سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه سوم

اهداف جلسه:

1- روش جمع آوری خون بند ناف
2- پیوند سلول های بنیادی خون ساز
3- سلول های بنیادی خون بند ناف
4- مزایای استفاده سلول های بنیادی خون بند ناف
5- مزایای استفاده از خون بند ناف نسبت به مغز استخوان

1-3) روش های جمع آوری خون بند ناف
هنگام تولد و بعد از جدا شدن بند ناف جفت نیز از دیواره رحم جدا شده و خارج می شود. حجم بند ناف و جنین به گونه ای است که به طور متوسط 70 تا 200 میلی لیتر خون غنی از سلول های بنیادی خون ساز در آن ذخیره شده است. از ان جا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند ناف و جفت لخته می شود، بنابراین برای دسترسی به این منابع مهم فقط 5 تا 10 دقیقه فرصت وجود دارد که در غیر این صورت سلول های بنیادی موجود در آن بدون استفاده دور ریخته می شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند ناف از نوزاد قابل جمع آوری است و نمونه گیری از آن صدمه ای به نوزاد و مادر نمی زند.

2-3) پیوند سلول های بنیادی خون ساز
پیوند اتولوگ: در شرایط خاص بیماری مشخص، سلول های بنیادی از خود فرد بیمار جدا و در سرما در فریزرهای مخصوص نگه داری می شوند. بیمار تحت شیمی درمانی یا تابش اشعه قرار گرفته تا سلول های بدخیم از بین بروند که گاه باعث از بین رفتن سلول های بنیادی خون ساز مغز استخوان وی نیز می شود. سپس سلول های ذخیره شده به بدن وی بازگردانده می شوند. شانس بیماری پیوند علیه میزبان و عفونت کمتر است اما احتمال عود بیماری نسبت به اهدا از سایرین ( افراد فامیل و یا اهدا کننده غیر خویشاوند) بیشتر است.
پیوند آلوژن: دو فرد گیرنده و اهدا کننده پیوند ممکن است با یکدیگر نسبت خویشاوندی داشته باشند (مثل پیوند سلول های بنیادی خون ساز بین خواهر، برادر و یا از سایر اعضاء خانواده) و یا غیر خویشاوند باشند (دریافت سلول از افراد بالغ یا از خون بند ناف سایرین)
در پیوند آلوژن چنان چه گیرنده و اهدا کننده پیوند از نظر آنتی ژن های سازگاری بافتی یا مجموعه سازگاری بافتی اصلی با یکدیگر شبیه باشند، شانس موفقیت پیوند بیشتر است. بیمار برحسب نوع پیوند داروهای سرکوب کننده سیستم دفاعی و یا مغز استخوان دریافت می کند تا احتمال بروز واکنش های نامناسب را کاهش دهند، زیرا این واکنش ها از جایگزینی سلول های پیوندی در بدن بیمار جلوگیری می نمایند. تشخیص این که کدام نوع پیوند برای بیمار نیاز است با پزشک معالج و براساس معیارهای استاندارد می باشد.

3-3) سلول های بنیادی خون بند ناف
خون بند ناف که به عنوان خون جفتی شناخته شده است در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پس از تولد نوزاد خون باقی مانده در بند ناف و جفت که غنی از سلول های بنیادی است به عنوان یک زباله بیولوژیک دور ریخته می شود. در حالی که این خون حاوی سلول های بنیادی و سلول های خون ساز است که می توانند برای درمان بیماری ها استفاده شود. سلول های بنیادی خون بند ناف همانند سلول های بنیادی خون ساز مغز استخوان به سلول های زیر تقسیم می شوند:
الف) سلول های قرمز، که اکسیژن را به تمتم بدن حمل می کنند.
ب) سلول های سفید، که در سیستم ایمنی فعالانه شرکت دارند.
ج) پلاکت ها که به انعقاد خون کمک می کنند.
هم چنین قادر به ساخت انواع سلول های دیگر و ترمیم و نگه داری سلول ها در هنگام جراحت هستند.

4-3) مزایای استفاده سلول های بنیادی خون بند ناف
سلول های بنیادی که از بند ناف گرفته می شوند بسیار پرتوان و نامیرا هستند و هم چنین در اثر تکثیرهای پی در پی دچار پیری نمی شوند به طوری که با تزریق و یا جایگزینی آن ها در بافت هایی که آسیب جدی دیده اند می توانیم به بهبودی و تشکیل سلول های جدید بافت کمک کنیم. هم چنین دستیابی به این سلول ها بسیار آسان است. این خون قادر به ساخت انواع سلول های دیگر و ترمیم و نگه داری سلول ها هنگام جراحت است. منشا سلول های خونی موجود در بند ناف سلول های بنیادی جنینی بوده و از نظر سلولی از سلول های خونی موجود در یک فرد بزرگ سال نابالغ تر می باشد. بنابراین به همان نسبت سلول های بنیادی آن توانایی بیشتری در تمایز به دیگر سلول ها و از جمله سلول های خونی دارند.

اولین پیوند خونی بند ناف سال 1988 میلادی در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به یک کودک مبتلا به کم خونی فانکونی که نوعی کم خونی مادرزادی است با موفقیت انجام شد. او با پیوند سلول های بنیادی خون بند ناف خواهرزاده تازه متولد شده خود تحت درمان قرار گرفت. از آن زمان تاکنون صدها پیوند موفق خون بند ناف صورت گرفته است و مراکز بزرگ ذخیره این سلول ها در کشورهای مختلف جهان تاسیس شده است.

آمار نشان می دهد هرستله حدود 30 هزار نفر با بیماری هایی که با پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان قابل درمان است شناسایی می شوند و حدود 75 درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهدای خون مغز استخوان نیستند. امروزه تحقیقات گسترده ای به منظور درمان بیماری ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم دیگر بافت های آسیب دیده با استفاده از سلول های بنیادی مغز استخوان و خون بند ناف و دیگر سلول های بنیادی یک فرد بالغ در حال انجام است.

5-3) مزایای استفاده از خون بند ناف نسبت به مغز استخوان
مغز استخوان و بندناف هردو واجد سلول های بنیادی خونسازند که به بازسازی مجدد سیستم خونی و نیز سیستم ایمنی بدن کمک می کنند. مغز استخوان دارای بالاترین درصد از سلول های بنیادی خون ساز (1تا3 درصد) و خون بند ناف دارای 0.6 تا 1 درصد سلول های بنیادی خون ساز شناسایی شده است. مزایای استفاده از خون بند ناف در مقایسه با مغز استخوان عبارتند از:
الف) میزان واکنش های رد پیوند علیه میزبان گیرندگان خون بند ناف نسبت به خون مغز استخوان کمتر است. رد پیوند واکنشی جدی و گاه مرگبار به دنبال پیوند مغز استخوان است که در این حالت سلول های ایمنی فرد دهنده پیوند به بدن میزبان حمله می کند و آسیب به بخش هایی از بدن میزبان را موجب می شود.
ب) حضور سلول های اولیه و نابالغ سیستم ایمنی در خون بند ناف سبب کاهش رد ایمونولوژیک پیوند نسبت به مغز استخوان می شود. به طوری که رد پیوند شدید در حدود 60 درصد از پیوندهای خون بند ناف دیده شده است.
ج) بااستفاده از خون بند ناف امکان انجام پیوند موفق با تشابه کمتر HLA بین دهنده و گیرنده نسبت به خون مغز استخوان بیشتر است، لذا تعداد زیادی گیرنده را دربرخواهد گرفت.
د) اهدای خون بند ناف خطری برای اهدا کننده آن (جنین و مادر) به دنبال ندارد.
و) جمع آوری خون بندناف نسبت به مغز استخوان ساده تر و آسان تر صورت می گیرد. این در حالی است که جمع آوری خون بند ناف بدون درد انجام می شود و جمع آوری خون مغز استخوان نیازمند روش های جراحی است و معمولا تحت بیهوشی صورت می گیرد و می تواند برای دهنده با درد همراه باشد.