آداب و رسوم علویان ترکیه

هر مذهب و گروهی اعتقادات و عقاید خاص خودش را دارد که بر اساس آن آداب و رسوم خاصی را نیز به جای می آورد، علویان ترکیه نیز از این امر مستثنی نبوده و معتقد به باورها و عقایدی هستند که آداب و رسوم خاصی را در میانشان شکل می دهد . که در ادامه به برخی از مهمترین این آداب اشاره می کنیم. در ابتدا نیاز است تعریف مختصری از این فرقه بیان داشته سپس به آداب و رسوم آنان بپردازیم.

علویان کیستند؟

هویت فرهنگی ملی علویان، ترک ، عرب یا کرد است. علویان از یک گروه هم نژاد نیستند چهارگروه زبانی مختلف در میان آنها یافت می شود. ترکی ،عربی ،زازا و کرمانجی که دو تای آخری جزو ساختار زبانی فارسی و کردی هستند . علوی در اصطلاح به کسی گفته می شود که آن حضرت علی علیه السلام  را بر سه خلیفه دیگر ترجیح داده و پیرو اوست. علویان حدود هشت قرن پیش به سرزمین آناتولی آمدند و اکنون حدود یک سوم جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند و 20 الی 25 میلیون جمعیت دارند. علویان در تمام مناطق ترکیه زندگی می کنند، ولی بیشتر آنها در غرب ترکیه هستند. علویان از حیث اعتقاد شیعة دوازده امامی و از حیث مذهب، جعفری هستند.

آداب و رسوم

این فرقه برای خود آداب و رسوم خاصی وضع کرده اند از آن جمله می توان موارد ذیل را بیان داشت:

الف) مراسم جمع

مهم‌ترین مراسم رایج در میان علویان مراسم جمع است. گروه یارستان هر هفته باید در محلى جمع شوند و با مراسم خاصى سرگرم عبادت و خواندن اوراد و اذکار گردند. عده حاضر را «جم» یا «جمع» و محل اجتماع را «جمخانه» یا «جمعخانه» می گویند. وارد شدن به «جمخانه» مراسم خاصى دارد.

در نزد اهل حق، به جمخانه رفتن و نیاز دادن و قربانى کردن از مهم ترین عبادات به شمار مى رود. همان گونه که روزه ماه رمضان از نظر آن ها واجب نیست، نماز خواندن نیز ضرورتى ندارد و اغلب به جاى نماز، «نیاز» مى دهند و معتقدند با نشستن در جمخانه و دادن نیاز، نماز ساقط مى شود . این مراسم با اركان دوازده‌گانه اجرا می‌شود. این عدد دوازده را بعضی‌ الهام گرفته از دوازده خدمتكار حضرت محمد(صلی ‌الله‌ علیه ‌و آله) می‌دانند كه اهل مدینه بعد از بیعت عقبه در اختیار آن حضرت گذاشته‌اند و یا الهام گرفته از دوازده امام می‌شمارند. این اركان عبارتند از:

1. مرشد: از حیث وظیفه وی در تمثیل در جای حضرت محمد(صلی ‌الله‌ علیه ‌و آله) و حضرت علی(علیه‌السلام) و حاج بكتاش ولی نشسته است. به نام آنها اقرار می‌گیرد و نصیب می‌دهد. آیین جمع را اجرا می‌كند. طالب و درویش را تربیت و تعلیم می‌كند و او را به آدم رسیده می‌سازد و به حالی می‌آورد كه به انسان و انسانیت مقید باشد.

2. رهبر: او به كسی كه می‌خواهد به طریقت وارد شود، قوانین و شرایط را یاد می‌دهد. وی همیشه مراقب طالب است و از رفتارهایی كه با طریقت و اخلاق عمومی و قوانین منافات دارد جلوگیری می‌كند. وی از طرف مرشد مسئول تربیت طالب است.

3. دیده‌بان: وی معاون رهبر و مراقب كسانی است كه به تازگی وارد طریقت شده‌اند و به درجه درویشی رسیده‌اند. در وقت آیین جمع، جانها را مراقب است و كوچك‌ترین حركتی را كه از آنها صادر می‌شود می‌بیند و كسانی را كه اشتباه كرده‌اند، بدون اینكه كسی ببیند یا بشنود، آگاه می‌سازد. همچنین مانع ورود كسانی كه پست و یا مجرم هستند به جمع می‌شود.

4. چراغچی: او مأمور چراغهایی است كه در خانه جمع است. به این ترتیب او خانه جمع را همیشه روشن نگه می‌دارد. همچنین بخوردانها را پاك می‌كند و آنها را با گلاب و عطرهای خوشبو پر می‌سازد.

5. ذاكر: به امر مرشد در حال آیین جمع، ذكر گفتن را به عهده می‌گیرد. قرآن و الهی و سرود و نفس و دوازده امامه  را می‌خواند. وی مرثیه و نوروزیه نیز می‌خواند و نزدیك به مرشد می‌نشیند.

6. فراش: مسئول نظافت خانه جمع است. او قبل از شروع آیین جمع، خانه جمع را جارو می‌زند و نظافت می‌كند و آن را برای آیین جمع آماده می‌كند.

7.میدانچی: دوازده پستی را كه در خانه جمع است قبل از شروع آیین جمع پاك می‌كند و در جای خود می‌گذارد. همچنین افرادی را كه به خانه جمع می‌آیند برای نشستن راهنمایی می‌كند. نشستن افراد بر اساس وارد شدن به طریقت و مصاحب (برادر صیغه) شدن است. مرتبه مادی و سن مهم نیست. سن در خانه میدان از وارد شدن به طریقت شروع می‌شود. كسی كه جلوتر وارد شده، پیرتر محسوب می‌شود.

8. نیازچی ـ قربانچی: او لقمه‌هایی (غذاهایی) را كه به خانه جمع می‌آید، تحویل می‌گیرد و به میدانچی می‌دهد. قربانیهایی را كه می‌آید تكبیرشان را می‌گوید و ذبح می‌كند و می‌پزد و به وقتش لقمه (احسان) را آماده می‌كند.

9. سقا: او در هنگام آیین جمع به كسانی كه تشنه می‌شوند آب می‌دهد. اگر در حین مراسم شیر آورده شود آن را پخش می‌كند.

1ظ .آفتابه‌دار: بعد از غذا با آفتابه و لگن در دست و حوله بر دوش، به دستهای همه كسانی كه در جمع شركت كرده‌اند آب می‌ریزد و حوله آماده می‌كند.

11.پیك ـ پروانه: به امر مرشد برای مراسم جمع به خانه‌های تمام جانها می‌رود و به آنها خبر می‌دهد. غیر از این در مراسم سماع را كسانی كه می‌خواهند به سماع بایستند دعوت می‌كند.

12.نگاهبان: از خانه‌های جانهایی كه در مراسم جمع شركت كرده‌اند محافظت می‌كند.

ب) سماع

سماع نمایشی است كه همراه با ساز و پایكوبی و دست‌افشانی، به صورت فردی یا جمعی با آداب و تشریفات خاصی انجام می‌گیرد. این مراسم در داخل مراسم جمع است و جزو آن مراسم محسوب می‌گردد.

ج) سوگ عاشورا

این مراسم خیلی اهمیت دارد و مفصل است و با روزه گرفتن و غسل كردن و اوراد خاص و خواندن قرآن و دعا همراه است.

علویها از عوام و خواص به ماه محرم خیلی اهمیت می‌دهند و در هر فرصتی به این عمل افتخار می‌كنند. و به عشق دوازده امامی كه در راه اسلام شهید شدند، دوازده روز روزه و ماتم می‌گیرند. یك روز قبل از ماه محرم تمام افراد خانواده به حمام می‌روند و غسل می‌كنند. دوازده روز حمام نمی‌كنند و لباس نمی‌شویند و اصلاح سر و صورت نمی‌كنند. وقتی كه شب می‌شود، در خانه جمع، گرد می‌آیند. در آنجا غذاهایی كه لذیذ نیست و روغن حیوانی و گوشت ندارد آماده می‌شود. در مراسم ویژه محرّم، حوادث کربلا از کتاب قمری گلزار حسین، خوانده می‌شود. برخی از علویان نیز کتاب «حدیقه‌السّعدا»، نوشته فضولی بغدادی، را در مراسم خود می‌خوانند. پس از پایان یافتن روزه روز دهم، علویان قربانی ذبح می‌کنند و به اطعام گرسنگان و رفع عطش تشنگان می‌پردازند. همچنین در این روز، غذایی به نام «عاشوره» می‌پزند و بین مردم توزیع می‌کنند. در گذشته، شروع روزه در میان مناطق مختلف علوی‌نشین یکسان نبوده است، اما اکنون علویان، تقویم دارند و تمام مناطق، آیین خود را همزمان با هم شروع و نیز به اتمام می‌رسانند.

منابع:

1)     پایگاه تخصصی مقالات مجمع جهانی شیعه شناسی

2)      وبگاه مطالعاتی عرفان و علوم خفیه

3)     نشریه زمانه

مطالب مرتبط:

علویان و نسبتشان با بکتاشیه

علویان ترکیه چه کسانی هستند؟

اصول عقاید علویان ترکیه