اصول‌ معاشرت‌ صحیح بر اساس روایات‌

انسان به عنوان موجودی ذی شعور وقتی که در بین همنوعان خود زندگی می کند ناچار است که قوانینی را رعایت کند؛ از جهتی نیز دین اسلام به عنوان کامل ترین ادیان همه جنبه های وجودی انسان را در نظر گرفته و بهترین برنامه ها و اصول را در روابط بین انسانها معرفی کرده است.

لذا انسانی که به دنبال بهترین اصول برای معاشرت با دیگران است بهتر است به این برنامه جامع رجوع کرده و از آن بهره گیرد.بنابراین اصولی که می تواند انسان را در معاشرت با دیگران کمک رساند و سعادت دنیوی و اخروی او را به همراه داشته باشد از این قرار است:

1ـ احترام‌ به‌ شخصیت‌ دیگران‌

اگر کسی انتظار دارد كه دیگران با او محترمانه رفتار كنند، اولین قدم این است كه خودش با دیگران با احترام رفتار كند.مردم برای دوستی ورزیدن با افراد مال و منزل نمی خواهند بلكه صرفاً خواهان احترام و بزرگداشت خود از سوی آنان می باشند.حال لازم است که این احترام هم در گفتار باشد و هم در کردار.

سیره عملى رسول اکرم بدین گونه بوده:" هنگامى كه برادران دینى بر آن بزرگوار وارد مى‏شدند، به احترامشان از جا بر مى‏خاست، براى آنان جا باز مى‏كرد و زیرانداز پهن مى‏نمود، گاهى عباى خود را از دوش كشیده براى دیگران مى‏انداخت، براى تكیه‏دادن ایشان بالش فراهم مى‏ساخت و اگر برادر دینى‏اش از راه دور مى‏آمد، چند قدمى به استقبالش رفته و او را به آغوش مهر مى‏كشید و پیشانى‏اش را مى‏بوسید.(1)

2ـ خدمت‌ به‌ خلق و رفع نیازهایشان

از نقاط بسیار حساس در اخلاق اسلامی حسّ تعاون و خدمت به مردم بخصوص خدمت به مۆمنان و صالحان است. از مجموعه تعالیم اسلامی و سیره اولیاء استفاده می شود كه پس از ادای فرایض، بالاترین وسیله برای تقرّب به خداوند متعال این خصلت نیكو است. اولیای خداوند همواره در خدمت مردم بودند و شخصاً در رفع حوایج آنان اقدام می كردند.

امام کاظم(علیه السلام) :" اِنَّ خَواتیمَ أعمالِكُم قَضاءُ حَوائجِ إخوانِكُم والإحسانِ إلیهِمْ ما قَدَرْتُم و الاّ لَمْ یُقْبَلْ مِنْكُم عَمَلٌ"(2)همانا مُهر قبول اعمال شما، برآوردن نیازهای برادرانتان و نیكی كردن به آنان در حد توانتان است و الا (اگر چنین نکنید)، هیچ عملی از شما پذیرفته نمی شود.

امام صادق(علیه السلام):" قال الله عزّوجل: ألخَلقُ عِیالی فَأَحبُّهُمْ إِلیَّ أَلْطَفُهمْ بِهمِ وَ أَشعاهُمْ فی حَوائِجِهِمْ."(3) خدای متعال می‌فرماید: مردم خانواده من هستند، پس محبوبترین آنان نزد من كسانی هستند كه با مردم مهربان‌تر و در راه برآوردن نیازهای آنان كوشاتر باشند.

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم )فرمود: «دخل عبْدٌ الْجنَّهَ بِغُصْنٍ من شوكٍ كان علی طریقِ الْمسلمین فَاَماطَهُ عنهُ.»(4)بنده ای از بندگان خدا در اثر اینكه شاخه خاری را از سر راه مسلمین برداشت اهل بهشت شد.

3ـ معاشرت‌ با خوبان‌ و دوری‌ از معاشرت‌ با بدان

معاشرت با دوستان بد، انسان را از مسیر تكامل باز مى‏دارد.به همین دلیل مسلمان، باید دوستان خود را با صلاحدید دین خود انتخاب نماید، یعنى در خصوص اینكه با چه كسانى معاشرت نماید و با چه كسانى معاشرت ننماید، باید نظر اسلام را سۆال نماید.

رسول اكرم (صلى الله علیه و آله) : "اَلجَلیسُ الصّالِحُ خَیرٌ مِنَ الوَحدَةِ، و الوَحدَةُ خَیرٌ مِن جَلیسِ السّوءِ"(5)هم نشین خوب، از تنهایى بهتر است و تنهایى از هم نشین بد بهتر است.

امام صادق(علیه السلام): "اَدّبَنى اَبى بِثَلاثٍ ... ونَهانى عَن ثَلاثٍ : قالَ لى : یا بُنَىَّ مَن یَصحَب صاحِبَ السّوءِ لا یَسلَم وَ مَن لا یُقَـیِّد اَلفاظَهُ یَندَم، وَ مَن یَدخُل مَداخِلَ السَّوءِ یُتَّهَم... وَ نَهانى اَن اُصاحِبَ حاسِدَ نِعمَةٍ وَ شامِتا بِمُصیبَةٍ ، اَو حامِلَ نَمیمَةٍ "(6)؛پدرم مرا به سه چیز ادب آموخت و از سه چیز نهى ‏ام فرمود. سه نكته ادب این بود كه فرمود: فرزندم! هركس با دوست بد بنشیند، سالم نمى‏ ماند و هر كس گفتارش را كنترل نكند، پشیمان مى‏ شود، و هر كس به جایگاه‏ هاى بد وارد شود، مورد بدگمانى قرار مى‏ گیرد (زیر سۆال مى ‏رود) و آن سه چیز كه مرا از آن نهى فرمود: دوستى با كسى كه چشم دیدن نعمت كسى را ندارد، و با كسى كه از مصیبت دیگران شاد مى‏ شود و با سخن‏چین.

4ـ هدیه‌ دادن به دیگران

از دستوراتی که در آموزه های دینی تأکید بر آن شده، هدیه دادن به دیگران است؛ البته یادآوری این مسئله ضروری است که هدیه در متون دینی مفهومی وسیع تر از هدایای مادی است و شامل هدایای معنوی نیز می گردد. در هدیه دادن باید به کیفیّت و آثار تربیتی ـ معنوی هدیه توجّه شود و ارزش مادی و مالی آن نباید مورد توجه باشد، از همین رو مصادیق معنوی هدیه بر مصادیق مادی آن اولویّت داده شده است؛ از آنجا که در بحث هدیّه، مهمّ آثار تربیتی است؛ شایسته است که در تهیّه آن، علاقه و شوق کسانی که هدیّه برای آنان خریداری می شود، در نظر گرفته شود؛ تا با دیدن آن، هیجان و شور و شوق روحی در دریافت کنندگان هدیه ایجاد شود و موجب ایجاد صمیمیت و همدلی بین آنان گردد.

پیامبر (صلى‏ الله ‏علیه‏ و ‏آله) :"لَا تَزَالُ‏ أُمَّتِی‏ بِخَیْرٍ مَا تَحَابُّوا وَ تَهَادَوْا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَة"(7) امّت من تا هنگامى كه یكدیگر را دوست بدارند، به یكدیگر هدیه دهند و امانتدارى كنند، در خیر و خوبى خواهند بود.

پیامبر (صلى ‏الله ‏علیه‏ و ‏آله) :"تَهادَوا فَإِنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائِنِ"(8)؛به یكدیگر هدیه بدهید، زیرا كینه ها را از بین مى برد.

5ـ حفظ امانت دیگران

امانتداری و بازگرداندن بموقع و همراه با حفظ سلامت امانت، یکی از خصایل پسندیده در اسلام است. معمولاً انسان در زندگی به انسان های امین نیازمند می شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آنها و احترام به احساسات پاك انسانی است.

امام صادق(علیه السلام) :"إنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَم یَبعَث نَبیّاً إلّا بصِدقِ الحَدیثِ وَ أداءِ الأمانَةِ إلَی البَرِّ وَ الفاجِرِ."(9) خدای عزوجل هیچ پیامبری را نفرستاد، مگر با راستگویی و برگرداندن امانت به نیکوکار و یا بد کار.

رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) :"اِن اَحبَبتُم اَن یُحِبَّکُمُ اللهُ وَ رَسولُهُ، فَاَدّوا اِذا ائتُمِنتُم وَ اصدُقوا اِذا حَدَّثتُم وَ اَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَکُم."(10) اگر که می خواهید خدا و پیغمبر، شما را دوست بدارند، وقتی امانتی به شما سپردند، امانتداری کنید و چون سخن گویید، راست گویید و با همسایگان خود به نیکی رفتار نمایید.

امام على (علیه السلام): "اَلامانَةُ تَجُرُّ الرِّزقَ،و الخیانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ؛"(11) امانتدارى روزى مى آورد و خیانت در امانت فقر.

بنابراین بر هر فرد جویای حق لازم است که در برخورد با دیگران اصول معاشرت را از سیره و روش اوصیا و اولیای الهی اتخاذ کند و این بزرگواران را الگوی اخلاقی خود قرار دهد.

پی نوشت ها:

1ـ بحارالانوار، ج 16، ص 235؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 559.

2ـ بحار الانوار، ج 75، ص 379.

3ـ الكافی، ج 2، ص 199.

4ـ سفینه البحار، ج 2، ص82.

5ـ امالى(طوسى) ص535.

6ـ تحف العقول ص376.

7ـ عیون اخبار الرضا ج2 ، ص29 ، ح25.

8ـ كافى، ج5 ، ص144 ،ح 14؛من لا یحضر الفقیه ج3 ، ص299.

9ـ همان،ج2، ص104،ح1.

10ـ نهج الفصاحة، ح 554.

11ـ تحف العقول ص221.