ايتاليا زير سايه هنر ايراني

كشور چكمه‌اي اين روزها ميزبان پنجاه و سومين دوسالانه ونيز، بزرگ‌ترين، مهم‌ترين و قديمي‌ترين نمايشگاه هنرهاي تجسمي در سراسر جهان است.

در اين دوره كه براي نخستين بار از جمهوري اسلامي ايران به‌صورت رسمي براي حضور در دوسالانه ونيز دعوت به عمل آمد ، هنرمندان كشورمان درخشش چشمگيري از خود نشان دادند به‌طور‌ي‌كه بنا بر گزارش‌هاي منتشره در هفته‌هاي اخير، غرفه ايران از همان آغاز با استقبال قابل‌توجهي روبه‌رو شده است. ايرج اسكندري هنرمند نقاش كشورمان با 8 تابلو نقاشي، حميدرضا آويشي هنرمند مجسمه‌ساز با 3 اثر مجسمه با عنوان‌هاي آدم و حوا، گفت‌وگوي تمدن‌ها و سيمرغ و صداقت جباري هنرمند نقاش و خوشنويس با 5 اثر نقاشي خط در اين دوسالانه حضور جدي دارند. مطلب پيش رو را كه ترجمه گزارش خبرنگار يكي از نشريات آلمان از اين دوسالانه است با هم مي‌خوانيم.

و دنيا بايد همان بيرون بماند؛ با همه گرما و گرد و خاك‌‌اش با همه پچ‌پچ كردن‌هاي بازديدكنندگانش و با همه ماجراهايي كه دوسالانه ونيز امسال به راه انداخته است. فقط تاريكي و آرامش اجازه ورود دارد. درون يك فضاي بلند، درست وسط 4 ستون آجري قديمي، بافته ظريفي از نور با تارو پودي طلايي به چشم مي‌خورد؛ درست مانند آنكه اشعه‌هاي خورشيد درون يك جنگل مه گرفته تابيده باشد. اين اثر جذاب به هنرمند برزيلي ليگيا پاپ تعلق دارد؛ البته هيچ كس نمي‌تواند اين اثر را با دست لمس كند.

به‌طور مداوم اشعه‌هاي طلايي جديدي از دل تاريكي ظاهر شده و دوباره در تاريكي ناپديد مي‌شوند بستگي به اين دارد كه از كدام زاويه به آن نگاه كني. اما نكته جالب اينكه، در تمام مدت تماشاي اين اثر، گويي به ماهيت هنر مي‌نگري به اينكه هنر چگونه پديد مي‌آيد و چگونه در چشمان ما ظاهر مي‌شود و اين همان چيزي است كه دوسالانه امسال بدان پرداخته و در عنوان خود آن‌را يدك مي‌كشد؛ ساختن دنيا.

ممكن است در نگاه اول كمي لوس و بي‌مزه به‌نظر برسد و چنين تصور شود كه نمايشگاه ونيز هم به شركت تجاري چيپو (فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي درآلمان) پيوسته است كه هر هفته به مشتريان خود قول يك دنياي جديد مي‌دهند اما خوشبختانه هيات امناي نمايشگاه امسال يعني دانيل بيرن باوم و يوخن فولتس از خطر شعار و كلي‌بافي در امان مانده‌اند چرا كه دوسالانه آنها از راه ايجاد حيرت و شگفتي روزگار خود را مي‌گذراند؛ به عبارت ديگر از راه مطرح كردن اين پرسش حيرت‌انگيز كه ما چگونه به دنيا مي‌آييم و جهان‌بيني ما چگونه شكل مي‌گيرد؟ و بر عكس دنيا چگونه تحت ‌تأثير اين تصوير قرار مي‌گيرد؟ نخ‌هاي طلايي ليگيا پاپ پاسخ اين پرسش‌ها را با پارادوكس مي‌دهد: اشعه‌هاي او فقط سوسو نمي‌زند بلكه رفته‌رفته شدت گرفته و مربع‌هاي بلندي با ديوار‌هاي نوري روي زمين تشكيل مي‌دهد.

گويا اين هنرمند قصد دارد براي ما از سحرآميز بودن عقل سخن بگويد؛ از مسيرهاي اسرار آميزي كه ما را به سمت الگوهاي نظم در جهان پيش مي‌برد. به عقيده كارشناسان آثار ارائه شده در دوسالانه امسال به‌نظر مي‌رسد از 3مقوله واهمه‌اي ندارند: جذابيت، تاثير‌گذاري و انديشه. درست در سالن دوم، پس از پشت سرگذاشتن صحنه خلقت ليگيا پاپ، بازديد‌كنندگان با نوعي فرار روبه‌رو مي‌شوند؛ ميشل آنجلو يكي از استادان كهنه كار 12 آيينه در اين سالن آويزان كرده است.

اين هنرمند مي‌خواهد بگويد اين آيينه‌ها در واقع نقاشي‌هايي هستند كه با نگريستن در آنها به‌وجود خود پي مي‌بريم همانطور كه روزگاري در باغ عدن از وجود خويش آگاه شده‌ايم. وقتي متفكرانه در مقابل آيينه‌ها ايستاده و به‌خود مي‌نگري احساس مي‌كني چيزي در هم مي‌شكند طوري كه نمي‌توان بيشتر از چند‌لحظه در افكار خود غوطه ور ماند.

درست به همين دليل است كه آنجلو نيز با چكش روي چند تا از آيينه‌ها مي‌كوبد. وي اين كار را يك حركت تسكين‌آميز مي‌داند كه تلق‌تولوق صدا مي‌كند و به اين ترتيب آيينه‌اي كه تا ابد بي‌عيب و نقص به‌نظر مي‌رسيد يكباره شكافته مي‌شود و بازديد‌كنندگان متوجه مي‌شوند كه چقدر تماشا كردن خويش در خرده شيشه‌هاي آيينه برايشان لذت‌بخش است. براي برخي از بازديد‌كنندگان نيز تماشاي اين صحنه، شاعرانه و گاهي بسيار مبهم به‌نظر مي‌رسد.

برخي از بازديد‌كنندگان امسال انتظار ديدن يك دوسالانه اعتراض‌آميز داشتند كه در آن بحران مالي جهان يك شكل هنري به‌خود گرفته باشد و اين در حالي است كه هيات امناي دو سالانه امسال كوچك‌ترين قدمي در اين راستا بر نداشته‌اند و گويا قصد چنين كاري را هم ندارند. بيرن باوم ، فولتس و تيم او ترجيح مي‌دهند در آرامش نشاط بخشي به اين تمرين بپردازند كه چطور مي‌توانند به نيروي هنر اعتماد داشته باشند. اين نيرو را مي‌توان در فضاهايي مانند آنچه هنرمند جوان چيني چو يان خلق كرده است، ديد.

در يك فضاي سايه وار كم نور نقاط و ارقام با رنگ‌هاي سبز، قرمز و زرد در تاريكي مي‌درخشند. چندين راديو ، يخچال و رايانه در وضعيت كم مصرف قرارگرفته و متوقف شده‌اند و چون متوقف هستند علاقه ما را به تخيل و به اينكه چه مي‌شد اگر... بيدار مي‌كنند به‌طوري‌كه بازديد‌كنندگان اين صحنه بلافاصله اين پرسش برايشان مطرح مي‌شود كه اگر دستگاه‌ها روشن شوند اين فضا چه شكلي پيدا خواهد كرد؟

و يا چه مي‌شد اگر ما كابل دستگاه را براي هميشه قطع مي‌كرديم؟ به عقيده كارشناسان اين همان نيروي تخيل است كه ما را به چنين فضا‌هاي احساسي و فكري مي‌كشاند نيرويي كه دوسالانه امسال با قدرت هر چه تمام‌تر آن را در دسترس قرارداده است؛ همان نيرويي كه گاه بچگانه و مضحك و گاه بي‌معني به‌نظر مي‌رسد، درست مانند همان چيزي كه هنرمند اهل لهستان الكساندرا مير خلق كرده است.

خانم مير يك ميليون كارت پستال با مناظر طبيعت، از ساحل و آب گرفته تا فيل‌هاي لب گودال‌هاي پر از گل و لاي و بنادر صنعتي چاپ كرده و همه اين كارت‌ها را با كلمه ونيز آراسته است. بسياري از بازديد‌كنندگان اين اثر در حالي‌كه لبخند مي‌زنند كيف‌هاي خود را پر از كارت‌پستال‌هاي خانم مير مي‌كنند البته آنها بايد هم اين كار را بكنند چون از قرار معلوم بازديدكنندگان، كارت‌پستال‌ها را با خود برده و براي يكديگر ارسال مي‌كنند تا مثلا يك نوع جنگ تصاوير ايجاد شود!

دوسالانه ونيز كه 16 خرداد ماه 88 افتتاح شده به‌مدت 6 ماه در شهر ونيز ايتاليا داير خواهدبود.