شلختگي هم آموختني است
آموزش نظم و انظباط در فرزندان

ملكه هاى رفتارى و اخلاقى بسيارى از فرزندان ، در محيط خانه و از گذر شيوه هاى رفتارى و اخلاقى پدر و مادر شكل مى گيرند.

همان گونه كه فرزندان ، راست گويى ، وفاى به عهد ، خوش برخوردى ، آداب معاشرت ، پابندى به آداب مذهبى ، صرفه جويى ، ساده زيستى و سخاوت و حتى رعايت نظافت را از والدين مى آموزند ، نظم و انضباط و داشتن برنامه ي درست را نيز از آنان مى آموزند.

ساعت ورود و خروج پدر از خانه ، ساعت هاى خواب و مطالعه ، ايام گردش و ديد و بازديد والدين ، مهم ترين و موثرترين ابزار تربيت و پرورش روح انضباط و برنامه ريزى در فرزندان است .

آگاهى

كسى كه از اثر شگرف نظم در موفقيت انسان هاى بزرگ آگاه است و از پيامدهاى زيان بار بى نظمى خبر دارد ، اين شناخت ، در وجودش ، نيرويى پديد مى آورد كه او را به سوى نظم سوق مى دهد. در اين جا برخى از پيامدهاى زيان بار بى نظمى را ياد آور مى شويم :

- بى نظمى در اعمال انسان ، تاثيرى زيان بار دارد و جريان طبيعى فعاليت انسان را مختل مى سازد. انسان نامنظم ، نمى تواند از توانايى هاى فردى خود بهره برد.

- بى نظمى ، موجب اتلاف وقت و از دست رفتن عمر آدمى است .

- بى نظمى ، سبب ركود تحصيلى و باز ماندن از اداى وظايف اجتماعى است .

- تاثير زيان بار در شخصيت افراد ، از عوارض ديگر بى نظمى است . شخص نامنظم از روش خودخواهانه و اعمال نظر شخصى متاثر از هوا و هوس پيروى مى كند و اين ، سبب ضعف و زبونى نفس و سستى اراده اوست . (1)

نشست و برخاست با افراد منظم

دوستان و معاشران منظم ، تاثيرى بس بزرگ در به وجود آمدن نظم در زندگى انسان دارند ، زيرا صلاح و فساد دوست ، در سينه دوست نفوذ مى كند و او را تحت تاثير قرار مى دهد. حضرت على (ع ) در نامه اى به حارث حمدانى مى فرمايد:

اياك و مصاحبة الفساق ، فان الشر بالشر ملحق ؛ (2)

بر حذر باش از معاشرت با بدكرداران ، زيرا؛ بد به بد پيوندد.

همان گونه كه معاشرت با افراد بدكردار ، تاثيرى زيان بار بر آدمى مى نهد ، معاشرت با افراد نيك كردار، تاثير سازنده دارد. معاشرت و رفاقت با افراد منظم ، انسان را به سوى نظم حركت مى دهد.

نمونه هاى آرمانى

نقش نمونه هاى آرمانى در زندگانى آدمى ، توجه برانگيز و در خور اهميت است . قرآن كريم از حضرت ابراهيم (ع ) و پيامبر اكرم (ص ) به عنوان دو اسوه ، يا نمونه آرمانى ياد كرده است . كار اسوگان براى ديگران ، سر مشق دادن است . در محيط خانه ، پدر و مادر براى فرزندان چنين نقشى دارند. والدين از همان روزهاى نخست بايد امور مربوط به كودك را به ضابطه در آورند؛ يعنى طفل را به موقع شير دهند، به موقع بخوابانند، به موقع بيدار كنند. در آموزش راه رفتن و سخن گفتن و غيره بايد مراقب باشند.

بهترين دوره پرورش انضباطى كودكان ، همان دوران سه و چهار سال آغاز زندگى است . (3)

روش ايجاد انضباط در فرزندان

1. تبيين و تحليل مسائل و آگاه ساختن فرزندان ، براى پديد آمدن انضباط در وجود آنان ، لازم است . همچنين پيامدهاى زيان بار بى انضباطى بايد براى آنان تشريح شود تا به اين گوهر گران بها دست يابند و كاخ زندگى خود را بر اين پايه استوار، بنا كنند. از همين رو است كه كارشناسان علوم تربيتى ، برخى عوامل سرپيچى و نافرمانى فرزندان را چنين بيان مى كنند:

الف ) نا آگاهى از فوايد فرمان برى

ب ) صدور فرمان بدون هيچ توضيحى درباره آن

ج ) سختى انجام دادن فرمان بيش از گنجايش جسمى و عقلى كودك

د) نا آگاهى والدين از روش درست فرمان دادن

از اين رو است كه در فرهنگ اسلامى ، پدر و مادر را بر فرزند حقوقى است و نيز فرزند را بر پدر و مادر، از مهم ترين وظايف پدر و مادر، تربيت درست فرزندان است . حضرت على (ع ) مى فرمايد:

مانحل والد ولدا نحلا افضل من ادب حسن ؛ (4)

هيچ پدرى به فرزندش هديه اى برتر از ادب و تربيت پسنديده نبخشيده است.

والدين ، افزون بر آن كه بايد به كودك شناخت و آگاهى دهند و با استدلال ، او را به سوى نظم و انضباط راهنمايي نمايند ، در ارايه رفتار درست و مقررات ، خود بايد بهترين نمونه براى او باشند.

نكته اى كه لازم است والدين در نظر بگيرند ، توانايى جسمى و عقلى فرزند است و اين كه فرمان ها نبايد از طاقت او بيش تر باشد. از رسول خدا (ص ) نقل است كه فرمود:

رحم الله عبدا اعان ولده على بره بالاحسان اليه و التالف له و تعليمه و تاديبه ؛ (5)

رحمت خدا بر بنده اى كه با احسان و محبت ورزيدن به فرزندش و با تعليم و تربيت كردن ، او را بر انجام دادن نيكى و خير يارى كند.

پرسيدند: چگونه فرزند خود را با نيكى يارى دهد؟ فرمود:

يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره و لا يرهقه و لا يخرق به ؛ (6)

آن چه را كودك به اندازه توان خود انجام داده است ، بپذيرد و كار طاقت فرسا از او نخواهد و او را به گناه و سركشى ، وا ندارد و به او پرده درى نكند پس او كارهاى احمقانه نكند.

براى اين كه بتوانيد فرزند را وا داريد كه به نظم و انضباط ارج نهد ، به دستورهاى زير توجه كنيد:

1. مقررات را چنان برقرار كنيد كه احترام شما و كودكتان ، هر دو ، محفوظ ماند.

2. مقررات يا محدوديتى كه برقرار مى كنيد ، نبايد از روى هوس يا سليقه شخصى باشد ، بلكه بايد بر اصول تربيتى و سازنده شخصيت كودك مبتنى باشد.

مقررات يا محدوديتى كه برقرار مى كنيد ، نبايد از روى هوس يا سليقه شخصى باشد ، بلكه بايد بر اصول تربيتى و سازنده شخصيت كودك مبتنى باشد.

3. بايد كودك را در رعايت قوانين ، چه از لحاظ عاطفى و چه از لحاظ احساسى و رفتارى ، يارى كنيد.

4. مقررات بايد ساده و براى كودك ، فهميدنى باشد.

5. در برقرارى نظم و تعيين قوانين انضباطى ، حتما بايد مراحل رشد كودك ، توانايى هاى جسمانى و روانى و نيازهاى او را در نظر بگيريد. كودك ، به بازى و جست و خيز، نياز دارد. هيچ گاه آن چه را براى طبيعت كودك روا است ، ناروا نشمريد.

6. در اجراى انضباط ، هميشه بايد علاقه و محبت خود را به كودك نشان دهيد و او را از محبت سيراب كنيد. انضباط و محدوديتى كه تعيين كرده ايد ، نبايد ميان شما و كودكتان رنجشى پديد آورد. بايد با پاداش و محبت ، او را به اجراى قوانين واداريد. (7)

يادآورى مى شود كه نظم و تربيت را بايد از همان آغاز زندگى ، يعنى از سه يا چهار سالگى به كودكان آموخت ، زيرا كودك ، بيش تر عادت هايش را در اين سنين كسب مى كند و شخصيتش را شكل مى دهد. در اين دوران ، انضباط براى كودك بسيار ضرورى است ؛ زيرا او در آغاز زندگى است و نظم و تربيت سبب آرامش اعصاب و روانش مى شود و شخصيتش را كامل مى سازد. (8)

پي نوشت ها :

1) جزوه اهميت نظم و تدبير در اسلام ،ص 20

2) نهج البلاغه فيض الاسلامى نامه 69،ص 1070

3) جزوه اهميت نظم و تدبير در اسلام ،ص 18

4) مستدرك الوسائل ؛ ج 15،ص 165

5) همان ، ج 15،ص 169

6) الحديث روايات تربيتى اهل بيت ، ج 2،ص 351

7) زهرا معتمدى ، همان ،ص 25 و 26

8) همان ،ص 21

منبع : برگرفته از كتاب " نظم و انضباط " - مؤ لف : مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سيما گروه معارف

با تلخيص

تنظيم براي تبيان :داوودي