وضعیت تحقیق در نظام آموزشی فعلی آموزش و پرورش (قسمت دوم)

برای مشخص شدن مشکل، برنامه درسی دانش آموزان دو دبیرستان را از نظر می گذرانیم. برنامه درسی ارایه شده در جدول زیر مربوط به یکی از بهترین دبیرستان های شهر اصفهان است. این دبیرستان از کلیه دانش آموزان با معدل نوزده به بالا پذیرش نموده است. در واقع، هر روز دانش آموزان از مناطق مختلف شهر خودشان را رأس ساعت هشت صبح به دبیرستان می رسانند و ساعت سه عصر خسته به منزل فرستاده می شوند.

در طول این مدت از فعالیت روزانه دانش آموزان  از این کلاس به کلاس دیگر می روند و تقریباً در تمام این ساعات روی صندلی نشسته اند.

نمونه ای از برنامه درسی یک کلاس در پایه تحصیلی اول یک دبیرستان غیر انتفاعی

اما برنامه درسی دیگر که در جدول  آمده است، مربوط به یک دبیرستان دولتی است. دانش آموزان ساعت هفت صبح از خانه بیرون رفته و ساعت یک و نیم عصر به خانه بر می گردند. اگر مدت زمان ناهار و نماز در نظر گرفته شود، باید برای ساعت سه عصر به بعد آن ها برنامه ریزی گردد. حتماً انتظار این است که چنین دانش آموزانی بتوانند بعد از حدود یک ساعت با وسیله نقلیه ای، خودشان را به مراکز تحقیقات دانش آموزان برسانند.

برنامه درسی یک کلاس در پایه تحصیلی اول دبیرستان دولتی

بنابراین، آن هایی که تصور می کنند با درست کردن چنین مراکزی، تحقیقات رشد می کند، انتظار دارند این دانش آموزان بعد از رسیدن به منزل، دوباره کیلومترها مسافت را طی نمایند و درس و مشقی که فردا از آن ها می خواهند را رها کرده و خودشان را به این مراکز رسانده و شروع به تحقیق نمایند.

به همین دلیل است، که طبق اطلاعاتی که دوستمان آقای شیخ الاسلام در اختیار گذاشتند، به ازای پانصد نفر علاقمند به تحقیق سال اول دبیرستان تنها تعداد بیست دانش آموز در سوم دبیرستان به مرکز تحقیقات دانش آموزی سر می زنند.

پس، همان طور که از این برنامه های درسی مشخص است، در مدارس زمینه تحقیق وجود ندارد، یعنی دانش آموز از این کلاس به کلاس دیگر می رود و هم چنین بعد از فراغت از مدرسه نیز (یعنی در بیرون از مدرسه) عملاً زمینه فعالیت های تحقیقاتی قابل دسترسی برایش وجود ندارد (در حالی که فعالیت های کاذب، مثل ویدئو کلوپ ها و ... به سهولت در دسترس دانش آموزان است).

ولی با این وجود، جالب است بدانیم که با نبود بستر درستی برای تحقیق در مدارس، به یمن آرامش موجود در کشور و حمایت های برخی از دستگاه ها در قالب هایی نظیر برگزاری مسابقات جشنواره خوارزمی، همه ساله تعداد علاقمندان به تحقیق افزوده می شود که در واقع علاقمندی دانش آموزان کشورمان را به تحقیق نشان می دهد به طوری که جدول زیر نشان می دهد، تعداد طرح های ارایه شده به جشنواره جوان خوارزمی، در بخش دانش آموزی روند افزایش تعداد محقق را به خوبی مشخص می کند.

تعداد طرح های ارایه شده به بخش دانش آموزی جشنواره ی جوان خوارزمی از سال 77 تا 82

^{برگرفته از کتاب آموزش و پرورش در دولت هفتم ص 184 و 35، و دبیر خانه جشنواره خوارزمی}.

در جدول بعدی درصد طرح ها (یعنی تعداد کل طرح ها نسبت به کل دانش  آموزان متوسطه و پیش دانشگاهی ضربدر صد) را از سال 77 الی 82 (بجز سال 81) نشان می دهد. نظر به این که با بررسی های به عمل آمده تعدادی از طرح های ارایه شده به صورت گروهی انجام شده است و آمار دقیقی از طراحان در دست نمی باشد اگر به طور متوسط تعداد طرح دو برابر فرض گردد درصد تعداد طراحان به کل دانش آموزان دو برابر اعداد گزارش شده در جدول بعدی می گردد یعنی به جای این که حداقل نیمی از دانش آموزان دوره متوسطه و پیش دانشگاهی که حدود 612/223/2 نفر می باشد (در این تقریب دانش آموزان مقاطع دیگر و هنرستان ها در نظر گرفته نشده است )، اهل تحقیق شوند، عملاً درصد ناچیزی تحقیق می کنند.

درصد طرح نسبت به تعداد دانش آموزان دوره متوسطه و پیش دانشگاهی از سال 77 الی 82 (به جز سال 81)

بنابراین، در شرایط فعلی نه تنها زمینه تحقیق برای دانش آموزان وجود ندارد، بلکه زمینه تحقیق برای معلمان نیز فراهم نشده است زیرا عملاً فرصتی برای تحقیق معلمان در نظر گرفته نشده است. به همین دلیل، با وجود اینکه حدود بیست سال از تأسیس مرکزی به نام مرکز تحقیقات معلمان در استان اصفهان می گذرد، عملاً درصد قابل ذکری از معلمان نتوانسته اند جذب تحقیق شوند.

تنها کتابخانه ی این مرکز برای مطالعه و تحقیقات کتابخانه ای دانشجویان مراکز تربیت معلم و مطالعه معلمان مفید بوده است. عملاً این مرکز به مرکزی برای گروه های آموزشی و پاسخ به سۆالات معلمان در زمینه کتب درسی تبدیل شده است. در حالی که پیگیری چنین کارهایی ارتباطی به تحقیق ندارد. در واقع نبود زمینه برای تحقیق معلمان، این مرکز را به مرکز گروه آموزشی تبدیل کرده است.

بنابراین، نظام آموزشی موجود عملاً اجازه تحقیق به معلم نداده است زیرا وقتی معلمی برای تدریس بلافاصله از یک کلاس به کلاس دیگر برود، دیگر فرصت تحقیق پیدا نمی کند.

از طرف دیگر، نظام آموزشی موجود نه تنها محقق پرور نیست، بلکه آن هایی که زمینه کارهای تحقیقاتی دارند را اصلاً به حساب نمی آورد.

در هر صورت، دلخوش کردن به شمار اندک محققین کشور و انتظار جذب کلیه این عزیزان در بازار کار کشور ( آن هم با تبلیغات جهانی مسوم موجود) و سر و سامان پیدا کردن تحقیقات و جبران عقب ماندگی کشور پهناور و پرجمعیتی مثل ایران و رسیدن به اهداف مورد نظر در این نظام آموزشی دور از ذهن است.

منبع: نقدی بر ناکارآمدی آموزش و پرورش نوشته ابوالحسن بهرامپوری با همکاری حسن سبزیان

تنظیم: اعظم اژدری

مطالب مرتبط:

نقش مدارس و معلمان در نهادینه کردن فرهنگ پژوهشی

نکات کلیدی تایپ یک مقاله علمی

نهادینه کردن فرهنگ پژوهش در کشور