دگرگوني خلاقانه  

موزه گرافيک پابلو پيکاسو در شهر مونستر آلمان در چارچوب نمايشگاهي جديد که از دوم فوريه 2008 آغاز شده اقدام به نمايش آثاري از دو هنرمند سرشناس جهان، پابلو پيکاسو(1881-1973) و پيتر پاول روبن (-1640 1577) کرده است.

در اين نمايشگاه که پيکاسو و روبن – مدرنيسم در برابر باروک نام گذاري شده بيش از 60 اثر ديدني از اين دو هنرمند در معرض نمايش عموم قرار داده مي شود.

اين آثار شامل 40 اثر ليتوگرافي متعلق به پيکاسو و 20 اثر گرافيک چاپي به همراه 7 تابلوي نقاشي متعلق به پاول روبن است که توسط خود او و برخي از شاگردان و همکارانش در کارگاه شکل گرفته است.

اين نمايشگاه قصد دارد با رو در رو قرار دادن شاهکارهاي خلق شده از سوي اين دو پديده نقاشي و طراحي جهان تشابهاتي را ميان اين آثار کشف كند.

به گفته کارشناسان علاوه بر گزينش هوشمندانه آثار به نمايش در آمده در اين نمايشگاه،  شيوه چينش تابلوها در رويارويي با يکديگر به گونه اي است که هم ويژ‌گي‌هاي کلاسيک آثار گرافيک چاپي و هم تابلوهاي نقاشي را در مواجهه با يکديگر براي بيننده آشکار مي سازد.

به گفته دکتر مولر، مدير موزه ،هيچگونه دلايل عيني براي نمايش اين آثار در کنار يکديگر و در حقيقت اختصاص يک نمايشگاه به‌طور مشترک به آثار دو هنرمند وجود ندارد.

فاصله زماني ميان اين دو هنرمند بيش از 300 سال است و هيچگونه مدرک قابل استنادي مبني بر الگوبرداري هنرمند جوانتر- پابلو پيکاسو- از آثار هنرمند بزرگتر – پاول روبن- وجود ندارد به‌طوريکه به گفته بتينا دورن يکي از اعضاي هيات مديره موزه مونستر، هيچگونه اطلاعات مکتوبي حتي از سوي خود پيکاسو مبني بر اقتباس از آثار روبن تا کنون ديده نشده است.

ضمن آنکه پيکاسو در موارد بسياري نسبت به روبن، اين هنرمند سبک باروک موضعي انتقاد آميز داشته است. با تمامي اين اوصاف تحقيقات انجام گرفته از سوي محققان و کارشناسان هنري گوياي تشابهات موضوعي بسياري ميان آثار اين دو هنرمند است.

آثار پيکاسو به عقيده هنرشناسان با درونمايه اي غني در حقيقت انعکاس ايده هاي موتيف وار، سبک گونه و موضوعي اين هنرمند است که از طريق نوعي دگرگوني خلاقانه در قالب زبان مصور ويژه اي به پديده کاملا نويي مبدل شده است.

به گفته مارکوس مولر، پيکاسو از همان آغاز سالهاي فعاليت هنري اش همواره در جست‌وجوي ستيزي خلاقانه با استادان بزرگ تاريخ هنر بوده به‌طوريکه تمايل عميق وي به اين مسئله زمينه ورود او را به ميدان رقابت بزرگ هنري فراهم ساخته است.

دکتر مولر که از پيکاسو به‌عنوان يک سنت گراي مدرنيست ياد مي‌کند همواره بر اين موضوع تاکيد دارد که آثار به نمايش در آمده روند شکل گيري شاهکارهاي پيکاسو را در چارچوب يک سنت نقاشي و نه در خلأ  آشکار مي سازد.

اين در حالي است که به گفته محققان گزينش و نحوه چينش آثار به نمايش در آمده در اين نمايشگاه که غالبا آثار خلق شده بر روي کاغذ اين هنرمندان را دربر‌مي‌گيرد بر‌همخواني موضوعي آثار اين دو هنرمند تاکيد مي‌کند، ضمن آنکه بر اقتباس محتوايي و موتيف وار پيکاسو از روبن و به‌طور کلي از مجموع موتيف‌هاي به کار رفته در آثار هنري قرن هفدهم صحه مي‌گذارد.

اين تشابهات که غالبا در بر گيرنده موضوعاتي از حوزه افسانه و اسطوره، پرتره،تصاويري از مادر و فرزند و همچنين موضوعات ديني از انجيل است به طرز غافلگير کننده‌اي نه تنها در حالات آثار که در پس زمينه آنها نيز چشمگير است به گونه اي که بازديد کننده اين آثار گاهي در ذهن خويش با اين پرسش روبه‌رو مي شود که قرن هفدهم به تجربه شخصي نزديک‌تر است يا قرن بيستم؟

از مشترکات ميان اين دو هنرمند مي توان به تصوير برگردان هاي بي‌شماري که اين دو از خود بر جاي گذارده‌اند اشاره کرد.

اما بيشترين تشابهات در اين ميان در آثاري به چشم مي خورد که محوريت موضوعي آنها نبرد و جنگ است؛ از جمله اثر ليتوگرافي شده نبرد کنتائو اثر پيکاسو و نبرد شيرزنان اثر روبن که بر روي مس حکاکي شده است به وضوح نشانگر خصوصيات ترکيبي در هر دو اثر است.

علاوه بر آن کارشناسان تشابهاتي را نيز در تابلوي گرنيکا اثر پيکاسو و تابلوي پيامدهاي جنگ که از آن به‌عنوان نماد روبن ياد مي شود يافته‌اند.

در ميان پرتره هاي خلق شده از سوي اين دو هنرمند نيز تشابهات و همخواني هاي بسياري وجود دارد که بهترين نمونه در اين رابطه پرتره نيمه کاره کشيده شده از زنان نشسته و پرتره هاي نقاشي شده از نيم‌رخ افراد است.

در حقيقت نمايشگاه مونستر با کنار هم قرار دادن آثار اين دو هنرمند که نامشان هم سنگ و همتراز با دوره مدرنيسم و باروک است زمينه رويارويي اين دو دوره را در قالب مقايسه اين آثار فراهم مي کند.

بر اين اساس مجموع اين آثار حاکي از آن است که پيکاسو روبن را مي شناخته و موتيف‌هاي او را به‌عنوان الگويي موضوعي در خلق آثارش به کار مي‌گرفته است، به‌طوريکه در جاي جاي اين نمايشگاه تمايل اين دو هنرمند صاحب نام به گزينش موتيف هاي مشترک در خلق آثارشان به خوبي قابل تشخيص است.

از ديگر سو در حالي‌که استادان پيشين همواره براي پيکاسو در حکم منبع الهامي مؤثر در خلق آثارش به شمار مي رفته‌اند هنرمند معاصر وي هنري ماتيس که چندي ديگر نمايشگاه مونستر ميزبان آثاري از وي خواهد بود بر اين باور است که يک هنرمند مي بايست تمامي تصورات پيشين خويش را به فراموشي سپرده و همواره از صفر آغاز کند.

هرچند اين مسئله را نيز نمي توان از نظر دور داشت که روبن و شاگردانش در خلق آثار از روي مدل به گونه اي متفاوت از پيکاسو عمل کرده اند؛ بر اين اساس در حاليکه طريقه روبن در خلق آثار عميقا بر شيوه متداول آن زمان مبني بر نقاشي مو به مو و دقيق از واقعيت استوار بوده پيکاسو با انديشه اي آبستره‌ به ترسيم خطوطي اندک در آثار گرافيکي اش بسنده مي کرد.

اين سبک را مي‌توان بيش از همه از تابلوي زني در صندلي راحتي اثر پيکاسو دريافت که در آن وي به بازي با سطوح تاريک و روشن پرداخته و خطوط چهره را تنها با حرکت ناچيز قلم به تصوير کشيده است.

 در حالي‌که در پرتره خلق شده توسط روبن با همان موضوع که به سال 1615 باز مي گردد مدل نقاشي با چنان دقت و ظرافتي ترسيم شده که گويي عکاسي شده باشد.

گفتني است بخشي از آثار به نمايش در آمده در موزه مونستر متعلق به موجودي خود موزه و بخشي ديگر (آثار روبن) متعلق به موزه زيگرلند در شهر زيگن است که به عاريت به اين نمايشگاه آورده شده است.

برپايي اين نمايشگاه در حقيقت گامي ديگر در جهت مشارکت هاي چند جانبه ميان موزه پابلو پيکاسو در مونستر و موزه زيگرلند در زيگن(زادگاه روبن) به شمار مي رود.

اما نکته قابل توجه در اين ميان شايد اين باشد که نمايشگاه حاضر در حقيقت فراخواني انساني به انديشيدن پيرامون مشترکات و تشابهات شخصيتي ميان اين دو هنرمند است که طي قرن هاي متمادي از پس تصاوير زيبا و دراماتيک ظهور کرده است.

به گفته مدير موزه مونستر اين موزه بلافاصله پس از نمايشگاه پيکاسو و روبن که تا 4 مه 2008 (اواسط ارديبهشت ماه) ادامه خواهد داشت ميزبان 5 نمايشگاه ديگر خواهد بود. از جمله نمايشگاهي از آثار عکاس فرانسوي هنري برسون که به مناسبت صدمين سال تولد وي بر پا خواهد شد.

منبع : همشهري