پای پرانتزی در کودکان و آنچه باید بدانید

پای پرانتزی در کودکان باید علت‌یابی شود؛ در بزرگسالان علت پای پرانتزی اهمیت ندارد و مهم این است که بیماری پیشرفت نکند و به مرحله درد نرسد که اگر رسید نیاز به جراحی دارد.

عوارض پاپرانتزی

پای پرانتزی به‌مرور زمان در سنین بالا موجب تخریب زانو می‌شود و چون مفصل زانو، غضروف را از دست داده است؛ وقتی زانو از حالت صاف به حالت پرانتزی در بیاید، تقسیم نیرو در مفصل زانو بر هم می‌ریزد و بیماری آرتروز یا سائیدگی مفصل زانو را ایجاد می‌کند.
هنگامی که پای پرانتزی در بزرگسالان دردناک می‌شود، نیاز به جراحی دارد و باید اصلاح شود؛ مهم‌ترین دلیل ایجاد پای پرانتزی، نرمی استخوان است و برای کودکان مبتلا تا سن 10 سالگی کفش طبی توصیه می‌شود.
اگر پای پرانتزی درمان نشد، صفحات رشد در پا، تحت جراحی قرار خواهند گرفت تا از نظر رشدی قسمتی را که در حال پرانتزی شدن است، کنترل کنند؛ در بزرگسالان به دلیل توقف سن رشد، امکان جراحی صفحات رشد وجود ندارد، زانو باید شکسته و سپس اصلاح شود که به همین دلیل توصیه می‌شود زمانی که دردی در زانو احساس شد، مورد جراحی قرار گیرد.

بهترین زمان برای جراحی پاهای پرانتزی

اگر زاویه انحرافی پاها به قدری بود که نیازمند جراحی باشد نمی‌توان با ماساژ و ورزش کردن عارضه را اصلاح کرد. جراحی استئوتومی معمولاً در افرادی که زانوی پرانتزی دارند انجام می‌شود. به ندرت این عمل برای زانوهای ضربدری انجام می‌شود. در این بیماران، استئوتومی از طریق قسمت لترال ران و ساق پا انجام می‌شود و پا به شکل مستقیم اصلاح می‌شود؛ بنابراین وزن بدن روی قسمت مدیال منتقل می‌شود؛ استئوتومی فرایند تخریب زانو را کند کرده و عمل تعویض زانو را به تعویق می‌اندازد.
این عمل معمولاً در دو مقطع سنی و در دو مرحله صورت می‌گیرد.
ممکن است پاها در سنین پایین‌تر دچار انحراف شوند اما به تدریج بهبود یابند اما در سن هشت سالگی به بعد روند بهبود کاهش پیدا می‌کند و اگر فاصله بین زانوها از چهار انگشت بیشتر باشد معمولاً فرد نیاز به جراحی پیدا می‌کند.
ذهنیت غلطی در خصوص درمان پاهای پرانتزی وجود دارد این است که برخی تلاش می‌کنند با ماساژ و کشش پاها این عارضه را درمان کنند که اگر زاویه پاها به قدری باشد که نیازمند جراحی باشد نمی‌توان با این روش‌ها عارضه را اصلاح کرد و باید انحراف با جراحی درمان شود.
بهترین سن برای جراحی پاهای پرانتزی سنین کودکی و زمانی است که صفحه رشد فرد بسته نشده باشد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

مهم‌ترین مسئله در بدشکلی‌های زاویه‌دار در استخوان‌ها، تشخیص علت‌های پاتولوژیک است و تقریباً تا هشت سالگی برای درمان آن جراحی توصیه نمی‌شود. بدشکلی‌های زاویه‌دار اندام‌های تحتانی از جمله پای پرانتزی، بیشترین علت مراجعه والدین کودکان به کلینیک‌های ارتوپدی است. یکی از شایع‌ترین علت‌های مراجعه، تغییر شکل یا بدشکلی‌های باز، چرخشی و دردهای ساق و اندام‌های تحتانی است.
پای پرانتزی یا قوس پا شایع‌ترین بدشکلی استخوان‌های پا در بین کودکان به شمار می‌رود. از بدو تولد تا دوسالگی در همه کودکان نوعی قوس طبیعی در پا وجود دارد. تا دوسالگی میزان این انحنا تقریباً 10 درجه است و بعد از دو سالگی با رشد کودک این انحنا به صفر می‌رسد.
در حالت انحنای طبیعی قوس پا، صفحه رشد کودک هیچ‌گونه مشکل خاصی را نشان نمی‌دهد، اما چنانچه در اثر تروما و ضربه یا صدمات مختلف به صفحه رشد آسیب وارد شود، این انحنا غیرطبیعی خواهد شد.
بسیاری از مادران به دلیل نگرانی از احتمال بروز اختلال پای پرانتزی، کودک خود را پیش از شروع به راه رفتن نزد پزشک متخصص می‌آورند؛ در حالی که معمولاً تا کودک راه نرود این موضوع مشخص نمی‌شود و بهتر است والدین نگرانی پیش از قدم برداشتن کودک خود نداشته باشند.
مهم‌ترین اقدام در تشخیص این عارضه، معاینه و شرح حال کامل فرد است. چنانچه صدمه و آسیبی به صفحه رشد وارد نشده باشد، جای نگرانی نیست و با پیگیری‌های لازم قابل اصلاح است. در این شرایط نیاز به تجویز کفش یا لوازم خاص نیست، چرا که این لوازم تنها کودک را در راه رفتن محدود می‌کند و تأثیری در بهبود ندارند. پیگیری این مورد توسط والدین به این دلیل اهمیت دارد که اگر در طول رشد، انحنای پاها سیر پیش‌رونده داشته باشد، اقدامات درمانی لازم به موقع انجام شود.

دلایل پاپرانتزی شدن کودکان

عوامل بروز این اختلال علاوه بر مادرزادی بودن آن، می‌تواند هر عاملی باشد که موجب وارد شدن آسیب‌هایی به صفحه رشد کودکان شود. در این میان می‌توان به ضربه‌ها، بیماری‌های متابولیک، عفونت، آرتروزهای استخوانی یا شکستگی اشاره کرد.
هنگام تشخیص اختلال پای پرانتزی در کودکان، میزان انحنای پاها در بعد از دو سالگی با هر درجه‌ای حتی یک و دو درجه نیز عامل پاتولوژیک محسوب می‌شود و باید در این شرایط بررسی‌های لازم جهت تعیین روش درمانی انجام شود. 80 تا 90 درصد موارد پای پرانتزی خود به خود برطرف می‌شود. مهم‌ترین مسئله در بدشکلی‌های زاویه‌دار، تشخیص علت‌های پاتولوژیک است و تقریباً تا هشت سالگی برای درمان آن، جراحی توصیه نمی‌شود. در سنین بالاتر که این نوع اختلال غیرقابل اصلاح است، بر اساس نیاز فرد و شدت اختلال جراحی انجام می‌شود. البته جراحی در این زمینه نیز روش‌های گوناگونی دارد.

پای پرانتزی چه زمانی طبیعی است؟

اکثر نوزادان به هنگام تولد دچار انحراف پاها به شکل پرانتز هستند که نرمال است و این انحراف تا زمانی که کودک راه بیفتد مشاهده می‌شود. این انحراف تا سن ۵. ۱ تا ۲ سالگی وجود دارد که طبیعی است و کودک را زیر نظر می‌گیریم.
این انحراف در شرایطی نرمال است که همراه با لقی در زانو نباشد، کودک تپل نبوده، مقدار شدید نباشد و از نظر نرمی استخوان مشکلی نداشته باشد.
این انحراف از سن ۲ سالگی به بعد برعکس و به شکل x یا ۸ می‌شود که اگر شدت زیاد نباشد و کودک از لحاظ کمبود کلسیم و ویتامین D مشکلی نداشته باشد، تا سن ۴ سالگی صبر کرده و مشکلی ایجاد نمی‌کند.
از سن ۴ تا ۶ سالگی همه این انحراف‌ها خود به خود اصلاح می‌شود، ولی اگر هرکدام از این موارد ادامه یابد، دارودرمانی که بسته به سن و شرایط هر کودک فرق می‌کند شروع می‌شود. اگر تا سن ۷ الی ۸ سالگی ادامه یابد، در این شرایط کودک تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد و بهتر است که قبل از پایان سن رشد انجام شود.
بعضی از والدین اشتباه بزرگی می‌کنند و نسبت به عمل جراحی دیر اقدام می‌کنند که در این شرایط جراح خیلی دردسر دارد و استخوان شکسته و اصلاح می‌شود. توجه شود که جراحی قبل از پایان سن رشد ساده و راحت است.

حرف آخر

مهم‌ترین نکاتی که باید والدین این کودکان توجه کنند این است که توصیه می‌شود وزن این بچه‌ها زیاد نشود، زیرا مشکل را تشدید و از اصلاح خود به خود جلوگیری می‌کند و دیگر اینکه دقت شود این کودکان دچار کاهش ویتامین D و کلسیم نشوند، چون باعث نرمی استخوان می‌شود.

---

منابع:
فارس - محسن کرمی؛ فوق تخصص ارتوپدی اطفال
ایسنا - دکتر پیام محمدحسینی؛ متخصص ارتوپدی
فارس - یاسر نژادی؛ جراح و متخصص ارتوپدی
باشگاه خبرنگاران - شیرین زمانی؛ فوق تخصص ارتوپدی کودکان