تبیان، دستیار زندگی
علوی در لغت به معنای منسوب به علی(علیه السلام ) است. مصطلح آن است که کسی را که از اولاد حضرت علی و حضرت فاطمه(سلام الله علیها ) باشد، «علوی» گویند. همچنین علوی به کسانی گفته می‌شود که پس از قتل خلیفة سوم، عثمان بن عفان، علی(علیه السلام ) را به قتل وی متهم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

علویان و نسبتشان با بکتاشیه

علویان

علوی در لغت به معنای منسوب به علی(علیه السلام ) است. مصطلح آن است که کسی را که از اولاد حضرت علی و حضرت فاطمه(سلام الله علیها ) باشد، «علوی» گویند. همچنین علوی به کسانی گفته می‌شود که پس از قتل خلیفة سوم، عثمان بن عفان، علی(علیه السلام ) را به قتل وی متهم نکردند و به عایشه و معاویه نپیوستند. میان راویان از تابعین و جز آنها را نیز با صفت «وکان علویّاً» مقابل عثمانی (طرفداران خلیفه سوم)، نام می‌برند.


شایان‌ذکر است ناصر خسرو قبادیانی را که علوی می‌گفتند، از این قبیل است نه اینکه از ذریّه پیامبر ‌اکرم(ص) باشد. اما منظور از این واژه در این نگاشته معنای اصطلاحی آن است که امروزه در کشور ترکیه به اقلیتی خاص اطلاق می‌گردد. در فرهنگ ترکیه به اقلیت بیان شده نام‌های مختلفی داده شده است که اولین این نام‌ها بکتاشیّه، پیروان طریقت حاجی بکتاش، ولی خراسانی است. اما ازآنجا‌که میان بکتاشیان شهرنشین و روستایی تفاوت‌هایی وجود دارد، در ترکیه به بکتاشیان روستایی «علوی» و به بکتاشیان شهری «بکتاشی» گفته می‌شود.

بکتاشیه چگونه فرقه ای است

بَکتاشیه، طریقتی که خود را منسوب به حاجی بکتاش ولی زاهد خراسانی می دانند. ولی این دقیقاً به معنی ایجاد این مذهب به دست وی نیست. بسیاری پیدایش این مذهب را به دست فردی به نام بالم سلطان می دانند.

این طریقه از آناتولی شروع شد و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های آن، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاههای بکتاشیه در آنجا ساخته شد. راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکهای مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد. پایه گذار این فرقه سید محمود رضوى معروف به حاجى بکتاش ولى (م.669) است که زندگى وى در منابع مختلف با افسانه ها و حکایت هاى اغراق آمیز آمیخته است. اجمالا مى توان گفت که وى از صوفیان ترکمن خراسانى، معروف به بابا، بود که از پیروان احمد یسوى (م.562 ق) بودند (لاجوردى، فاطمه، دائرة المعارف بزرگ اسلامى، 12/397). احتمالا وى در سده 6 ق همراه با موج مهاجران ترکمن از شرق به آسیاى صغیر آمده باشد.

جامعة علویان، جامعه‌ای بسته است و غیر علویان را در بین خود نمی‌پذیرند. به عبارت دیگر، علوی شدن ارثی است و اگر کسی علوی متولّد نشود، نمی‌تواند، علوی باشد

منابعى نیز در وجود تاریخى حاج بکتاش تردید کرده اند و پایه گذار واقعى طریقه بکتاشیه را بالیم سلطان یا بالیم بابا معروف به پیر دوم (م.922) دانسته اند (معصومى، دانشنامه ادب فارسى، 6/190؛ انوشه، دائرة المعارف تشیع، 3/388). برخى نیز مصرّند که وى خاستگاهى مسیحى داشته است. البته نظر غالب آن است که حاجى بکتاش پایه گذار بوده ولى بالیم سلطان این شکل خاص را به فرقه بخشیده و به اصول آن صورت ثابت و مشخص داده و آیین هاى جدید و سلسله مراتبى در طریقه بکتاشیه بنیان نهاده است. در باب عقاید حاجى بکتاش ولى گفته اند که مشرب توحید و تجرید بر وى غالب بوده و اغلب اوقات مغلوب حال مى شده و چون به هوش مى آمده به لعن و طعن مخالفان مى پرداخته و با وجود کثرت و ازدحام مطلقاً عقیده خودش را استتار نمى کرده است (شیرازى، طرائق الحقائق، 2/347).

با توجه به آن که در کتاب المقالات حاجى بکتاش که در اصل به زبان عربى نگاشته شده، مراسم سرّى و آموزه هاى بکتاشى مشخصاً ذکر نشده، این نظر تأیید مى شود. حاجى بکتاش هم روزگار اورخان دومین فرمانرواى عثمانى، بوده و نزد او تقربى نیز داشته است (معصومى، همان جا، 191).

راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکهای مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد

علویان و بکتاشیان از نظر اعتقاد

با وجود آنکه علویان و بکتاشیان مستقل از هم هستند، اما امروزه از لحاظ تاریخی و اجتماعی، مطرح کردن استقلال آنها از یکدیگر ممکن نیست. اعتقادات علویان با بکتاشیان یکی است. آنها از لحاظ ادبیّات، مبانی اخلاقی و عقیده، تفاوت بنیادینی با یکدیگر ندارند و اصولشان نیز مشترک است ــ تفاوت اساسی آنها یک فرق اجتماعی است و آن اینکه؛ بکتاشیان غالباً در شهر زندگی می‌کرده‌اند و علویان، زندگی کوچ‌نشینی و نیمه کوچ‌نشینی داشته‌اند. ازاین‌رو بکتاشیان گروهی سازمان یافته‌اند، اما علویان که در روستاها زندگی می‌کنند، هنوز کم و بیش غیر سازمان یافته‌اند ــ و نیز بکتاشیان پیرو آیین لایتغیّری‌اند، اما علویان به اسطوره‌هایی معتقدند که در آنها افسانه‌هایی با فرهنگ محلّی آمیخته شده است. نکته دیگری که شایان توجّه است، این است که ورود به طریقت بکتاشی برای همة افراد ممکن است، اما جامعة علویان، جامعه‌ای بسته است و غیر علویان را در بین خود نمی‌پذیرند. به عبارت دیگر، علوی شدن ارثی است و اگر کسی علوی متولّد نشود، نمی‌تواند، علوی باشد. اما بکتاشی شدن اکتسابی (اختیاری) است و هر کسی که بخواهد، می‌تواند بکتاشی شود. سیّد بودن «دَده» در میان علویان شرط است، اما در بکتاشیّه برای «بابا» شدن نیازی به سیّد بودن نیست. امروزه در ترکیه واژه‌های «علوی» و «بکتاشی» با یکدیگر بسیار گره خورده‌اند  و به صورت «علوی ـ بکتاشی» به کار می‌روند.

    فرآوری: مریم بناهنده    

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع:

1)     باشگاه اندیشه

2)     راسخون

3)     نشریه زمانه

مطالب مرتبط:

علویان ترکیه چه کسانی هستند؟

اصول عقاید علویان ترکیه

اعتقادات علویان !

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.