حکم تکلیفی قسم

قسم چند شرط دارد: 1ـ كسی كه قسم می‌خورد باید بالغ و عاقل باشد و همچنین ممنوع از تصرف در مال خود نباشد و قسم را از روی قصد و اختیار بخورد. 2 ـ كاری را كه قسم می‌خورد انجام دهد، باید حرام و مكروه نباشد و كاری را كه قسم می‌خورد ترك كند، باید واجب و مستحب نباشد و اگر قسم بخورد كه كار مباحی را بجا آورد باید ترك آن در نظر مردم بهتر از انجامش نباشد. 3 ـ به یكی از اسامی خداوند عالم قسم بخورد كه به غیر ذات مقدس او گفته نمی‌شود مانند: خدا، الله و.... 4 ـ قسم را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلبش آن را قصد كند صحیح نیست. 5 ـ عمل كردن به قسم برای او ممكن باشد. (توضیح المسائل حضرت امام (ره)، ص 2671)

جایگاه بحث قسم در فقه

قسم بیشتر با عنوان یمین در فقه مطرح است و از آن در جمیع ابواب منازعات و در كتاب قضاء و شهادات و همچنین در كتاب أیمان در مورد كسی كه چیزی را به واسطه قسم خوردن بر خود واجب یا حرام می‌كند از آن بحث می‌شود.

شرایط قسم خورنده

قسم خورنده شرایطی دارد که بدون آنها قسم منعقد نمی‌شود که عبارتند از: بلوغ، عقل، اختیار، قصد و عدم منع حاکم شرع از تصرف قسم خورنده در اموالش بخاطر سفه – ورشکستگی. بنابراین قسم بچّه، دیوانه، مجنون ادواری در حال جنونش، قسم آدم مجبور و بی هوش و شخص غضبناک که غضبش شدید باشد و قصد را از او سلب کند منعقد نمی‌شود و هم چنین قسم آدمی که ممنوع التصرف از مالش است منعقد نمی‌شود و قسم فرزند با جلوگیری پدر و قسم زوجه با منع زوج منعقد نمی‌شود، مگر اینکه کاری که قسم بر آن خورده شده انجام واجب یا ترک حرام باشد که در این صورت بدون اذن منعقد می‌شود.

حکم تکلیفی یمین

اگر قسم منعقد شد وفاء به آن واجب و در صورت مخالفت عمدی کفاره دارد ولی اگر از روی جهل یا اضطرار یا اجبار با قسمش مخالفت کند کفاره واجب نمی‌شود.

جواب: قسم چند شرط دارد: 1ـ كسی كه قسم می‌خورد باید بالغ و عاقل باشد و همچنین ممنوع از تصرف در مال خود نباشد و قسم را از روی قصد و اختیار بخورد. 2 ـ كاری را كه قسم می‌خورد انجام دهد، باید حرام و مكروه نباشد و كاری را كه قسم می‌خورد ترك كند، باید واجب و مستحب نباشد و اگر قسم بخورد كه كار مباحی را بجا آورد باید ترك آن در نظر مردم بهتر از انجامش نباشد. 3 ـ به یكی از اسامی خداوند عالم قسم بخورد كه به غیر ذات مقدس او گفته نمی‌شود مانند: خدا، الله و.... 4 ـ قسم را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلبش آن را قصد كند صحیح نیست. 5 ـ عمل كردن به قسم برای او ممكن باشد. (توضیح المسائل حضرت امام (ره)، ص 2671)

جواب: خیر كفاره براو واجب نمی‌شود. (ر.ک: توضیح المسائل امام (ره)، ص 2674)

منظور از عواقب قسم ناحق ممکن است دو معنا باشد:

1- عاقبت به معنای حکم شرعی و فقهی.

2- عاقبت به معنای اثر وضعی و این اثر وضعی ممکن است آثار دنیوی یا اخروی باشد و ظاهرا منظور سۆال کننده همین معنا است.

1- حکم شرعی

قسم دو نوع است:

الف: قسم براى انجام یا ترک کارى در آینده.

ب: قسم براى اثبات یا نفى چیزى.

نوع اول: اگر قسم بخورد که کارى را انجام دهد یا ترک کند مثلا قسم بخورد که روزه بگیرد، یا سیگار نکشد، چنان چه عمداً مخالفت کند، باید کفّاره بدهد؛ یعنى یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را سیر کند، یا آنان را بپوشاند، و اگر اینها را نتواند باید سه روز پى در پى، روزه بگیرد.

نوع دوم: کسى که براى اثبات یا نفى چیزى قسم مى‏خورد، اگر حرف او راست باشد قسم خوردن او مکروه است و اگر دروغ باشد حرام و از گناهان بزرگ است ولى کفاره قسم را ندارد. ولى اگر براى این که خودش یا مسلمان دیگرى را از شر ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشکال ندارد بلکه گاهى واجب مى‏شود امّا اگر بتواند توریه کند؛ یعنى: موقع قسم خوردن طورى نیّت کند که دروغ نشود بنا بر احتیاط واجب باید توریه نماید؛ مثلا اگر ظالمى بخواهد کسى را اذیت کند و از انسان بپرسد که او را ندیده‏اى؟ و انسان یک ساعت قبل او را دیده باشد، می تواند بگوید او را ندیده‏ام به این قصد که از پنج دقیقه پیش ندیده‏ام. (توضیح المسائل مراجع، ج ‏2، ص 623)

2- آثار و عواقب قسم دروغ

در نکوهش قسم ناحق و دروغ و آثار و پیامدهای آن احادیث فراوانی داریم که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:

1. از امام محمد باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: در کتاب علی (علیه السلام) آمده: قسم دروغ و قطع رحم موجب این می شود که خانه ها از اهلش خالی شوند (کنایه از ویرانی خانه ها یا فقر و تنگدستی صاحبان آنها است؛ یعنی خانه ها خالی از رزق و برکت می شوند) و موجب سنگینی رحم می شود؛ یعنی انقطاع نسل. (وسائل الشیعه ، ج 23 ، ص 202)

2. از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده: هر کس سوگند یاد کند در حالی که می داند دروغ است با خدا مبارزه کرده است. (وسائل الشیعه ، ج 23، ص 203 )

3. در حدیثی قدسی نیز از قول خداوند متعال چنین نقل شده است: کسی که مرا در معرض سوگندهای دروغ قرار می دهد به رحمت من نمی رسد. (وسائل الشیعه ، ج 23 ، ص 268)

4. از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده که او از پدران بزرگوارش و آنان از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت کرده اند که در حدیث مناهی یکی از عواقب قسم دروغ را غضبناک بودن خداوند متعال هنگام ملاقات با بنده برشمرده است مگر این که توبه کند. (وسائل الشیعه ، ج 23 ، ص 267)

منابع:

سایت اندیشه قم

سایت اسلام کوئیست

ویکی فقه

دانشنامه اسلامی

مطالب مرتبط:

قسم خوردن به نام پیامبر و عمل نکردن به آن

شرایط و احکام قسم خوردن

آیا قسم خوردن از مبطلات روزه است؟