مقام ابراهيم نماد قيام لله
مقام ابراهيم نماد قيام لله
از آيه كريمه: وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً... .(1) استفاده مىشود، محل نماز طواف بايد از مقام ابراهيم اتخاذ شود و آيه كريمه با كاربرد ... مِنْ مَقامَ إبْراهيمَ ... بيش از اين بيان نمىكند كه محل نماز بايد برگرفته از مقام ابراهيم باشد. و بدين ترتيب مقام در نماز طواف موضوعيت پيدا مىكند، در هر جا كه قرار گرفته باشد، خواه در جوار كعبه؛ مانند گذشته و چه با فاصله كعبه مانند زمان حاضر. همانگونه كه حضرت صادق عليهالسلام براى اثبات خلفيت به همين آيه مباركه استناد كرده است:
«لَيْسَ لاِءَحَدٍ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ إِلاَّ خَلْفَ الْمَقَامِ لِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ... واتّخِذُوا مِنْ مَقامِ إبراهِيمَ مُصلًّى... فَإِنْ صَلَّيْتَهُمَا فِي غَيْرِهِ فَعَلَيْكَ إِعَادَةُ الصَّلاةِ»(2) ؛ «براى احدى جايز نيست دو ركعت نماز طواف را جز پشت مقام ابراهيم بخواند، به دليل گفتار خداوند بزرگ: از مقام ابراهيم نمازگاه برگزينيد، پس اگر در غير اين مكان، اين نماز را خواندى بايد آن را اعاده كنى.»
و امّا دليل بر اين كه «خلف مقام هر كجا قرار گرفته باشد» براى نماز موضوعيت دارد، روايتى است كه كلينى از ابراهيم بن ابى محمود نقل كرده كه گفت: از حضرت رضا (عليهالسلام) پرسيدم: آيا دو ركعت نماز طواف را پشت مقام ابراهيم، همين جايى كه امروزه قرار دارد، بخوانم يا جايى كه در زمان پيامبر خدا (صلىاللهعليهوآله) قرار داشته است؟ حضرت در پاسخ فرمود: همان جايى كه امروزه قرار دارد؛ «قُلْتُ لِلرِّضَا عليهالسلام : أُصَلِّي رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ خَلْفَ الْمَقَامِ حَيْثُ هُوَ السَّاعَةَ أَوْ حَيْثُ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلىاللهعليهوآله، قَالَ: حَيْثُ هُوَ السَّاعَةَ.»(3)
مقام ابراهيم نماد قيام لله
از بعد فقهى مسأله كه بگذريم، فلسفه اين حكم نيز شايان تأمل است، مناسك حج سراسر تكرار و تمرينى است از آنچه ابراهيم خليل (عليهالسلام) و خاندان او، چهار هزار سال قبل در اين مكان مقدس تاريخى، با تأسيس امّالقراى اسلام و بناى كعبه، قبله موحدان، انجام دادهاند، از طواف و نماز و زمزم و صفا و مروه گرفته تا عرفات و منا و قربانى و رمى جمرات و ديگر اعمال و مناسك كه هر يك تذكارى است از خاطرات ابراهيم و اسماعيل و هاجر كه در جوار بيت عتيق بنيان مكتب توحيد را نهادند و نسلى را پىافكندند تا در آينده جهان، پرچمدار آيين جهانى توحيد در لواى شريعت والاى احمدى (صلىاللهعليهوآله) باشند و ادامه دهند: سيره و سنت ابراهيم و خاندانش را كه در آن كوير سوزان و وادى انقطاع، از هرچه جز خدا بود دل بريدند تا «امامت» خلق را به عهده گيرند و شايسته حمل بار امانت الهى شوند و از آنچه رنگ شرك و طغيان و جهل و جور است تبرّى جويند.
راز اين كه به نماز پشت مقام ابراهيم تأكيد شده، همانا تأسى به خليلالله و قدم جاى قدم او نهادن است. البته نه تنها در اين نماز بلكه در همه عرصههاى حيات توحيدى. قيام در مقام ابراهيم در حقيقت «قيام لله» است؛ يعنى: بپا خاستن براى خدا و استقامت در راه تحقق آيين توحيد و نفى شرك و ستم و طغيان در هر عصر و براى هر نسل و اين قيام تا بدانجا اهميت يافت كه وارث ابراهيم خاتمالنبيين (صلىاللهعليهوآله) مأمور شد مردم را به يك موعظه اندرز دهد و آن قيام للهِ بود:
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا للهِِ...(4) به عبارت ديگر: حج كه حركتى است پر راز و رمز و پيام خود را با حركت و سكون بيان مىدارد و با شيوه نمادين ابلاغ مىكند دعوت به قيام است همانگونه كه كعبه مشرّفه «قياماً لِلنّاس» و عامل پابرجايى مردم است و قيام در مقام ابراهيم تذكارى است از قيام و پايدارى بانى كعبه توحيد و قبله موحدان كه در عصر تاريك بتگرى و بتگرايى، قهرمانانه بر بتهاى صامت و متحرك شوريد و آتش نمرودى را در اين راه به جان خريد و خانه توحيد را بنيان نهاد و در يك آزمايش بزرگ و عارفانه و با قربان كردن اسماعيل، اوج شيدايى در برابر معبود را متجلّى ساخت و اين درسى شد براى همه رهروان توحيد و سالكان راه ابراهيم كه چگونه براى خدا قيام كنند و در توحيد ذوب شوند و از آنچه رنگ شرك و دوگانه‌پرستى دارد بگريزند تا امام خلق باشند! پس حج ابراهيمى بدون قيام پشت سر ابراهيم خليل عليهالسلام و نهادن قدم جاى قدم آن قهرمان توحيد مفهوم ندارد. جالب آنكه فقه شيعه نماز در مقام ابراهيم را به استناد صريح آيه كريمه قرآن و روايات صحيح الزامى مىداند و اين دقيقاً با فرهنگ تشيع همخوانى دارد كه ولايت و برائت را در درون مىپرورد و قيام براى خدا و استقامت در برابر طاغوتهاى هر زمان و پرخاشگرى در برابر ستمگران را در متن تعاليم خود به ويژه در مناسك حج، كه يك عبادت با مفاهيم اجتماعى ـ سياسى است، جاى مىدهد.
پي‌نوشت‌ها:
1. بقره: 125 .
2 . التهذيب، ج5، ص137 .
3 . تهذيب، ج5، ص135؛ كافى، ج10، ص282 .
4 . سبأ: 46 .
فراوري توسط مهري هدهدي