تطهير روح با پرداخت زکات

زكات به معني پاكيزه و پاك گرديدن و به معناي طهارت نيز است. در اصطلاح فقه اسلامي زكات به مقدار مالي كه در راه خدا داده مي شود اطلاق مي گردد تا بقيه مال پاك شود و رشد كند.

جايگاه زکات در قرآن کريم

خداوند متعال در آيات گوناگون قرآن كريم مومنين را ترغيب به پرداخت زكات مي فرمايد و در آيه 41 سوره حج مي فرمايند: " الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ”.

وقتي مومنين در زمين به قدرت مي رسند [كه ما آنها را به قدرت رسانده ايم] نماز به پا مي دارند، زكات مي پردازند و فريضه امر به معروف و نهي از منكر را احيا مي كنند. لذا ما مي بينيم چهار حكم الهي نماز، زكات و امر به معروف و نهي از منكر در رديف هم آمده است و ما بايد همت كنيم آن را در جامعه اسلامي مان احيا نماييم.

نماز اساس ارتباط انسان با خداست و زكات رمز پيوند با مردم بويژه محرومين و مشكلات و دردها و رنج هاي آنها است. اين دو در قرآن و روايات و ادعيه همواره در كنار هم آمده است. امام صادق (عليه السلام) زكات را پل اسلام معرفي فرموده است. يعني هر كس زكات بپردازد از پل صراط به راحتي عبور مي كند. اسلام عزيز تلاش در فقرزدايي و تامين اجتماعي را به وسيله حكم ضروري زكات چاره جويي كرده است.

زكات به معني پاكيزه و پاك گرديدن و به معناي طهارت نيز است. در اصطلاح فقه اسلامي زكات به مقدار مالي كه در راه خدا داده مي شود اطلاق مي گردد تا بقيه مال پاك شود و رشد كند.

از ديدگاه فقها زكات از واجبات اوليه (فروع دين) و از ضروريات دين مبين اسلام است و منكر زكات در زمره كفار است. زكات مال و جان را پاك مي كند و پيوند دوستي بين اغنياء و فقرا برقرار مي نمايد و اموال مسلمين را از بلاها و آفت هاي ناگهاني مثل سيل، زلزله و ديگر بلاياي طبيعي محفوظ مي كند.

پرداخت صادقانه زكات، تطهير نفس و روح انسان به وسيله پرداخت زکات

اگر پرداخت زكات صادقانه باشد تطهير و تزكيه مال، نفس و روح انسان را بدنبال دارد. بر اساس روايات و احاديث پرداخت زكات بايد صادقانه باشد و براي شخص زكات‌دهنده دعا كرد كه سبب آرامش او مي‌شود. يكي از بذرهاي رشد زكات دعا كردن در حق شخص زكات‌دهنده است كه به او آرامش مي‌دهد.

انسان‌سازي و تزكيه نبايد در زكات به فراموشي سپرده شود 

بايد توجه كنيم جريان انسان‌سازي و تزكيه در بحث زكات به فراموشي سپرده نشود. بحث زكات دو جنبه دارد ؛

يكي مسائل اقتصادي، فقرزدايي و گسترش عدالت است و جنبه دوم انسان‌سازي، تزكيه و طاهر شدن و ما با اين نگاه بحث زكات را دنبال مي‌كنيم و معتقديم زكات نبايد در مراتب ديگري غرق شود بلكه بقيه بايد از اين سكو استفاده كنند.

زکات بر چه چيزهايي تعلّق مي گيرد ؟

زکات مانند خمس نيز موارد معيني دارد، يك قسم از آن ماليات بدن و حيات است كه هر سال يك مرتبه در روز عيد فطر پرداخت مي‌شود و تنها بر كساني كه قدرت مالي پرداخت آن را دارند .

قسم ديگر، زكات اموال است، ولي چنين نيست كه تمام اموال مردم مشمول اين قانون باشد، و تنها نُه چيز است كه زكات دارد و مي‌توان آن‌ها را به سه دست تقسيم كرد:

زكات بر نُه چيز تعلق مي‌گيرد

1.گندم ، 2. جو ، 3. خرما ، 4. کشمش ، 5. شتر ،6. گاو ،7. گوسفند ،8. طلا،9. نقره

زكات در صورتي واجب مي‌شود كه مورد زكات به حدّ نصاب برسد كه نصاب هريك و مقدار زكات آن‌ها مشخص مي باشد .

برخي فوايد و آثار زکات

1ـ پيشگيري از جلوه هاي دردناک عذاب اخروي

چنانکه از آيات و احاديث متعددي به دست مي آيد، يکي از آثار معنوي قابل توجه پرداخت زکات، پيشگيري از عذابهاي گوناگون الهي در قيامت است.

«وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ »(1)

اين آيه به بيان سرنوشت انسانهاي بخيل در روز رستاخير پرداخته و مي گويد کساني که همواره از انفاق کردن در راه خدا خودداري کرده و از آنچه خداوند از فضل و کرم خود بدانها عنايت نموده به ديگران کمک نمي کنند تصور نکنند که اين کار آنها به نفعشان است، بلکه اين را بدانند که به زودي اموالي که آنها بخل ورزيده اند به گردن آنان مانند طوقي آويخته خواهد شد.

هر چند در ظاهرِ اين آيه نامي از زکات به ميان نيامده است، اما در احاديث اسلامي و کلمات مفسران، آيه فوق به کساني اختصاص داده شده که از پرداخت زکات اموال خويش خودداري مي ورزند.(2)

در تفسير عياشي از امام باقر عليه السلام آمده است که آن بزرگوار فرمود:

«شخصي که زکات مال خود را نپردازد خداوند مال او را به طوقهايي از آتش مبدل مي سازد و سپس به او خطاب مي شود: همان طور که در دنيا حاضر نبودي به هيچ قيمتي آنها را از خود جدا کني اکنون نيز آنها را به گردن خويش بياويز!»(3)

همچنين در احاديث مختلف از معصومان عليهم السلام به چنين واقعيتي تصريح شده است. به عنوان نمونه محمد بن مسلم مي گويد: از امام باقر عليه السلام سؤال کردم که مراد از «سيطوقون مابخلوا به يوم القيامة» چيست؟ حضرت فرمود:«هر انساني که از پرداخت زکات خودداري نمايد، خداوند در روز جزا براي او يک افعي (اژدها) از جنس آتش قرار مي دهد که بر گردن او مانند طوقي آويخته مي شود و همواره از گوشت بدن او تغذيه مي کند تا آن شخص از حسابرسي آن صحنه فارغ شود.»(4)

2ـ جلب رحمت و عطوفت فراگير الهي

از برخي آيات قرآن و احاديث استفاده مي شود که خداي متعال برخود لازم نموده که بر دهندگان زکات، سايه رحمت خويش را بيفکند و آنها را مورد عنايات خاص خود قرار دهد.(5)

به عکس، در برخي احاديث نيز آمده که خداوند بر خود لازم نموده کساني که حق او را در اموال خود نپرداخته اند مشمول رحمت بي نهايت خويش قرار ندهد.(6)

3ـ پيش گيري از اظهار ندامت و تقاضاي فرصتي مجدد در هنگام حسابرسي

يکي از آيات تکان دهنده قرآن که بنابر تفسير ائمه معصوم عليهم السلام مربوط به ترک کنندگان زکات است آيه ذيل مي باشد:«زماني که مرگ يکي از آنها فرا مي رسد مي گويد مرا به دنيا بازگردانيد تا کوتاهيهاي گذشته خود را جبران کنم، ولي مسلما چنين نخواهد بود و اين درخواست آنان، تنها بر زبانشان جاري شده و از دل برنخاسته است.»(7)

امام صادق عليه السلام در اين زمينه مي فرمايد:

«کسي که زکات اموال خود را نپردازد هنگام مرگ آرزوي بازگشت به دنيا را مي کند و اين همان معناي کلام الهي است که «اذا جاء أحدهم الموت قال رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما ترکت ...»

4ـ پيشگيري از بخل

يکي از صفات زشت اخلاقي که همواره انسان را به سوي سقوط مي کشاند، صفت بخل به معناي «بسته بودن دست انسان در امور مالي» است. بدين سان که انسان حاضر نباشد از مال خود خرج نموده و به ديگران نفعي برساند.(8)

بنابر تصريح احاديث، يکي از آثار معنوي پرداخت زکات، از بين بردن ريشه هاي بخل از درون دل و کاشتن نهال زيبا و با برکت سخاوت به جاي آن مي باشد.(9) در اين جا دو نمونه از اين احاديث را بيان مي کنيم:

الف. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود:«بخيل کسي است که از دادن زکات واجب اموال خود خودداري ورزد.»(10)

ب. حضرت امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوار خود و آنها از رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله نقل کرده اند:

«زماني که خداي متعال براي بنده اي از بندگان خود "خير" بخواهد دست عنايتش را به واسطه برخي از ملکوتيان بر روي سينه او گذارده و با پرداخت زکات او را مزيّن به صفت سخاوت مي گرداند.»(11)

5ـ حسرت اهل محشر به دهنده زکات

حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرمود:«کسي که زکات مال خويش را به مستحقان آن بپردازد و نماز خود را صحيح اقامه کند، و پس از آن با رياکاري و کارهاي منفي و ناشايست، آنها را از بين نبرد، در روز قيامت به گونه اي محشور مي گردد که تمام انسانهايي که در محشر هستند بر او حسرت خورده و سپس نسيم و رائحه خاص بهشتي، چنين شخصي را به والاترين قصرهاي بهشتي در جوار «محمد و آل محمد» هدايت نموده و در آنجا استقرار خواهد يافت.»(12)

6- اعطاء هدايا و مواهب خاص بهشتي

از ديدگاه رسول اکرم صلي الله عليه و آله يکي ديگر از آثار معنوي زکات، آن است که اگر انسان با هدف جلب رضايت خداي متعال، دست به چنين کاري بزند، در برابر هر ذرّه اي که به عنوان زکات به فقرا پرداخت کرده است، قصري از طلا، نقره، لؤلؤ، زبرجد، زمرد، جواهر و نيز قصري از نور خاص پروردگار هستي به او عنايت مي گردد.

در انتهاي اين حديث شگفت انگيز آمده است: هنگامي که مسلمانان، اين وعده هاي روحبخش را از پيامبر شنيدند، در پاسخ گفتند: اي رسول خدا! ما اين توصيه شما را حتما به گوش جان مي خريم و زکات مال خود را همواره پرداخت خواهيم کرد.(13)

پي نوشت ها:

1- سوره آل عمران (3) آيه 180.

2- تفسير عياشي، ج 1، ص 207 و 208؛ بحار، ج 93، ص 20، ح 46 ؛ ثواب الاعمال، ص 52 و 53 و ح 2 و 3.

3- تفسير نمونه، ج 3، ص 190 و 191.

4- ثواب الاعمال، ص 529، ح 1.

5- به عنوان نمونه ر.ک: سوره اعراف (7) آيه 156؛ سوره توبه (9) آيه 71.

6- وسائل الشيعه، ج 6، ص 4 و 5، ح 6.

7- سوره مؤمنون (23) آيه 99 و 100.

8- وسائل الشيعه، ج 6، ص 22، ح 1.

9- وسائل الشيعه، ج 6، ص 20، ح 1 ـ 5 و ص 7، ح 1.

10- بحار، ج 93، ص 16، ح 34.

11- بحار، ج 93، ص 19، ح 43 و ص 25، ح 57.

12- همان، ص 8، ح 4.

13- وسائل الشيعه، ج 6، ص 13، ح 11؛ بحار، ج 93، ص 16، ح 33.

منابع :

خبرگزاري دانشجويان ايران

سايت حوزه ؛ مقاله محمدرضا ايزدپور