دحوالارض در قرآن و روایات

علامه طباطبایی روایات دحوالارض را بسیار دانسته و آن را مخالف دلایل علمی ندانسته است.[۶] در حدیثی طولانی که حکایت مناظره امام صادق (علیه السلام) با ابن ابی العوجاء است حضرت امام صادق (علیه السلام) از دحوالارض یاد کرده و در تعریف کعبه فرموده ٍ اند: «هَذَا بَیْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِی إِتْیَانِهِ فَحَثَّهُمْ عَلَى تَعْظِیمِهِ وَ زِیَارَتِهِ جَعَلَهُ مَحَلَّ أَنْبِیَائِهِ وَ قِبْلَةً لِلْمُصَلِّینَ لَهُ فَهُوَ شُعْبَةٌ مِنْ رِضْوَانِهِ وَ طَرِیقٌ یُؤَدِّی إِلَى غُفْرَانِهِ مَنْصُوبٌ عَلَى اسْتِوَاءِ الْكَمَالِ وَ مُجْتَمَعِ الْعَظَمَةِ وَ الْجَلَالِ خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ دَحْوِ الْأَرْضِ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَأَحَقُّ مَنْ أُطِیعَ فِیمَا أَمَرَ وَ انْتَهَى عَمَّا نَهَى عَنْهُ وَ زَجَرَ اللَّهُ الْمُنْشِئُ لِلْأَرْوَاحِ وَ الصُّوَرِ[۷] این خانه اى است که خدا خلق خود را توسّط آن بپرستش واداشته تا فرمانبرى ایشان را بیازماید و به تعظیم و زیارت آن تشویق کند، خداوند کعبه را مرکز پیغمبران و قبله نمازگزاران ساخته، کعبه شعبه اى است از رضوان خدا و راهى است به آمرزش و غفران او، آن بر استوارى کمال و بنیاد عظمت برجا است، خداوند آن را دو هزار سال پیش از دحو (کشش) زمین آفریده، بنا بر این شایسته تر فردى که باید از آن فرمان برد؛ و از آنچه ممنوع ساخته و بازداشته باز ایستاد همان کسى است که جانها و کالبدها را آفریده است».
در این روایت تاریخ خلقت کعبه را دوهزار سال قبل از دحوالارض بیان شده است و این بیانگر دو مطلب است: اول شرافت کعبه و دیگر آنکه خشکی َهای زمین از زیر کعبه پدید آمده است و اولین خشکی زمین کعبه بوده که آن گسترش یافته و منشاء حیات کره خاکی شده است.

در روایتی دیگر از امام حسین (علیه السلام) و در جریان آمدن گروه هایی از جنیان برای یاری امام اینگونه آمده است که گروهی از جنیان به محضر حضرت اباعبدالله(علیه السلام) آمده و عرض کردند: "اى مولاى ما! ما از شیعیان و یاران تو هستیم، آنچه را بخواهى به ما فرمان بده اگر در همین جا باشى و به ما دستور نابودى همه دشمنانت را بدهى، ما قبل از اینکه از اینجا حرکت کنى، آن را اجرا مى کنیم. امام حسین (علیه السّلام) براى آنها دعاى خیر کرد، و به آنها فرمود: «آیا قرآن را که به جدّم رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله و سلم) نازل شده نخوانده اید که مى فرماید: قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِی بُیُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ [آل عمران، ۱۵۴][۸]اگر من در وطن خود بمانم این مردمِ واژگون شده به وسیله چه کسى آزمایش مى کردند، و چگونه آنها امتحان مى شوند، و چه کسى در قبر من سکونت گزیند؟ با اینکه خداوند هنگام «دحو الارض» (کشیده شدن و گستردگى زمین) آن قبر را براى من برگزیده است، و آن قبر را و پناهگاه شیعیان و دوستان ما کرده است، خداوند اعمال و نمازهاى آنها را بپذیرد و دعاهاى آنها را اجابت کند، و شیعیان ما در آنجا ساکن شوند، تا آنجا مایه ایمنى آنها در دنیا و آخرت، از عذاب باشد.[۹]در این روایت روز دحوالارض روزی نام گرفته که خداوند در آن روز زمین کربلا و قبر امام حسین (علیه السلام) را انتخاب کرده و نگاهی ویژه به آن سرزمین داشته است.

نتیجه گیری
در مجموع آنچه از آیات و روایات فهمیده می شود جایگاه این روز در تاریخچه خلقت زمین و ارزش عبادت در این روز است. روزی که در آن زمین از زیر کعبه گسترش یافته و فصل حیات بر روی زمین آغاز شده است. روزی که قبر امام حسین (علیه السلام) در آن مشخص و انتخاب شده و به عنوان پایگاهی خاص بر روی زمین یاد شده است. در حدیث امم رضا (علیه السلام) نیز از این روز به عنوان روزی که زادروز حضرت ابراهیم و حضرت عیسی (علیهماالسلام) است یاد شده است. چه خوش است که اعمال این روز  از دعا و نماز و روزه را با نیت تعجیل در فرج امام مهدی (عجل الله فرجه) انجام دهیم.

پی نوشت ها:
[۱] تفسیر نمونه، ج ۲۶، ص۱۰۰.
[۲] تفسیر نور، ج ۴، ص ۳۱۴.
[۳] استاد قرائتی، مجموعه فیش هاى تبلیغى(۱)، آفرینش زمین و آسمان، ص۴.
[۴] مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذی قعده، ص ۲۴۹.
[۵] همان، ص ۲۵۰.
[۶] رک: تفسیر نور، ج ۱، ص۵۶۸.
[۷] طبرسی، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج ۲، ص۳۳۶؛ کافی ج۴ ص۱۹۸.
[۸] بگو اگر هم در خانه هایتان بودید، آنهایى که کشته شدن بر آنها مقرّر شده بود، قطعا به سوى آرامگاههاى خود بیرون مى آمدند.
[۹] محمد محمدی اشتهاردی، غم نامه کربلا، ص92.