بررسی سوء رفتار شوهر تحت عنوان عسر حرج زوجه

مطابق ماده 1103 قانون مدنی زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند. همانطور که از ظاهر ماده مشخص است، همسران اجازه ندارند حقوق یکدیگر را نادیده بگیرند و رابطه همسری مجوز بد رفتاری نمی‌باشد. فلذا ضرب و شتم و سوء رفتار از ناحیه زوج، از موارد عسر و حرج زوجه محسوب می شود.

قانونگذار به تبعیت از شرع مقدس اجازه تنبیه و توهین و اهانت به هیچ فردی را صادر نکرده است، تنها در مورد صغار و مجانین آن هم با رعایت شرایطی، تنبیه را جایز شمرده است؛ بند (ت) ماده 158 قانون مجازات اسلامی: "اقدامات والدين و اولياي قانوني و سرپرستان صغار و مجانين كه به منظور تأديب يا حفاظت آنها انجام مي‌شود، مشروط بر اينكه اقدامات مذكور در حد متعارف و حدود شرعي تأديب و محافظت باشد."

معنای لغوی و اصطلاحی عسر و حرج

عسر یعنی مشقت و شدت، حرج  به معنای ضیق و تنگنا است و در اصطلاح یعنی ادامه زندگی برای زن به قدری سخت و طاقت فرسا شود که تحمل آن برای یک انسان متعارف ممکن نباشد.

در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنان چه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود. اثبات عسر حرج بر عهده زوجه می باشد.

مصادیق عسر و حرج

1. ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
2. اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
3. محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
4. ضرب وشتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
5. ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.

چنانچه در جریان ضرب و شتم به زوجه آسیبی وارد شود، این موضوع از لحاظ کیفری نیز قابل پیگیری است.

ماده 614 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: "هرکس عمدا به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که‌ موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به‌ مرض دایمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل‌مجنی‌علیه شود در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد چنانچه ‌اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم ‌تجری مرتکب یا دیگران شود به 2 تا 5 سال حبس محکوم‌ خواهد شد و در صورت درخواست مجنی‌علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می‌شود."

ماده 567 کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی: "در مواردي كه رفتار مرتكب نه موجب آسيب و عيبي در بدن شود و نه اثري از خود در بدن برجاي بگذارد ضمان منتفي است لكن در موارد عمدي در صورت عدم تصالح، مرتكب به حبس يا شلاق تعزيري درجه 7 محكوم مي‌شود."

ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری سال 1392: "شاکی می‌تواند جبران تمام ضرر و زیان‌های مادی و معنوی و منافع ممکن‌الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند."

عسر و حرج در نکاح موقت

براساس نظریه شماره 4140/7 مورخ 27/2/1364 ، هرچند تحقق عسر و حرج در مورد ازدواج‌های موقت مشکل و غالباً غیرمتصور است زیرا که در غالب موارد در ازدواج‌های موقت، زوجه تا حدودی از آزادی بیشتری برخوردار بوده و حقوق و تکالیفی که در ازدواج دائم برعهده زن هست در ازدواج موقت نیست و یا خیلی کمتر است ولی در عین حال چنانچه در مواردی زوجه با عسر و حرج (حرجی بودن ادامه زوجیت) روبه‌رو شود و این موضوع بر دادگاه ثابت گردد در این صورت دادگاه می‌تواند از ملاک ماده 1130 قانون مدنی تنفیح مناط نموده و حکم به اجبار زوج به بذل بقیه مدت متعه و در صورت میسر نشدن این امر حکم به انحلال زوجیت و قطع بقیه مدت نکاح موقت صادر نماید.

کلام آخر

طلاق بر مبنای عسر و حرج قابل رجوع نیست، همچنین لازم نیست زوجه مبلغی به شوهر بپردازد. خودداری شوهر از نزدیکی با زن، بی اعتنایی و اهانت به او، اختیار همسران دیگر، پای بند نبودن به وفاداری ( داشتن رابطه نامشروع)، اعتیاد و سوء معاشرت ...و مانند اینها ممکن است از اسباب ایجاد عسر و حرج و طلاق به درخواست زن قرار گیرد .

---