مشاوره با چه کسی؟

مشاور چه كسى باید باشد؟ و چه صفات و ویژگیهائى را باید داشته باشد؟

مشاور از دیدگاه اسلام هر انسان عاقل و بصیر و آگاهى است كه دیدگاه اسلامى داشته، با تقوا و خیراندیش بوده، داراى كمالات نفسانى و خالى از فساد اخلاق و مبرا از انحرافات فكرى و عقلى و عملى باشد پس مشاوره در اسلام داراى حدود و مقرراتى بوده، مبتنى بر اصول و معیارهائى مى‏باشد.

امام صادق‏علیه السلام فرمود:

«المشورة لا تكون الا بحدودها فمن عرفها بحدودها والا كانت مضرتها على المستشیر اكثر من منفعتها».

مشورت باید با حدود و مقررات و به شرائط خاص خودش انجام پذیرد و كسى كه این حدود را بشناسد مشورت او منتهى به خیر مى‏شود و كسى كه حدود و شرائط مشورت مفید را نداند، زیان آن بر مشورت كننده بیشتر از منفعت آن مى‏باشد. مطابق این كبراى كلى مشاور متصف به یك سلسله از صفات بوده و یك سلسله از صفات را نیز باید نداشته باشد. صفاتى كه مشاور از دیدگاه اسلام باید آن‏ها را داشته باشد به قرار زیر است:

زیرا طبیعى است انسانى كه اطلاعات لازم و خبرگى كافى در مورد مشورت نداشته باشد، مشورت با او نه تنها مفید نیست، بلكه ممكن است راهنمائى‏هاى ناشیانه او باعث انحراف بوده، زیان و ضرر به دنبال خود داشته باشد.

امام باقرعلیه السلام از پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله نقل مى‏كند كه از او از معناى حزم واحتیاط سئوال كردند در پاسخ آن فرمود: «مشاورة ذو الرای و اتباعهم‏»یعنى: حزم و احتیاط در امور همان مشاوره با انسان‏هاى عاقل صاحب راى و نظر مى‏باشد.

این نوع از مشورت داراى منافع كثیر و حداقل موجب پشیمانى وندامت مشورت كننده نمى‏شود.

سلیمان بن خالد مى‏گوید: از امام صادق‏علیه السلام شنیدم كه فرمود:

با مردان عاقل و با تقوا مشورت كن زیرا او جز به خیر دستور نمى‏دهد و مواظبت داشته باشد واز مخالفت‏با راى مشاور عاقل و با تقوى بپرهیز زیرا این كار باعث فساد در دین و دنیاى انسان مى‏گردد.

بدیهى است مشاور عاقل و باتقوا در مقام مشورت در موارد لازم و مقتضى، مشورت كننده را پند واندرز مى‏دهد و او را از انجام زشتیها و فسادها باز مى‏دارد و او را به انجام نیكى‏ها و خوبیها راهنمائى مى‏كند یعنى مشاور عاقل و باتقوا ناصح خوبى بوده و همین امر باعث رشد فكر مشورت كننده و باعث توفیق بیشتر او میگردد.

مشاوره با انسان‏هاى عاقل نصیحت كننده(ناصح) حداقل سه فایده مهم دارد:

پس هنگامى كه ناصح عاقل براى انجام كارى تو را دعوت كرد، حتما از انجام آن كار مخالفت ننما زیرا مخالفت موجب سختى و رنج و مشقت مشورت كننده مى‏شود.

2 - مشاور داراى خشیت و خوف الهى باشد

دومین ویژگى شخص مشاور و شوراى مشاوره این است كه خوف الهى و خشیت پروردگار در دل و جان آنان جاى داده شده باشد زیرا قطعا چنین كسانى قابل اعتماد و اطمینان هستند، اینان هستند كه فكر خیانت‏ به برادر دینى خود را در دل هرگز جاى نمى‏دهند و درنتیجه مشورت با آنان اطمینان‏بخش بوده، براى مشورت كننده امنیت‏خاطر قابل اعتماد ایجاد مى‏كند.

امام صادق‏علیه السلام ضمن بیاناتى به معاویة بن وهب چنین فرمود:

با انسانهاى داراى خوف و خشیت الهى مشوت كن. اینها انسانهاى امین بوده فكر خیانت و افشاء سر برادر مؤمن را نزد دیگرى در دل خود هرگز جاى نمى‏دهند.

3 - مشاور باید انسان حر و انسانهاى آزادمنش بوده، تحت تاثیر برخى از عوامل ضعیف كننده و مضر قرار نگیرد.

امام صادق‏علیه السلام:

« والثانیة ان یكون حرّا مُتدینا » شرط دوم لازم در مشاور این است كه او آزادمنش بوده، متدین باشد و سرّ و راز اینكه مشاور باید چنین صفت و ویژگى را داشته باشد این است: هنگامى كه مشاور انسان آزادمنش بوده متدین باشد، تمام هم و سعى خویش را در بهتر انجام دادن نصیحت و مشورت خویش به كار مى‏برد.

4 - مشاور باید انسان درستكار و صدیق بوده، اصول برادرى را كاملا بداند و آن را در مقام عمل مراعات نماید.

امام صادق‏علیه السلام:

« والثالثة ان یكن صدیقا مواخیا »: سومین شرط لازم در مشاور این است كه انسان باصفا بوده، واقعا صدیق مشورت كننده باشد و اصول برادرى را درباره او مراعات نماید.

5 - اثر این صفت لازم بالا در مشاور این است كه سر و راز مشورت كننده را كاملا حفظ كند تا منافع او در مقابل دشمنانش به خطر نیفتد.

امام صادق‏علیه السلام:

«اذا كان صدیقا مواخیا كتم سرك اذا اطلعته على سرك فان عمله به كعلمك به تمت المشورة و كملت النصیحة: هنگامى كه مشاور انسان صدیق بوده، اصول برادرى را با مشورت كننده مراعات نماید طبعا سر و راز مشورت كننده را هنگام اطلاع از آن مخفى نگاه مى‏دارد و نزد دیگرى آن را فاش و آشكار نمى‏سازد، زیرا علم مشاور به راز مشورت كننده مثل علم خود مشورت كننده پس از خویش مى‏باشد.( یعنى مشاور با احراز مقام مشورت به منزله خود مشورت كننده امین بوده، راز او را نزد دیگرى آشكار نمى‏سازد).

لزوم مشورت با مشاورین عاقل و عالم و با تجربه و با تقوى منحصر به امور مربوط به دین نیست، بلكه حكم لزوم مشورت، در امور مربوط به دنیا نیز جریان دارد چنانكه از امام صادق‏علیه السلام چنین نقل شده:

«... وما كان من امور الدنیا التی هی غیر عایدة الى الدین فامضیها و لاتتفكر فیها» یعنى در امور مربوط به دنیا نیز مشورت با مشاورین عاقل و عالم و متقى و باتجربه لازم است و این ویژگیها را در مقام مشاوره مراعات كن.

منبع:

حقانى زنجانى، حسین، با اندکی تصرف، مجله مکتب اسلام، شماره 3