فرش ترکمن ؛ اوج هنر و هويت زنان کرانه خزر

"دو تا قرمز، يکي زرد به زير، دو تا نارنجي"، اين کلمات لالايي گوش نوازي است که دختر ترکمن صحرا از مادر به يادگار دارد و هر روز تکرار مي کند تا اوج هنر و هويت را براي هميشه تاريخ زنده نگه دارد.

به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، رنگ چهره اش مثل قالي پرنقش و نگار شده، از قامتش مي توان داستان رنج زندگي هنرش را فهميد. دختران ترکمن پس از ازدواج و "آنق گذاري"( کلاه مخصوص زنان متاهل)، روغن، يک کاسه آرد و يک "ايگ"هديه مي گيرند که ايگ يا دوک نخ ريسي نشانه اي است براي پويايي و فعاليت و ريشه در تاريخ و هويت زنان ترکمن دارد.

امروز گلستان و ترکمن با فرش و قالي ترکمن شهرت جهاني دارد و اين شهرت مرهون تلاش زنان و دختران بي نام و نشان و هنرپردازي است که با هر تار و پود تابلويي از عشق و شيدايي را به تصوير مي کشند.

"گول" نقش اصلي فرش ترکمن است که بافته هاي هر قوم به وسيله آن از بافته هاي اقوام ديگر متمايز مي شود و پشم و پنبه از مواد اوليه براي توليد اين هنر ماندگار است.

به رغم ترويج رنگهاي شيميايي هنوز مواد رنگدار گياهي مانند پوست انار، چوب پويا، خاکستر چوب ازدار و زردچوبه، روناس و نيل براي رنگرزي خامه قالي کاربرد دارد.

نقوش فرش ترکمني حفظي بافت است

نقوش فرش اصيل ترکمن ذهني يا حفظي بافت است و زنان ترکمن در توليد اين دستبافت، آرمانها و انديشه هايشان را با رنگهاي دلخواه بر روي تار قالي گره مي زنند تا تابلويي زيبا و مانا پيش روي مجسم سازند.

شاخ قوچ، نقش عقرب، ماري گول، در ناق گول، قافسه گول، تکه گول، انسي، قزل اياق، توينگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول، آق نقش از جمله نقوش زيبايي است که در اين هنردستي به کار مي رود.

دارهاي قالي بيشتر از نوع افقي و متحرک بوده و به همراه کوچ ايل جابجا مي شود و در سالهاي اخير استفاده از دارهاي عمودي نيز در اين منطقه رونق يافته است.

اکنون هنرپردازان اين هنر ديرپا، پرپيشينه و داراي شهره جهاني با مشکلات فراواني روبرو هستند و براي رفع مشکلاتشان خواستار حمايت ويژه متوليان امر هستند.

جمعي از اين هنرمندان اين هنر دستي بر اين باورند که مواد اوليه نامرغوب، نبود حمايت مالي، ساماندهي نشدن، بي توجهي به آموزش، آشنا نبودن به نيازهاي بازار و برنامه نداشتن موجب شد تا فرش اصيل ترکمن رو به فراموشي رود و جايگاه واقعي اش را از دست دهد.

اين عده در گفتگو با خبرنگار مهر در گرگان، برپايي کارگاههاي آموزشي، خريد تضميني، بالا بردن کيفيت، شناسنامه دار کردن قالي، ترويج آموزش و اصول سنتي فرش بافي را در احياي دوباره قالي ترکمن ضروري مي دانند.

علاوه بر بازارهاي داخلي، اميرنشينان خليج فارس، کشورهاي حاشيه خزر و برخي کشورهاي اروپايي، خريداران فرش اصيل ترکمن را تشکيل مي دهند.     

يک بافنده فرش از بندر ترکمن به خبرنگار مهر گفت: بافندگان اين هنر اصيل براي تهيه چله و خامه محدوديت دارند و بايد از آنها حمايت شود.

مرجان جعفري که قالي بافي را از مادر مرحومش به يادگار دارد، افزود: اگر براي توسعه و احياي اين هنر دستي و اصيل کاري صورت نگيرد، در آينده اي نزديک از اين هنر جز نام و نشان چيز ديگري باقي نخواهد ماند.

وي اظهار داشت: مواد اوليه نامرغوب و بي کيفيت موجب شده تا فرش اصيل ترکمن جايگاه قبلي خود را از دست دهد که اين امر نگران کننده است.

بافنده ديگري از گنبدکاووس گفت: قاليبافي در اشتغال و درآمد زنان و دختران روستايي منطقه نقش اساسي دارد و براي رونق نيازمند متولي خاص است.

شهلا ايگدي بيان داشت: هر روز شاهد جمع شدن دارهاي قالي هستيم و بايد براي حمايت از فعالان اين عرصه برنامه ريزي جامعي شود.

بانوي ديگري از بندرگز، کمبود وام، نبود حمايت مالي، دستمزد کم و بيمه نبودن را از مهمترين مشکلات فراروي ذکر کرد و گفت: برنامه جامع و اصولي براي حمايت از توليدکنندگان اين هنر ضروري است.

کبري نعيمي افزود: اتحاديه تعاوني براي حمايت از بافندکان فرش بايد گسترش يابد و مرکزي براي بهبود وضعيت قاليبافي در منطقه تشکيل شود.

وي اظهار داشت: متاسفانه برخي افراد سودجو با صدور فرشهايي با کيفيت نامطلوب و تقلبي در سالهاي گذشته بر جايگاه اين هنر اصيل و سنتي تاثير منفي گذاشته اند.

به گفته اين بانوي هنرمند، فرش بايد بر اساس نياز مصرف کنندگان توليد شود که ارتباط بيشتر بين توليد کننده و صادر کننده ضروري است.

رئيس اداره بازرگاني گنبد کاووس گفت: اتحاديه توليدکنندگان فرش دستبافت ترکمن در اين شهرستان تشکيل مي شود که راه اندازي اين اتحاديه در حمايت از فعالان اين عرصه و رفع مشکلات فراروي نقش زيادي دارد.

خليل رجبي افزود: تاکنون براي سه هزار هنرمند فرش دستبافت ترکمن در اين شهرستان کارت فعاليت صادر شده است اين در حاليست که حدود شش هزار نفر در اين شهرستان در زمينه توليد فرش دستبافت فعاليت دارند.

به گفته رجبي، همچنين تاکنون ???? نفر از هنرمندان اين رشته بيمه شدند و از مزاياي آن بهره مند هستند.

مدير اداره بازرگاني گنبد کاووس با اشاره به ‌نقش و جايگاه فرش دستبافت ترکمن در ايجاد اشتغال بيان داشت: توليد و عرضه فرش مرغوب ترکمن به ‌حفظ جايگاه و ارزش آن در بازارهاي جهاني و نيز رونق بيشتر اقتصاد خانوارهاي توليدکننده فرش کمک خواهد کرد.

وي يادآورشد: رفع مسائل و مشکلات توليدکنندگان فرش نياز به عزم ملي و منطقه ‌اي دارد و بايد در اين زمينه تلاش بيشتري شود.

کاهش مرغوبيت فرش ترکمن نگران کننده است

مديرعامل اتحاديه شرکتهاي توليدي فرش دستباف ترکمن گلستان گفت: کاهش مرغوبيت فرش ترکمن در سالهاي اخير نگران کننده است.

تاشلي قوچقي افزود: رقابت ناسالم بازار و هزينه بالاي توليد از جمله دلايل کاهش مرغوبيت فرش اصيل ترکمن را تشکيل مي دهد که بايد رفع شود.

وي اظهار داشت: اکنون بسياري از توليدکنندگان فرش ترکمن مجبورند با مواد اوليه نامرغوب فرش توليد کنند که براي رفع مشکلات موجود عزم ملي نياز است.

غلامرضا سوسرايي فرماندار گنبد کاووس گفت: بايد با برنامه ‌ريزي دقيق و اصولي براي رفع مشکلات هنرمندان اين عرصه و ارتقاي کيفيت فرش ترکمن تلاش شود زيرا گسترش صنعت فرش دستباف ترکمن در بين خانواده‌ها، فرصت‌هاي خوبي را براي اشتغال و رونق اقتصادي آنان ايجاد مي کند.

سوسرايي اظهار داشت: توليد فرش با کيفيت به ارتقاي جايگاه فرش ترکمن در بازارهاي جهاني و رونق اقتصادي خانوارها کمک مي کند.

شهرستان گنبد کاووس بيش از 295 هزار نفر جمعيت دارد که شش هزار نفر آن به قاليبافي اشتغال دارند.