الفبای هپاتیت

بقراط، پدر پزشكی دنیا، اولین كسی بود كه بیماری «زردی»‌ یا «یرقان» را توصیف كرد. او آن زمان نمی‌دانست كه چه علت‌های متنوع و متفاوتی می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند؛ اگر چه كه امروز هم وقتی یك بیمار مبتلا به زردی به یك پزشك مراجعه می‌كند، شاید پزشك به اندازه‌ی بقراط دچار همان سردرگمی شود كه: واقعاً علت ایجاد زردی چیست؟! این، نه به آن معناست كه دانش پزشكان امروز، تفاوتی با دانش بقراط ندارد، بلكه مسأله این است كه با پیشرفت دانش پزشكی، امروز لیست بلند بالایی از تشخیص‌های افتراقی برای بیماری كه به علت «زردی» به پزشك مراجعه كرده است وجود دارد كه یك پزشك، با گرفتن شرح حال در معاینه‌ی بیمار یا به قول معروف پزشكان «كلینیك» بیمار،فقط می‌تواند تعدادی از آنها را كنار بگذارد وبرای رسیدن به تشخیص قطعی باید از آزمایشگاه و یا همان «پاراكلینیك» كمك بگیرد.

از قرن هشتم میلادی كه برای اولین بار فرضیه‌ی میكروبی بودن بعضی از انواع «یرقان» مطرح شد، تا امروز كه پزشكان می‌دانند انواع ویروس‌های هپاتیتAوB وC وD وE وF وG و همین طورVTT وV-SEN وEBV و... همه و همه می‌توانند «هپاتیت» و در نتیجه «یرقان» ایجاد كنند، قرن‌ها گذشته است؛ اما تنها ظرف پنجاه سال گذشته است كه بیشترین پیشرفت‌ها در زمینه‌ی شناخت انواع ویروس‌های هپاتیت صورت گرفته: مك كالم در سال 1947 توانست ویروس‌های هپاتیتB,A را از هم تشخیص بدهد، دین (Dane) در سال 1970 ساختمان ویروس هپاتیتB را تشریح كرد و به افتخار او این ویروس را به نام "DaneParticle" او نامیدند. بعدها معلوم شد كه نوعی از هپاتیت وجود دارد كه نهA است و نهB.

تا سال‌ها این بیماری راnon A non B Hepatitis نام‌گذاری كردند تا سرانجام ویروس دیگری كه عامل این نوع هپاتیت بود كشف شد و آن را ویروس هپاتیتC نامیدند. به همین ترتیب از سال 1994 تا 1999 ویروس‌های هپاتیتF,G,|TTV, V-SEN هم كشف شدند كه كار برای شناخت هر چه بیشتر آنها ادامه دارد.

هپاتیت چیست؟

واژه‌ی هپاتیت (Hepatitis) به معنای التهاب كبد است. بسیاری از عوامل (از جمله داروها) می‌توانند این التهاب را ایجاد كنند اما به طور كلی، شایع‌ترین علت ایجاد هپاتیت در سراسر دنیا، «ویروس»ها هستند. طبق تعریف، اگر هپاتیت كمتر از 6 ماه طول بكشد آن را «هپاتیت حاد» و اگر بیشتر از آن به طول بینجامد آن را «هپاتیت مزمن» می‌گویند.

هپاتیت حاد ویروسی معمولاً با یك دوره‌ی پیش درآمد آغاز می‌شود: احساس ناراحتی، خستگی، بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، درد عضلانی، سردرد و یك تب خفیف. حتی گاهی این بیماری در ابتدا خود را با اعلایم سرماخوردگی نشان می‌دهد. افراد سیگاری مبتلا به هپاتیت حاد غالباً نسبت به سیگار تنفر پیدا می‌كنند. بعد از این دوره‌ی چند روزه است كه «یرقان» یا «زردی» ایجاد می‌شود.

معمولاً همزمان با ایجاد زردی، حال عمومی بیمار رو به بهبود می‌رود و حتی تب او قطع می‌شود. اما این‌ها نشان دهنده‌ی بهبود بیماری نیستند، بلكه درست برعكس، قسمت اصلی بیماری از اینجا شروع می‌شود.

پزشكان برای این كه تشخیص بدهند یك بیمار مبتلا به زردی، گرفتار هپاتیت شده است یا این كه زردی، علت دیگری (مثلا سنگ كیسه صفرا و...) دارد، یك روش نسبتاً خوب در دسترس دارند: اندازه‌گیری آنزیم‌های كبدی. در بیمار مبتلا به هپاتیت، سلول‌های كبدی تخریب می‌شوند و این باعث می‌شود آنزیم‌های موجود در این سلول‌ها كهALT,AST نام دارند به مقدار زیادی وارد خون شوند. بالا رفتن سطح این آنزیم‌ها در خون، نشان دهنده‌ی «هپاتیت» است.

هپاتیت‌ها چه فرقی با هم دارند؟

در بسیاری از موارد، ممكن است ابتلا به هپاتیت با ایجاد یرقان همراه نباشد. به این ترتیب شخص ممكن است هیچ‌گاه نفهمد كه به هپاتیت مبتلا شده است؛ اما اگر این هپاتیت به صورت مزمن در بیاید، آن وقت سال‌ها بعد، بیمار با همین عارضه از پا در خواهد آمد.

در واقع، آنچه هپاتیت را به یك بیماری خطرناك تبدیل می‌كند، دو عارضه‌ای است كه ممكن است برای هر بیماری پیش بیاید:

1- هپاتیت برق آسا: یك درصد از بیماران مبتلا به هپاتیت حاد ویروسی به طور ناگهانی و در عرض چند روز، در واقع كبد خود را از دست می‌دهند. این آسیب، غیر قابل برگشت است و در این حالت، بیمار نیاز به پیوند كبد خواهد داشت.

2- هپاتیت مزمن: غیر از هپاتیتA كه تقریباً در هیچ موردی به صورت مزمن درنمی‌آید، سایر انواع هپاتیت‌ها می‌توانند مزمن شوند. سرانجام هپاتیت مزمن، نارسایی كبد است و مثل هپاتیت حاد، تقریباً هیچ درمان قطعی برای هپاتیت مزمن هم وجود ندارد. گذشته از این، بعضی مبتلایان به هپاتیت، اگر چه ظاهراً بهبود می‌یابند اما به صورت «ناقل مزمن» در می‌آیند. این افراد، خودشان مشكلی ندارند اما آلوده كننده‌ی جامعه و اطرافیان به حساب می‌آیند.

هپاتیت مزمن تقریباً در پنج درصد از مبتلایان به هپاتیتB ایجاد می‌شود. اما این درصد، در مبتلایان به هپاتیتC بیش از چهل درصد است! ضمن این كه آلودگی به ویروس‌ هپاتیتC، احتمال مبتلا شدن به سرطان كبد را هم افزایش می‌دهد. به این ترتیب باید گفت هپاتیتC خطرناك‌ترین نوع هپاتیت است و اتفاقاً همین هپاتیتC است كه تا كنون واكسنی برایش ساخته نشده است.

شایع‌ترین راه انتقال هپاتیت C، تزریق خون آلوده است و تا قبل از این كه خو‌ن‌های اهدایی از نظر آلودگی به هپاتیتC غربالگری شوند، افراد بسیاری از این طریق به هپاتیتC مبتلا می‌شدند.

اگر چه امروزه در همه جای دنیا، خون‌ها را از نظر آلودگی به ویروس‌هایC,B هپاتیت و همین طورHTV (ویروس ایدز) آزمایش می‌كنند، اما نباید فراموش كرد كه هپاتیت فقط از طریق تزریق خون یا فرآورده‌های خونی منتقل نمی‌شود. تمام مایعات بدن یك فرد مبتلا به هپاتیت آلوده است و تماس با این مایعات می‌تواند به راحتی هر فردی را مبتلا كند. شاید با واكسیناسیون بر علیه هپاتیتB بتوانیم نفس راحتی بكشیم و خیالمان از بابت این نوع هپاتیت آسوده شود، اما فراموش نكنیم كه فعلاً تنها راه پیشگیری از هپاتیتC ،«مراقبت‌های رفتاری» است.

هپاتیتE	هپاتیتD	هپاتیتC	هپاتیتB	هپاتیتA
مثل هپاتیتA	مثل هپاتیتB	مثل هپاتیتB	تماس جنسی، خون و...	آب و غذای آلوده	نحوه‌ی انتقال
2 تا 9 هفته	مثل هپاتیتB	5 تا 10 هفته	1 تا 6 ماه	2 تا 6 هفته	دوره‌ی كمون
وجود ندارد	وجود دارد	وجود دارد	وجود دارد	وجود دارد	هپاتیت مزمن
وجود ندارد	وجود دارد	وجود دارد	وجود دارد	وجود ندارد	ناقل مزمن
رعایت بهداشت	رعایت بهداشت واكسیناسیون بر علیهHBV از این هپاتیت هم پیشگیری می‌كند	رعایت بهداشت	رعایت بهداشت و واكسیناسیون	رعایت بهداشت و واكسیناسیون	پیشگیری