اهمیت تحقیق و پژوهش در بیان امام حسن علیه السلام

در نگاه اسلام و قرآن کریم، انسان در همه جنبه های زندگی موظف است براساس تحقیق و پژوهش مسیر را طی کند و از هرگونه تقلید بی جا و بی مورد و کورکورانه خودداری کند: «وَ لاتَقْفُ ما ليس لَكَ بِه عِلمٌ إنَّ السَّمعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُوادَ كلٌ اولئكَ كانَ عَنهُ مَسْئولاً» «و چيزى را كه بدان علم ندارى دنبال مكن؛ زيرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.» ( آيه 36 سوره مباركه اسراء)
آيه شريفه از تبعيت از آنچه بدان علم نداريم؛ نهى مى‏ فرمايد و شامل اعتقاد و عمل مى‏ شود، يعنى هم اعتقاد بدون علم مردود است و هم عمل بدون علم. به عبارت ديگر آيه از اعتقاد و دلبستگى به آنچه علم بدان نداريم، از سخن گفتن درباره آنچه بدان علم نداريم؛ از انجام كارى كه بدان علم نداريم، نهى مى ‏فرمايد و نهى از «لا تقف» همه اين موارد را دربردارد. و اين فطرى انسان است كه دنبال كردن كارى را كه بدان علم ندارد، امرى مذموم مى‏ شمرد و تنها تبعيت از علم را شايسته مى‏ داند .
قرآن کریم در جایی دیگر می فرماید: " ... فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ ... ؛ ... پس چرا از هر فرقه ای از مومنان دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی پیدا کنند. ..." ( آیه 122 سوره توبه)
یا : "قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الألْبَابِ (زمر،9) بگو اي رسول آنان كه اهل علم و دانش اند با مردم جاهل نادان يكسانند؟ خردمندان متذكر مطلبند."
در جایی دیگر نیز: "وَ مِنَ النَّاسِ مَن يُجَـَدِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَـَنٍ مَّرِيدٍ ; گروهي از مردم، بدون هيچ علم و دانشي به مجادله درباره خدا بر مي خيزند; و از هر شيطان سركشي پيروي مي كنند". (آیه 3/ سورة حج)
در احاديث نيز به اين مسأله مهم در موارد متعددي اشاره گرديده است مانند: "اطلبوا العلم و لو بالصين فان طلب العلم فريضة علي كل مسلم; دانش و تحقيق را فرا گيريد اگرچه در كشور چين باشد; زيرا فراگيري علم بر هر فرد مسلماني واجب است".(ر.ك: ميزان الحكمه، محمد ري شهري، ج 3، ص 2070، ح 13740)
در روایتی نیز امام حسن مجتبی (علیه السلام) حدیثی درباره پژوهش دارند و آن این است که؛ عَلِّمِ النّاسَ ، و تَعَلَّمْ عِلمَ غَيرِكَ ، فتَكونَ قَد أتقَنتَ عِلمَكَ ، و عَلِمتَ ما لَم تَعلَمْ: دانش خود را به ديگران بياموزان و دانش ديگران را بياموز؛ زيرا با اين كار هم دانش خودت را محكم و استوار كرده اى و هم آنچه را نمى دانسته اى آموخته اى.(كشف الغمّة : 2/197)

زیباترین و کامل ترین عمل عبادی

پژوهش و تحقیق امری در کنار بندگی خدا بیان شده است و قرآن کریم پژوهش را زیباترین و کامل‌ ترین عمل عبادی به خلق خدا و خداوند سبحان معرفی می‌کند. در مکتب نورانی اهل‌ بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، پژوهش، تحقیق، علم‌آموزی و دانش‌افزایی عامل پیوند انسان به دامن مطهر امام معصوم و ولی خدا برشمرده شده است.

پیمان گرفتن از دانشمندان و عالمان دینی

یکی از مهم ترین میثاق هایی که خداوند گرفته است، میثاق دانشمندان و عالمان دینی، اصحاب بیان و پژوهشگران عرصه تبلیغ و تفسیر از معارف وحیانی و آسمانی گرفته و در آیه ۱۸۷ سوره مبارکه آل عمران به آن اشاره شده است: وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلا فَبِئْسَ مَا یَشْتَرُونَ ﴿١٨٧﴾ : و (به خاطر بیاورید) هنگامى را كه خدا، از كسانى كه كتاب (آسمانى) به آنها داده شده، پیمان گرفت كه حتما آن را براى مردم آشكار سازید و كتمان نكنید! ولى آنها، آن را پشت سر افكندند; و به بهاى كمى فروختند; و چه بد متاعى مى‏ خرند؟! (۱۸۷)

---

منابع:
سایت شبستان
سایت حوزه
سایت ایکنا
مقاله جایگاه پژوهش؛ فرهاد شاه بهرامی
نوشته حجت ا.. سليماني
مطهری؛ حاج شیخ مرتضی ، تعلیم و تربیت در اسلام