3زمانی که باید آرام سخن گفت !

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ضمن نصحیت های خود به ابوذر ، او را توجه می دهد به اینکه در سه زمان خاص باید آهسته سخن بگوید:  

الف - آهسته سخن گفتن به هنگام تشییع جنازه:

بسیار به جاست که انسان آهسته سخن بگوید و بلند حرف نزند، این ادب شایسته اى است که حضرت لقمان پسرش را بدان سفارش کرد:

«... وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِک إِنَّ أَنْکرَ الاَْصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ»(1ـ لقمان / 19.) ؛ آهسته سخن گو و صدایت را پایین بیاور که زشت ترین صداها صداى الاغ است.

گرچه در موارد عادى آهسته سخن گفتن مطلوب است، اما در برخى موارد باید از حد متعارف و معمول نیز آهسته تر سخن گفت و یا سکوت اختیار کرد. مثل هنگامى که فرد باید فکر و توجه خود را متوجه رخدادى کند و خود را از کارهاى دیگر باز دارد. طبیعى است که از جمله مواردى که انسان باید به تفکر و اندیشه فرو رود و عبرت بگیرد، هنگام حضور در تشییع جنازه است که انسان باید توجه داشته باشد این مرگ روزى به سراغ او نیز مى آید.

بنابراین از سخن گفتن درباره امور دنیا بپرهیزد و توجه او به سرنوشت انسانى معطوف گردد که جنازه او بر روى دستان مردم حمل مى شود و عبرت بگیرد. افسوس که ما بدین مطالب توجه نداریم و حتى هنگام تشییع جنازه نیز آداب را رعایت نمى کنیم و در پى عبرت گرفتن نیستیم. این در صورتى است که سفارش شده هنگام تشییع جنازه با سکوت، آرامش، وقار و طمأنینه حرکت کنید و توجه تان تنها به جنازه معطوف گردد، لذا پیامبر صلی الله علیه و آله مى فرمایند:

«یا اباذرّ؛ اذا تبعت جنازة فلیکن عقلک فیها مشغولا بالتّفکر و الخشوع و اعلم انّک لاحق به»

اى ابوذر؛ هنگامى که دنبال جنازه حرکت مى کنى عقلت را به تفکر و خشوع مشغول ساز، بدان که تو نیز به او ملحق مى شوى.

باید فرصتى چون حضور در تشییع جنازه مۆمن را، جهت اصلاح نفس و کنار زدن هواهاى نفسانى و خودسازى، غنیمت شمرد و از این سو و آن سو شدن فکر و حواس دورى جست و تنها به خود و عاقبت خویش اندیشید. باید اندیشید که این راهى است که دیر یا زود، ما نیز خواهیم پیمود. پس آیا زندگى چند روزه دنیا، ارزش این را دارد که بى پروا براى آن تلاش کنیم؟ باید بیندیشیم تلاشى که شایسته زندگى آخرت است داشته ایم یا نه.

اندیشه و تفکر در مرگ، چنانکه در روایات بدان تأکید شده، از مۆثرترین عواملى است که موجب دورى از شیطان و گام سپردن در راه راست مى گردد. اینکه انسان بیندیشد که شاید تا یک ساعت دیگر زنده نباشد. چون هیچ کس مطمئن نیست که تا کى زنده است.

برخى وقتى کسى از دنیا مى رود، در اندیشه نفع و بهره اى هستند که از مرگ او مى برند: اگر او استاد بوده، در این اندیشه اند که جایش را بگیرند. اگر رئیس بوده، خوشحالند که مقامش به آنها مى رسد. اگر پزشکى از دنیا رفت، دیگران در این اندیشه اند که موقعیت او را بدست آورند. جاى تأسف و شرم آور است! رخدادى که باید توجه به آخرت و فرجام زندگى را در انسان افزون سازد موجب مى گردد که انسان بیشتر در دنیا فرو رود! جایى که باید پند گرفت و عامل بیدارى در انسان زنده گردد تا از اعتباریات و اوهام فاصله گیرد، برخى که دچار غفلت و قساوتند، بیشتر گرفتار اوهام و اعتباریات مى شوند و آن صحنه هاى تکان دهنده و بیدار کننده، نه تنها آنها را بیدار نمى کند، بلکه بر قساوتشان مى افزاید.

درباره حالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) به هنگام حضور در تشییع جنازه در حدیثى وارد شده:

«کانَ النَّبى إِذا تَبِعَ جَنازَهً غَلَبَتْهُ کآبَةٌ وَ أَکثَرَ حَدیِثَ النَّفْسِ وَ أَقَلَّ الْکلامَ»( بحارالانوار (چاپ بیروت) ج 78، ص 264.)

به هنگام تشییع جنازه، اندوهى سخت پیامبر را فرا مى گرفت و بیشتر به خود مى پرداخت و کمتر سخن مى گفت.

ب - آهسته سخن گفتن به هنگام جنگ :

حساسیت و اهمیت جنگ و عملیات ایجاب مى کند که نیروها از تمام توان و انرژى خود، در جهت پیشبرد اهداف نظامى، سود جویند. از این نظر باید با سکوت و آرامش و تمرکز حواس، تمام توان و انرژى نهفته در درون خود را همسو و هم جهت سازند و با کمال صلابت، قاطعیت و استوارى با دشمن هماورد شوند و از آنچه فکر آنها و نیروها را از جنگ و عملیات منصرف مى سازد، سخت بپرهیزند. با توجه به این مهم حضرت على(علیه السلام) در جنگ جمل، در توصیه نظامى به فرزندشان، محمدبن حنفیه، مى فرمایند:

«تَزُولُ الْجِبالُ وَلاتَزُلْ عَضَّ عَلى ناجِذِک أَعِرِاللّهَ جُمْجُمَتَک تِدْ فىِ الاَْرْضِ قَدَمَک إِرْمِ بِبَصَرِک أَقْصىَ الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَک وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِاللّهِ سُبْحانَهُ.»( نهج البلاغه (ترجمه فیض الاسلام) کلام 11، ص 62)

کوهها از جاى فرو افتند و تو بر جاى بایست. دندان بر دندان بفشار، سرت را به خداوند عاریه ده، پاى چون میخ بر زمین بکوب. چشم به فراسوى لشگر دشمن بیفکن و از دیگر سو چشم بپوش و بدان که پیروزى و فتح از جانب خداوند است.

ج - آهسته سخن گفتن به هنگام قرائت قرآن:

اگر انسان توفیق یافت در جلسه قرائت قرآن حاضر گردد خواه هدف و انگیزه او استفاده بردن از قرآن باشد و خواه به انگیزه دیگرى، مثل شرکت در مجلس ترحیم و براى تسلیت گویى به بازماندگان و رودربایستى در جلسه قرائت قرآن حاضر شود بایسته است که این موقعیت ارزشمند را مغتنم شمرده، به تدبّر در آیات و توجه به مفاهیم آنها همت گمارد. حتى اگر آواى ملکوتى قرآن کریم از رادیو پخش مى گردد، باید با سکوت و آرامش به تدبّر و اندیشه فرو رفت، تا از مفاهیم این معجزه جاودانه و الهام بخش و هدایت گر، در جهت سازندگى و پیراستن درون از رذائل اخلاقى و ایجاد خصیصه هاى ارزشمندى، چون خضوع و خشوع، سود جست؛ چنانکه قرآن مى فرماید:

«أَللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کتَاباً مُتَشَابِهَاً مَثَانِىَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلىَ ذِکرِ اللَّهِ ...»( زمر / 23)

خداوند (قرآن) بهترین و نیکوترین سخن آسمانى را فرستاد، کتابى که آیاتش با یکدیگر (در هدف و مقصود) مشابه اند و با هم ارتباط دارند (یا داراى مقاطع مشخّص اند) از تلاوت آن خداترسان موى بر اندامشان راست مى شود سپس پوستهایشان و دلهایشان به یاد خدا نرم مى گردد.

با توجه به این تأثیر شگرف قرآن، اگر انسان در هنگام قرائت قرآن به مفاهیم آیات توجه نکند و براى او صداى قرآن با سخنان دیگران تفاوتى نداشته باشد، به غفلت مبتلا مى شود و بر قساوتش افزوده مى گردد.

نظر به اهمیت و والایى و لزوم حفظ حرمت قرآن و ارزش دادن به آن است که خداوند مى فرماید:

«وَ إِذَا قُرِئَ الْقُرانُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکمْ تُرْحَمُونَ»( اعراف / 204) ؛ آنگاه که قرآن تلاوت شود، بدان گوش فرا دهید و سکوت اختیار کنید، باشد که مورد لطف و رحمت حق قرار گیرید.

طبیعى است با توجه به اینکه خداوند، قرآن را وسیله اى براى هدایت انسان و تحول و دگرگونى درونى او و توجه اش به خداوند قرار داده، حال اگر او به آواى قرآن توجه نداشت و آن صداى ملکوتى را با صداها و سخنان دیگر متفاوت ندانست و در استفاده از موعظه ها و پندهاى الهى همت نگمارد، کار زشتى انجام داده و کفران نعمت کرده است. از این جهت علاوه بر اینکه فرصت ارزشمندى را از دست داده، بر قساوت او نیز افزوده مى شود و آن آمادگى نسبى و محدودى را که براى هدایت داشت، از دست مى دهد.

براى بهره مند شدن از قرآن لازم است به هنگام تلاوت آن، حواسّمان را جمع کنیم و چنان به آن گوش فرادهیم که گویا آواى ملکوتى قرآن را از دو لب مبارک پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى شنویم. در این صورت قرآن در ما اثر مى کند و به نحو شایسته از آن بهره مى بریم.

این نکته اى است که خود قرآن بدان اشاره دارد:

«وَ إِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلىَ الرَّسُولِ تَرَى أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ ...»(سوره مائده آیه 83) ؛ و چون آیاتى را که به رسول فرستاده شده بشنوند، اشک از دیده آنان جارى مى گردد.

                                                                                                                                            فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع: کتاب ره توشه ج 2،آیت الله مصباح یزدی