دعای بعد از بلا بی تأثیر است؟

دعا قبل از نزول بلا

در حدیث دیگرى از امام على (علیه السلام) آمده است:

«ادفعوا امواج البلاء عنكم بالدّعاء قبل ورود البلاء...» (2) ؛ امواج بلا را به وسیله دعا، پیش از ورود آن از خودتان دفع كنید.

در روایتى دیگر از آن حضرت آمده است: «شخص بلا دیده بیشتر از كسى كه فعلاً از بلا در امان است محتاج به دعا نیست.» (3) 

دعا پس از نزول بلا

پس از نزول بلا و روى آوردن شداید و سختى ها، دعا و تضرّع و زارى نقش به سزایى در كاهش عوارض آن دارد و در مواردى نیز بلا را برمى دارد. فلذا در روایات ما توصیه شده است كه در چنین مواقعى به دعا پناه ببریم و از آن مدد بجوییم. از نبى مكرّم اسلام نقل شده است:

«افزعوا الى اللّه‏ فى حوائجكم و الجئوا الیه فى مُلّمّاتكم و تضرّعوا الیه و ادعوه فانّ الدّعاء مُخ العبادة.» (4)

در حوایج خویش از خدا استغاثه نمائید، در شداید زندگى به پناه خدا بروید و به درگاه او تضرّع كنید و او را بخوانید، چه آنكه دعا مغز عبادت است.

هیچ چیزى همانند ارتباط با خدا به انسان آرامش نمى دهد. «این یاد اوست كه دل انسان با آن اطمینان پیدا مى كند.» (5)

«دعا سلاح مؤمن است.» (6)

«دعا كلید نجات و گنجینه‏هاى رستگارى است.» (7)

«دعا سپر مؤمن است.» (8)

«دعا اسلحه پیامبران است.» (9)

دعا مسكّنى است كه آرام بخش هر دردى است، فلذا بهترین كار در مواقع نزول بلا و مصیبت روى آوردن به دعاست.

استغفار و توبه

همانطور كه در بخش قبلى گفته شد، گناه مهمترین عامل نزول بلا است. یعنى نافرمانى انسانها موجب مى شود كه خداوند آنها را مجازات نماید. البته دنیا دار مكافات نیست، مجازات اصلى تبهكاران در آخرت است، ولى به منظور پیشگیرى از طغیان بیش از حدّ مجرمین و همچنین ارعاب و اخافه دیگران، در همین دنیا نیز مجازاتهاى سبك و خفیفى نازل مى شود. البته مجازات دنیا، در مقایسه با عذاب سنگین آخرت خفیف است، و الاّ مجازات دنیایى در قیاس با تحمّل كم و بدن ضعیف انسان سنگین است. بنابراین، چون عامل نزول بلا گناه و نافرمانى است، براى پیشگیرى از نزول بلا باید عامل آن را از بین برد. یعنى از خداوند طلب مغفرت نموده و اثر گناه را با آب توبه پاك نمود. وقتى خداوند بنده گناهكار خود را بخشید، دیگر دلیلى براى مجازات و نزول بلا وجود ندارد؛ زیرا كه توبه كننده از گناه به منزله كسى است كه اصلاً گناهى مرتكب نشده است. (10)

با توجه به توضیحات فوق، نقش استغفار در جلوگیرى از نزول بلا روشن است. قرآن كریم در ارتباط با تأثیر استغفار در جلوگیرى از بلا مى فرماید:

«و ما كان اللّه‏ معذِّبهم و هم لیستغفرون» (11)

و خدا آنان را به كیفر نمىرساند و حال آنكه ایشان (از گناهانشان) آمرزش مىطلبند.

استغفار امان مردم از عذاب و نزول بلا است؛ یعنى تا زمانى كه مردم استغفار مى كنند عذاب نخواهند شد. این بیان در سخنان ائمه نیز وارد شده است. نبى مكرّم اسلام مى فرمایند:

«خداوند دو امان براى امّت من نازل فرموده است. یكى حضور من به عنوان حجّت خدا و دیگرى استغفار است.» (12)

شبیه این سخن پیامبر، بیان حضرت على (علیه السلام) است كه فرمود:

«دو آسودگى و پناه از كیفر خداوند در زمین بود. یكى از آنها از دست رفت و دیگرى نزد شماست؛ پس به آن چنگ زنید. امّا پناهى كه از دست رفت رسول خدا است و امّا پناهى كه باقى است استغفار و درخواست آمرزش است.» (13)

توصیه رسول خدا به اینكه بلاها را بوسیله استغفار از خود دور نمایید (14) به خاطر آن است كه بنده مغضوب خدا و مستحق عذاب او با طلب مغفرت و درخواست بخشش محبوب او مى شود و خداوند هم محبوبش را مجازات نمىكند.

«و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤك فاستغفروا اللّه‏ و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه‏ توّاباً رحیماً» (15)

صدقه

صدقه نیز در دفع بلا و پیشگیرى از آن بسیار مؤثّر است. به چند روایت در این خصوص اشاره مى شود.

مرحوم علامه مجلسى رحمه‏الله در بحارالانوار، از رسول اكرم (صلّى الله علیه وآله وسلّم) نقل فرمودند:

«الصّدقة تدفع البلاء و هى انجح دواء و تدفع القضاء و قد اُبرم ابراماً...» (16)

صدقه بلا را دفع مى كند و آن مؤثّرترین داروست و قضا را برمى گرداند و لو محكم شده باشد.

حتّى در روایتى از رسول خدا (صلّى الله علیه وآله وسلّم) نقل شده است كه آن حضرت فرمود:

«الصّدقة تمنع سبعین نوعاً من انواع البلاء...» (17)

صدقه از هفتاد نوع بلا ممانعت و جلوگیرى مى نماید.

«الدُّعاء بعد ما ینزل البلاء لا یُنتفع به» (میزان الحكمة: ج 3، ص 249.)

پی نوشت ها :

1 ـ «الدُّعاء بعد ما ینزل البلاء لا یُنتفع به» میزان الحكمة: ج 3، ص 249.

2 ـ همان مأخذ.

3 ـ بحارالانوار: ج 93، ص 302.

4 ـ رعد: 28.

5 ـ اصول كافى، باب انّ الدّعاء سلاح المؤمن: حدیث اول.

6 ـ همان مأخذ: حدیث دوم.

7 ـ همان مأخذ: حدیث چهارم.

8 ـ همان مأخذ: حدیث پنج.

9 ـ «التّائب من الذّنب كمن لا ذنب له» بحارالانوار: ج 6، ص 21.

10ـ انفال: 33.

11 ـ «انزل اللّه‏ امانین لامّتى: (و ما كان اللّه‏ لیعذّبهم و انت فیهم و ما كان اللّه‏ معذّبهم و هم یستغفرون) فاذا مضیت تركت فیهم الاستغفار الى یوم القیامة» میزان الحكمة: ج 7، ص 248.

12 ـ «كان فى الارض امانان من عذاب اللّه‏ و قد رُفع احدهما فدونكم الاخَر فتمسَّكوا به: امّا الامانُ الّذى رُفع فهو رسول اللّه‏ (علیه السلام) و امّا الامان الباقى فالاستغفار، قال اللّه‏ تعالى: و ما كان اللّه‏ لیعذّبهم و انت فیهم و ما كان اللّه‏ معذّبهم و هم یستغفرون.» نهج‏البلاغه: ح 85، ص 1125.

13 ـ «ادفعوا ابواب البلایا بالاستغفار» میزان الحكمة: ج 7، ص 246.

14 ـ ترجمه: «و اگر هنگامى كه نان بر خود به گناه ستم كردند از كردار خود نزد خدا توبه كرده و به تو (پیامبرّ رجوع مىكردند كه بر نها استغفار كنى و از خدا مرزش بخواهى، البته در این حال خدا را توبه‏پذیر و مهربان مىیافتند.» نساء: 64.

15 ـ بحارالانوار: ج 96، ص 137.

16 ـ میزان الحكمة: ج 5، ص 321.

17ـ بحارالانوار: ج 74، ص 111.

فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع :  کتاب بلاها و بلادیدگان ، فرج اللّه‏ هدایت‏نیا گنجى