فلوراید؛ شمشیر دو لبه

بدون شک استفاده منظم از فلوراید اهمیت حیاتی در کنترل و پیشگیری از پوسیدگی دندان در تمامی افراد دارد، گرچه عمده تأثیر آن مربوط به دوران کودکی و قبل از رویش کامل دندان‌های دائمی است.

فلوراید از چند راه باعث افزایش مقاومت دندان می‌شود:

- فلوراید جذب شده، وارد عاج و مینای دندان‌های رویش نیافته می‌شود، با ساختمان عاج و مینای دندان ترکیب می‌شود و ترکیب جدیدی حاصل می‌شود که نسبت به اسید تولید شده توسط باکتری‌های مولد پوسیدگی مقاوم‌تر است.

- به علاوه فلوراید جذب شده به داخل بزاق ترشح می‌شود و اگر چه غلظت آن کم است اما در توده باکتری‌ها انباشته می‌شود و سبب کاهش تولید اسید میکروبی و افزایش معدنی شدن مینا می‌شود.

- در عین حال فلوراید بزاق، وارد مینای دندان‌های تازه روئیده شده و باعث افزایش آهکی شدن مینا و کاهش آسیب‌پذیری نسبت به پوسیدگی می‌گردد.

همان‌گونه که کاربرد موضعی فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی‌های جدید مؤثر است، در توقف یا کند کردن روند پیشروی پوسیدگی‌های فعال اولیه نیز تأثیر دارد. همچنین فلوراید موضعی، قدری خواص ضد میکروبی هم دارد.

در حال حاضر دهان‌شویه‌های فلورایددار(مثل همان دهان‌شویه‌هایی که در حال حاضر در مدارس استفاده می‌شود) در کنار ژل‌ها و خمیر دندان‌های فلورایددار و چند محصول دیگر در دسترس قرار دارد و باعث عملکرد موضعی فلوراید می‌شود، اما مطالعات نشان می‌دهد که افزودن فلوراید به آب همگانی مؤثرترین روش کاهش پوسیدگی دندان، به خصوص در سطح وسیع جامعه است، زیرا غیر از تأثیر وسیع آن، بر خلاف روش‌های انفرادی موضعی، در بدن نیز جذب عمومی داشته و می‌تواند وارد ساختار دندان‌های رویش نیافته شود.

تأثیر فلوراید آب بیشتر در دندان‌های دایمی محسوس است. به نظر می‌رسد در اغلب مناطق ایران میزان فلوراید آب در حد لازم و حتی بالاتر از حد مجاز باشد، گرچه متأسفانه تحقیقات جامع و کاملی در مورد میزان فلوراید آب مناطق مختلف ایران در دسترس نیست.

به هر حال ثابت شده که کاربرد موضعی فلوراید به خصوص توسط دندان پزشک، باعث کاهش میزان پوسیدگی به خصوص در کودکان می‌شود.

در نتیجه کاربرد موضعی فلوراید برای کودکان و نوجوانان در مطب‌های دندان پزشکی اکیداً توصیه می‌شود. دندان پزشک بعد از تعیین میزان استعداد ابتلای بیمار به پوسیدگی و احیاناً انجام درمان‌های لازم اولیه مثل حذف پوسیدگی‌ها، درمان با فلوراید را انجام می‌دهد.

دهان‌شویه‌های فلورایددار یکی از روش‌های موضعی استفاده از فلوراید است که هم‌اکنون نیز طرح همگانی استفاده از آن در مدارس کشور در حال اجراست. این طرح به صورت استفاده ی یک روز در هفته از دهان‌شویه توسط دانش‌آموزان با نظارت مسئولان مدارس انجام می‌شود، اما در مورد روش استفاده صحیح آن حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد که پرداختن به آنها در این مجال مختصر نمی‌گنجد. اما یک نکته فرعی این که استفاده از هرگونه دهان‌شویه فلورایددار برای کودکان زیر 6 سال ممنوع است، مگر این که توسط دندان پزشک تجویز شده باشد.

یکی از چالش‌های مهم، تجویز مکمل‌های فلوراید در خانم‌های باردار است. در منابع علمی، مدرک معتبری در زمینه ارزش تجویز مکمل خوراکی فلوراید برای مادران باردار، حتی در مناطقی که آب فاقد فلوراید است، وجود ندارد.

گرچه مصرف این مکمل‌ها توسط اداره غذا و داروی آمریکا برای مادران باردار ممنوع اعلام شده، اما این مکمل‌ها برای جنین به هیچ وجه خطرناک نیستند. گرچه در سال‌های اخیر برخی محققان ثابت کرده‌اند که فلوراید از راه جفت به جنین منتقل ‌می‌شود، اما مقدار فلوراید منتقل شده نامشخص است.

در عین حال محققان توافق دارند که وقتی جنین در معرض فلوراید قرار می‌گیرد، قدری فایده پیشگیری از پوسیدگی به دندان‌های شیری می‌رسد گرچه این تأثیر بسیار اندک است.

به‌طور کلی توافق صاحب‌نظران علم دندان پزشکی بر این است که مصرف فلوراید توسط زنان باردار فایده‌ای برای دندان‌های نوزاد و حداقل در مورد دندان‌های دایمی در بر نخواهد داشت.

از سوی دیگر جذب بیش از حد فلوراید توسط بدن، به خصوص در مناطقی با فلوراید آب بالا، می‌تواند منجر به فلوروزیس دندانی (دندان‌های خال دار) شود. در این حالت مینای دندان رنگ سفید گچی یا قهوه‌ای مات و یا حالتی مغره‌دار به خود می‌گیرد. این وضعیت بیشتر در دندان‌های دایمی دیده می‌شود. این مشکل در صورت تأیید توسط دندان پزشک به راحتی با روش‌های ترمیم همرنگ دندان قابل تصحیح است.

دکتر علیرضا آشوری