جلوه‏هایی از هنر در حرم رضوی       

سقف حرم به طرز بسیار زیبایی مقرنس آینه شده و به آینه‏کاری سقف حرم اصطلاحا قطار آینه می‏گویند. ابتدای آینه‏کاری سقف، کتیبه‏ی تاریخی و ارزشمند آینه است. به عرض 80 سانتی‏متر که سوره‏ی مبارکه‏ی جمعه را با خط ثلث جلی به خط علیرضا عباسی خطاط معروف عصر صفویه به صورت گچبری دربردارد که در عهد قاجاریه هنگام آینه‏کاری حرم روی خطوط این کتیبه نیز آینه‏کاری شد.

کاشی‏کاری، کتیبه‏ها و خطوط و نقشهای زیبا در کنار آینه‏ کاری و درج احادیث و کلمات قصار مکتوب بر کاشیها از امامان معصوم علیهم‏السلام که برای شکوه و جلال این بارگاه ملکوتی به کار رفته، بقعه‏ی منوره را همچون بهشت آراسته است. در این‏باره هنرمندان و خطاطان قرون مختلف، نهایت علاقه و مهارت خود را در عمل به گونه‏ای نشان داده‏اند که قلم از توصیف و نگارش این همه هنرنمایی ناتوان است.

تزیینات و آثار هنری موجود در حرم دارای دو بخش است:

 الف) بخش ازاره و معرق ‏کاری دیوارهای بالای ازاره؛

 ب) بخش مقرنس آینه و کتیبه‏ها.

ازاره‏ی حرم مطهر از کف حرم به بالا تا ارتفاع حدود 2 متر، دارای چند قسمت است:

ابتدا دارای حاشیه‏ای کوتاه از سنگ مرمر سفید به عرض حدود 20 سانتی‏متر که بالای آن، معرق ‏کاری به ارتفاع 92 سانتی‏متر از کاشیهای قدیمی ممتاز و نفیس سنجری است. این کاشیهای الوان بسیار ظریف به ابعاد هندسی منظم و اشکال شش و هشت ‏گوش بزرگ و کوچک و کوکبی شکل، چند ضلعی و گاه به صورت مربع است.

کاشیهای ازاره نوعا با خطوط رقاع ، ثلث و اسلیمی برجسته تزیین یافته است.

علاوه بر این، بر روی بیشتر آنها آیات و احادیث و کلمات قصار و امثال و اشعاری نیز به خط نسخ قرن ششم و هفتم دیده می‏شود. نوع کاشیها بسیار ظریف و دارای رنگهای قهوه‏ای، فیروزه‏ای، لاجوردی، تغاری و سفید است.

تاریخهای مکتوب بر این کاشیها، خمسمائه (500 قمری با حذف قسمتی از آن)، اثنی‏عشر و خمسمائه (512)، اثنی‏عشر و ستمائه (612)، ستین و سبعمائه (760) و تاریخ 538 ه. ق را نشان می‏دهد.

از تاریخهای مکتوب بر کاشیهای ازاره‏ی حرم مطهر معلوم می‏شود که حرم یک نوبت در اوایل قرن ششم (512) و بار دیگر در اوایل قرن هفتم (612) .

با کاشیهای نفیس و ممتاز سنجری تزیین یافته است. اکنون حدود 800 تا 900 سال است که از عمر کاشیهای ازاره‏ی حرم می‏گذرد. این کاشیهای ممتاز و نیز کتیبه‏ی اطراف جبهه‏ی خارجی در پیش روی مبارک، در رواق دارالحفاظ، از شاهکارهای بی‏نظیر و از قدیمی‏ترین کاشیهای عهد اسلام است.

بالای معرق‏کاری ازاره‏ی حرم، حاشیه‏ی کوچکی به عرض حدود 15 سانتی‏متر وجود دارد که با نقشهای بدیع بسیار زیبا به خط طلایی رنگ، و سوره‏هایی از قرآن، مانند سوره‏ی مبارکه‏ی واقعه و احادیثی از معصومان علیهم‏السلام و کلمات قصارشان نوشته شده که علاوه بر ارزش هنری به ارزش معنوی آن نیز می‏افزاید.

علاوه بر این حاشیه، کتیبه‏ای دیگر به عرض حدود 50 سانتی‏متر از کاشی چینی سنجری بالای آن به چشم می‏خورد که حاوی سوره‏هایی از قرآن به خط ثلث برجسته است. و در نهایت بالای آن، کتیبه‏ای از سنگ مرمر سفید کنده‏کاری شده با عرض حدود 32 سانتی‏متر، قصیده‏ای از دبیرالملک و اشعاری از مرحوم دکتر قاسم رسا را به خط نستعلیق در بردارد. سطح تمام دیوارهای حرم از بالای ازاره تا بالای طاق و صفه‏ها با کاشیهای رنگارنگ، معرق‏کاری شده است.

سقف حرم به طرز بسیار زیبایی مقرنس آینه شده و به آینه‏کاری سقف حرم اصطلاحا قطار آینه می‏گویند. ابتدای آینه‏کاری سقف، کتیبه‏ی تاریخی و ارزشمند آینه است. به عرض 80 سانتی‏متر که سوره‏ی مبارکه‏ی جمعه را با خط ثلث جلی به خط علیرضا عباسی خطاط معروف عصر صفویه به صورت گچبری دربردارد که در عهد قاجاریه هنگام آینه‏کاری حرم روی خطوط این کتیبه نیز آینه‏کاری شد. بانی آینه‏کاری حرم مطهر مرحوم میرزا صادق قائم ‏مقام نوری است که در دوره‏ی قاجاریه و تولیت عضدالملک به سال 1275 ه. ق تزیینات آینه‏کاری را در حرم مطهر انجام داده است.