دانستنی‌های بلوغ زودرس

 

بلوغ زمانی است که بچه‌ها از نظر فیزیکی و هیجانی به مردان و زنانی جوان تبدیل می‌شوند. معمولا این اتفاق در نوجوانی شروع می‌شود. سن متوسط شروع فرایند بلوغ در دخترها ۱۰ سال و در پسرها ۱۱ سال می‌باشد.

بلوغ زودرس چیست؟

بلوغ زودرس زمانی است که علائم بلوغ از سن ۷ سالگی در دخترها و از سن ۹ سالگی در پسرها شروع می‌شود. بلوغ زودرس برای بعضی از بچه‌ها سخت بوده و گاهی هم علامتی از مشکلی در سلامتی است.

علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس

علائم بلوغ زودرس در دخترها شامل موارد زیر می‌شود:
. بزرگ شدن سینه‌ها پیش از ۷ یا ۸ سالگی
. شروع پریود پیش از ۱۰ سالگی
. رشد سریع قد پیش از ۷ یا ۸ سالگی

علائم بلوغ زودرس در پسرها پیش از ۹ سالگی شامل موارد زیر می‌شود:
. بزرگ شدن بیضه‌ها یا آلت تناسلی
. رشد سریع قد

برخی از علائم زیر در دخترها و پسرها می‌تواند علائم بلوغ زودرس باشد، اما گاهی طبیعی است:
. رشد مو در زیربغل، شرمگاهی و یا موی صورت
. کلفت شدن صدا
. آکنه
. تند شدن بوی بدن

بلوغ زودرس چگونه بر بچه‌ها اثر می‌گذارد؟

وقتی بلوغ تمام می‌شود رشد قد هم متوقف می‌شود. بچه‌هایی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند به دلیل اینکه استخوان‌بندی آن‌ها کامل شده و رشد استخوان در سن پایین‌تر از حد نرمال متوقف می‌شود، در صورتی که تحت درمان قرار نگیرند معمولا قدشان با تمام پتانسیلی که دارد رشد نخواهد کرد. در این بچه‌ها، رشد زودهنگام قد ممکن است در ابتدا آن‌ها را نسبت به همسالان‌شان قدبلندتر نشان دهد؛ اما خیلی زود هم رشد قدشان متوقف شده و در نهایت در به عنوان یک بزرگسال، قد کوتاه‌تری نسبت به بقیه خواهند داشت.
بلوغ زودرس از نظر هیجانی و اجتماعی نیز می‌تواند برای بچه‌ها سخت باشد. مثلا دخترانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند ممکن است درمورد پریود شدن خود یا بزرگ شدن سینه‌ها پیش از اینکه این اتفاق‌ها برای همسن و سال‌های‌شان بیفتد، احساس خجالت کنند. ممکن است با این بچه‌ها جور دیگری رفتار بشود چون بزرگ‌تر به نظر می‌رسند.
حتی هیجانات و رفتارها نیز در بچه‌هایی که بلوغ زودرس دارند ممکن است تغییر کند. دخترها ممکن است حساس و بدخلق شوند. پسرها نیز ممکن است تهاجمی‌تر شده و میل جنسی نامتناسب با سن خود پیدا کنند.

علت‌های بلوغ زودرس

شروع بلوغ به طور طبیعی توسط هیپوتالاموس روی می‌دهد. این قسمت از مغز به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهد که هورمون‌هایی ترشح نماید که تخمدان‌ها (در دخترها) و بیضه‌ها (در پسرها) را وادار به تولید هورمون‌های جنسی می‌کند.
اغلب، خصوصا در دخترها، بلوغ زودرس به این دلیل روی می‌دهد که مغز زودتر از زمانی که باید، سیگنال‌های مربوط به بلوغ را ارسال می‌کند. معمولا دلیل پزشکی یا عامل دیگری وجود ندارد. بلوغ زودرس می‌تواند جنبه‌ی وراثتی نیز داشته باشد.
گاهی (کمتر شایع) بلوغ زودرس ناشی از یک مشکل پیچیده‌تر مثلا تومور یا تروما (ضربه) می‌تواند باشد. مشکلات تیروئید یا تخمدان نیز می‌توانند منجر به بلوغ زودرس شوند. در این موارد، دیگر علائم نیز به صورت جدی‌تر ظاهر می‌شوند.
بلوغ زودرس در پسرها کمتر شایع بوده و احتمال اینکه به یک مشکل پزشکی دیگر مرتبط باشد بیشتر است. برای تقریبا ۵ درصد از پسرها این عارضه ارثی است.
در برخی از دختر کوچولوها (معمولا ۶ ماه تا ۳ سال) ممکن است علائم رشد سینه‌ها دیده شود که بعدا از بین می‌رود یا ممکن است باقی بماند اما دیگر تغییرات فیزیکی بلوغ وجود نداشته باشد که به این حالت تلارک زودرس (premature thelarche) می‌گویند و مشکلات ادامه داری ایجاد نخواهد شد.
همچنین در برخی از دخترها و پسرها ممکن است موی شرمگاهی یا زیربغل زودتر از موعد رشد کند یا بوی بدنشان تند شود که ارتباطی با دیگر تغییرات در رشد جنسی ندارد و به آن آدرنارک زودرس (premature adrenarche) می‌گویند. لازم است این بچه‌ها تحت بررسی پزشکی قرار بگیرند تا بلوغ زودرس واقعی تشخیص داده شود، اما بیشتر اوقات نیاز به درمان نیست و دیگر علائم بلوغ در سن طبیعی بلوغ ظاهر خواهند شد.

بلوغ زودرس چگونه تشخص داده می‌شود؟

اگر فرزندتان هر پگونه علامتی از بلوغ زودرس جنسی را نشان داد (پیش از ۷ یا ۸ سالگی در دخترها و پیش از ۹ سالگی در پسرها)، او را نزد پزشک ببرید. این علائم شامل موارد زیر می‌شود:
. بزرگ شدن سینه‌ها
. رشد سریع قد
. پریود
. آکنه
. بزرگ شدن آلت تناسلی یا بیضه‌ها
. موی شرمگاهی یا زیربغل
پزشک برای تشخیص بلوغ زودرس، دستور آزمایش خون می‌دهد تا سطح هورمون جنسی را بررسی کند. عکس از دست و مچ دست هم می‌تواند نشان بدهد آیا استخوان‌ها خیلی زود رشد خود را کرده‌اند یا نه.
به ندرت تست‌های تصویری مانند MRI و سونوگرافی برای تشخیص علت‌های غیرمعمول بلوغ زودرس انجام می‌شوند (مثلا تومور در مغز، تخمدان یا بیضه‌ها).

بلوغ زودرس چگونه درمان می‌شود؟

اگر فرزندتان بلوغ زودرس داشته باشد، پزشک شما را جهت درمان به متخصص غدد کودکان ارجاع می‌‌دهد.

هدف از درمان بلوغ زودرس:
. متوقف کردن رشد جنسی و یا حتی خنثی کردن آن
. متوقف کردن روند سریع رشد و تکامل استخوان که می‌تواند منجر به کوتاه قدی در بزرگسالی یا شروع زودهنگام پریود شود.

بسته به علت بلوغ زودرس، دو رویکرد درمانی وجود دارد:
. درمان علت یا بیماری اصلی
. پایین آوردن سطح هورمون‌های جنسی با دارو جهت متوقف کردن رشد جنسی
گاهی درمان مشکل مرتبط با بلوغ جنسی می‌تواند بلوغ را متوقف نماید. اما در بیشتر موارد، پای بیماری دیگری در میان نیست، بنابراین درمان معمولا شامل هورمون درمانی جهت توقف رشد جنسی می‌شود.
هورمون درمانی که در حال حاضر تائید شده است توسط داروهایی به نام آنالوگ‌های LHRH انجام می‌شود. این هورمون‌های مصنوعی جلوی تولید هورمون‌های جنسی را که دلیل بلوغ زودرس‌اند در بدن می‌گیرند. معمولا در عرض یک سال بعد از شروع درمان، اثرات دارو دیده می‌شوند. آنالوگ‌های LHRH به طور کلی بی‌ضرر بوده و معمولا هیچ عارضه جانبی در بچه‌ها ندارند.
در دخترها سایز سینه‌ها ممکن است کاهش بیابد. در پسرها بیضه‌ها و آلت ناسلی ممکن است کوچک شده و به اندازه‌ی متناسب با سن خود برگردند. سرعت رشد قد نیز کمتر شده و به اندازه‌ای می‌رسد که برای سنین قبل از بلوغ مناسب است. رفتارهای کودک نیز معمولا متناسب‌تر با سن و سالش خواهد شد.

پدر و مادرها چه کمکی می‌توانند بکنند؟

توضیحی واقعی و ساده درباره‌ی اتفاقی که در حال افتادن است به فرزندتان بدهید. برایش توضیح دهید که این اتفاق‌ها برای بچه‌های بزرگ‌تر کاملا طبیعی‌اند، اما بدن او کمی زودتر این تغییرات تکاملی را شروع کرده است. در مورد درمان به فرزندتان آگاهی بدهید و به او بگویید طی پروسه درمان انتظار چه چیزهایی را باید داشته باشد.
همچنین مهم است که نسبت به دیگر عوامل یا مشکلاتی که ممکن است بر هیجانات فرزندتان اثر بگذارند آگاه و دقیق باشید. علائم معمول هشداردهنده‌ای که باید در موردشان با پزشک مشورت کنید شامل موارد زیر می‌شود:
. نمرات پایین در مدرسه
. مشکلاتی در مدرسه
. از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت‌های روزمره
.  افسردگی
واکنش والدین می‌تواند به بچه‌ها در غلبه بر مشکلات بلوغ زودرس کمک نماید. به فرزندتان کمک کنید تا تصور درستی از بدن خود داشته باشد و اعتماد به نفس او را تقویت نمایید:
. در مورد ظاهر فرزندتان اظهارنظر نکنید.
. نتایج خوبی که در مدرسه و ورزش می‌گیرد را تشویق کنید.
. پشتیبان علاقه مندی‌های او باشید.

چگونه می‌توان از بلوغ زودرس پیشگیری کرد؟

در اغلب موارد بلوغ زودرس قابل پیشگیری نیست. ما می‌دانیم که قرار گرفتن در معرض هورمون‌های بلوغ مانند استروژن می‌تواند عامل برخی از انواع بلوغ زودرس باشد. بنابراین هوشمندانه است بچه‌ها کمتر در معرض استروژن یا دیگر هورمون‌های جنسی باشند.

گفته می‌شود عوامل زیر می‌توانند در بلوغ زودرس نقش داشته باشند:
. چاقی و اضافه وزن در کودکان. وزن و چربی بدنی زیاد، سطح هورمون‌های مسئول فرایند بلوغ را تغییر می‌دهد.
. مصرف زیاد پروتئین حیوانی. مصرف زیاد پروتئین، سطح IGF-1 را بالا برده و رشد را سریع‌تر می‌کند که می‌تواند شروع بلوغ را جلو بیندازد.
. تغذیه ناکافی. بچه‌هایی که رژٰیم غذایی مغذی ندارند زودتر وارد بلوغ می‌شوند. غذاهای فرآوری شده و گوشت‌های قرمز و فست فودها در رشد فیزیکی اختلال ایجاد می‌کنند.
. قرار گرفتن در معرض بیسفنول آ (BPA) و EDCها. EDCها مواد شیمیایی مصنوعی هستند که در پلاستیک‌ها، سموم، سوخت‌ها و دیگر مواد شیمیایی صنعتی وجود دارند و عملکرد طبیعی هورمون‌ها را به هم می‌ریزند.
. محصولات سویا. سویا دارای ایزوفلاون است که در بدن به فیتواستروژن تبدیل می‌شود که مشابه هورمون استروژن می‌باشد. سویایی که از طریق منابغ غذایی طبیعی مصرف می‌شود ضرری ندارد و هورمون‌ها را مختل نمی‌کند، اما وقتی سویا زیاد مصرف می‌شود، مثلا مکمل سویا یا در غذاهای فرآوری شده، منجر به مشکلات مزمنی در سلامتی خواهد شد که دلیل آن افزایش استروژن می‌باشد.

---