کدام یک از اجزای دستگاه گوارش نازک‌تر هستند؟ درس علوم پایه هفتم

دستگاه گُوارش یکی از دستگاه‌های فعال در بدن انسان و بعضی از جانداران است. این دستگاه در انسان و مهره‌داران به صورت لولهٔ گوارشی و در جانوران تکامل نیافته مثل اسفنج ها یا کیسه‌تنان به صورت کیسهٔ گوارشی وجود دارد.

باید توجه داشت که دستگاه گوارش در جانوران براساس نوع غذایی که می‌خورند به شکل‌های مختلفی وجود دارد. اما به طور کلی دستگاه گوارش آن‌ها از چهار بخش بلع، گوارش، جذب و دفع تشکیل شده‌است.

ساختمان و کار دستگاه گوارش

دستگاه گوارش انسان شامل دهان، مری، معده، رودۀ کوچک و رودۀ بزرگ، راست روده، مقعد، غدد گوارشی، غدد بزاقی و ضمایم آن است. اندام هایی مانند کبد، لوزالمعده و کیسۀ صفرا هم در هضم و جذب مواد غذایی نقش مهمی را در دستگاه گوارش به عهده دارند. غذایی در دهان جویده شده، با بزاق دهان مخلوط می گردد، سپس از راه مری وارد معده می شود، در معده مواد غذایی ذخیره شده با شیرۀ معده مخلوط می شود و ماده ای ساخته می شود که اجازۀ ورود به رودۀ کوچک را دارد.

مدت توقف مواد غذایی در معده بستگی به نوع غذا دارد: مثلاً آب و مواد قندی خیلی زودتر وارد رودۀ کوچک می شود تا چربی ها. مخلوط داخل معده، به تدریج وارد روده کوچک می شود.

در رودۀ کوچک مواد غذایی با شیرۀ لوزالمعده و صفرا مخلوط و تجزیه می شود و این تجزیه شدن تا حدی ادامه می یابد تا اینکه غذا قابل ورود به خون شود؛ مثلاً مواد قندی، نشاسته و غیره، به موادی مثل گلوکز یا فروکتوز یا امثال آن تبدیل می شود یا چربی ها به اسیدهای چرب تبدیل می شود و پروتئین ها به اسید آمینه تبدیل می شود تا قابل ورود به سلول های بدن باشند.

کار جذب در رودۀ باریک در اینجا تقریباً به اتمام می رسد. در رودۀ بزرگ عمل جذب اندک است و فقط مقداری آب جذب می گردد، سپس مواد زائد به صورت مدفوع در رودۀ بزرگ ذخیره می شوند تا به موقع دفع شود.

دستگاه گوارش انسان نیز وظیفه هضم و جذب مواد غذایی و دریافت انرژی مورد نیاز بدن از آن‌ها را بر عهده دارد، سیستم گوارشی از لوله‌های کوتاه و بلند گوارشی و ساختارهایی ساخته شده است که مایعات و مواد غذایی را در هنگام عبور به مواد قابل جذب برای بدن تبدیل کرده و به گردش خون و سلول‌ها ارسال می‌کند.

این دستگاه همچنین وظیفه جمع‌آوری و حذف مواد زائد حاصل از گوارش و سایر فعالیت‌های بدنی را بر عهده دارد. دستگاه گوارش انسان که از دهان تا مقعد امتداد دارد، از لولهٔ گوارشی و غده‌های گوارش تشکیل شده‌است و حدود هفت متر طول دارد، غدد گوارشی شامل غده‌های بزاقی، غده‌های دیوارهٔ معده و روده، پانکرآس و کبد است.

لولهٔ گوارشی نیز شامل دهان، حلق، سرخ‌نای (مِری)، معده، رودهٔ باریک، رودهٔ بزرگ و راست‌روده می‌شود. هر چیزی که وارد سپس این مخلوط از معده خارج شده و به روده‌ها می‌رود تا از آنجا، مواد غذایی تجزیه شده جذب جریان خون شوند. مواد غذایی تجزیه شده از طریق جریان خون به سرتاسر بدن می‌روند و در اختیار یاخته‌های بدن قرار می‌گیرند تا در آن ها مصرف شده و یا ذخیره شوند. معده می‌شود با آنزیم‌های درون معده مخلوط می‌گردد تا با اجزا ساده‌تری تجزیه شود.

وظیفه ی دستگاه گوارش  انجام چند عمل اصلی و مهم است که می تواند به ۴ گروه دسته بندی شود:
- بلع
- گوارش
- جذب
- دفع

اهمیت گوارش غذا

گوارش غذا عملی بسیار مهم است؛ زیرا بدن برای سالم ماندن و داشتن عملکردی صحیح نیاز به مواد مغذی مانند پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی و آب دارد. دستگاه گوارش مواد مغذی را به قسمت های کوچک می شکند تا بدن بتواند آنها را جذب کند و برای انرژی، رشد و ترمیم سلول ها از آن ها استفاده کند.

مواد غذایی پس از شکسته شدن شکل دیگری پیدا می کنند:
- پروتئین به آمینو اسید تبدیل می شود.
- چربی به اسید چرب یا گلیسیرین تبدیل می شود.
- کربوهیدرات به قند ساده تبدیل می شود.

مسیر عبور غذا از دستگاه گوارش

- دهان: غذا پس از ورود به دهان جویده شده و به قطعات کوچک تر تبدیل می شود. بزرگسالان ۳۲ دندان دارند که می توانند با آن انواع غذاها را خرد کنند، بجوند و پاره کنند. زبان یکی از ارگان های بدن است که شامل ماهیچه های اسکلتی است که غذا را در اطراف دهان به حرکت در آورده و باعث گوارش مکانیکی غذا می شود. غدد بزاقی که در زیر و پشت زبان قرار دارند، بزاق ترشح می کنند که موجب آسان تر شدن فرآیند بلع و آغاز گوارش مکانیکی می شود.

- حلق و مری: حلق یا گلو بخشی از دستگاه گوارش غذا است که غذا را از دهان دریافت می کند.حلق دارای دو انشعاب است. یکی از این انشعابات، لوله ای به نام مری است که غذا را به معده منتقل می کند و دیگری نای است که هوا را به ریه ها می رساند.

عمل بلع در حلق انجام می شود که نیمی از آن واکنشی غیر ارادی و نیمی دیگر ارادی است. زبان و نرم کامه (سقف دهان) غذا را به سمت حلق هدایت می کنند که این عمل باعث بسته شدن نای و ورود غذا به مری می شود.

- معده: معده غذا را با مخلوطی از آنزیم ها و اسید ها پوشش می دهد تا به خرد شدن بیشتر غذا کمک کند. یک لایه ی غشایی از دیواره ی معده در برابر آسیب این اسید ها محافظت می کند.

انتهای معده قابلیت انقباض دارد که می تواند سرعت گوارش غذا را افزایش دهد. زمانی که غذا به مقدار کافی خرد و له شد، معده محتوای خود را به درون دورازهه می ریزد.

- روده کوچک: روده ی کوچک به سه بخش تقسیم بندی می شود، دوازدهه که در ابتدای روده کوچک قرار دارد، تهی روده و دراز روده که به ترتیب پس از دوازدهه قرار می گیرند.

با ورود غذا به درون دوازدهه، پانکراس آنزیم هایی ترشح می کند که به شکستن چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک می کند. کیسه صفرا نیز از خود صفرا ترشح می کند که توسط پانکراس تولید شده است. صفرا به شکسته شدن بیشتر چربی ها کمک می کند تا بتوانند از روده جذب شوند.

دیواره داخلی روده ی کوچک با برآمدگی های انگشت شکلی پوشیده شده که به آنها پرز یا ویلی گفته می شود. این پرز ها سطح فراوانی را برای بهبود عمل جذب مواد غذایی فراهم می کنند. موادی مانند کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها که پس از جذب وارد جریان خون می شوند.

همچنین روده ی کوچک نقش مهمی در تنظیم سطح گلوکز (قند) خون ایفا می کند. روده کوچک دارای تعداد زیادی سلول پذیرنده است که حضور درشت مغذی ها (ماکرونوترینت) را تشخیص می دهند و هورمون هایی ترشح می کنند. این هورمون ها به پانکراس دستور می دهند که چه میزان انسولین و گلوکاگون ترشح کند.

- روده بزرگ: مواد زائد مانند بخش های غیر قابل هضم غذا، مایعات و سلول های فرسوده ی دیواره لوله ی گوارشی،که از فرآیند گوارش باقی مانده اند، وارد روده ی بزرگ می شوند. روده آب را جذب کرده و مواد زائد را با استفاده از مایعات به مدفوع تبدیل می کند. حرکات حلقوی، مدفوع را به سمت راست روده یا رکتوم هدایت می کنند. راست روده که قسمت انتهایی روده بزرگ محسوب می شود، مدفوع را تا زمانی که با حرکات روده از مقعد خارج شود، ذخیره می کند.

---