کتاب های کهنه و در پس ابرتیره ی خرافات پنهان شده است.

روش سنتی ایرانیان در معالجه ی جذام استفاده از گوشت افعی بوده است که معجون هایی بنام افاعی برای درمان این مرض پلید می ساختند و برای این که گوشت افعی اثر بیشتری داشته باشد، قبل از کشتن این حیوان او را در قفس انداخته و با انواع و اقسام کارها او را آزار داده و عصبانی می نمودند تا زهر بیشتری وارد بدن او شود.

داروی دیگری که داروسازان سنتی ایران برای درمان جذام و زخم های خوره پیدا کرده بودند، "

مار دارو " بود که یک گیاه دارویی است . این گیاه بهترین پادزهر نیش مار و افعی می باشد . حتی حیوانات نیز او را می شناسند و هر موقع به وسیله مار گزیده شوند به سراغ آن رفته و از ریشه آن می خورند .

روایات اسلامی در مورد درمان تغذیه ای جذام

ابوهریره (ره) روایت كرده که رسول خدا (ص) فرمود: زیتون  را بخورید و به بدن بمالید كه هفتاد مرض از جمله جذام را شفا می بخشد.

در کتاب " خواص سبزی های خوراکی " تالیف " مرتضی نظری آمده است که امام صادق فرموده اند : خوردن ریحان فرد را از بیماری جذام ایمن می گرداند. و نیز فرموده اند : خداوند متعال مرض جذام را از یهود برداشت، زیرا آنها چغندر می خوردند.

امام موسی کاظم نیز فرموده اند : به خوردن شلغم  عادت کنید ، زیرا در هر کس رگ جذام باشد آن را از بین می برد. ( بحارالانوار/ ج 14 )

پی نوشت :

1- MYCOBACTERIUM LEPRAE

2- DAPSONE : یک نوع داروی ضد جذام

3- MULTIDRUG TREATMENT

4- CLOFAZIMINE

5- RIFAMPICIN

6- WORLD HEALTH ORGANIZATION