مبارزه با غم و اندوه در روايات

غم و اندوه از نگاه اسلام چيز خوبي نيست و موجب تضييع حقوق است و بايد همواره پيشگيري و مبارزه با غمهاي سستي آور را در دستور کار قرار داد و بر آن همت کرد.

غمگيني و افسردگي در دين ما خوب نيست سفارش به صبر و پرهيز از تظاهر به غم که در دين وارد شده است، اسناد معتبر اين مدعا هستند. به غم و اندوه در اسلام، تنها در مواردي که سازنده و مثبت باشد، بها داده شده است. مثل غمي که بواسطه پشيماني از گناهان و از روي خوف از حساب قيامت بر ما عارض شود، يا غمي که به خاطر مصائب اهل بيت، مخصوصا امام حسين عليه السلام دل را به درد آورد يا بخاطر هتک حرمت اوامر ديني و شيوع منکرات بوجود آيد.

در غير اين موارد غم و اندوه نبايد ظاهر و تقويت شود بلکه تضعيف و نابودي آن موجب خشنودي خداست. انسان غمگين و غصه دار،کم حوصله و تنبل است. معمولا نمي تواند به وظايفي که در مقابل ديگران دارد عمل کند. اگر زن است در حق شوهر و فرزندانش کوتاهي و سستي مي کند. اگر مرد است در کارش دقت و انگيزه نخواهد داشت ... اما به هر حال براي هر کسي اتفاقاتي مي افتد که او را اندوهگين مي سازد زيرا دنيا همواره با غم و اندوه آميخته است و چاره اي از آن نيست فقط نبايد به غمهاي آن بها داد بلکه بايد با توکل و اموري ديگر که بدان اشاره خواهيم کرد، با آن مبارزه کرد.

عجلان ابو صالح گويد: امام صادق(عليه السلام) به من فرمود: «... و فراوان خدا را ياد كن، و از رنجورى و افسردگى بپرهيز كه پدرم مرا بدين مطالب سفارش مى‏فرمود،... زيرا كه چون رنجور باشى حقّ خدا را بجاى نياورى، و چون دلتنگ و افسرده باشى حقّى را نپردازى.» (امالى مفيد، ترجمه استادولى، متن، ص 202)

امور معنوي

صبر

صبر از اساسي ترين راه هاي مبارزه با غمگيني است. صبر يکي از آفريده هاي خداي تعالي است که به ياران خود نيرو مي بخشد و آنها را در مقابل مشکلات تقويت مي کند. صبر، مشکلات و غصه هاي بزرگ را، کوچک جلوه مي دهد و قدرت و ظرفيت خارق العاده انسان را به او يادآوري مي کند. (ايمان و كفر، ترجمه الإيمان و الكفر، بحارالانوار، ج‏1، ص505)

اما صبر چيست و چگونه مي توان به صبر متوسل شد؟

در حديث نبوي آمده است که رسول خدا از جبرئيل پرسيد صبر چيست؟ عرضه داشت اين که انسان در موقع گرفتارى روحيه‏اش همانند زمان آسايش قوى و شاداب باشد. و در زمان فقر و تهيدستى همانند زمان غنا و بى‏نيازى، و در موقع بلا و مصيبت همانند زمان عافيت باشد (رفتارش همچون رفتار زمان عافيت باشد) و مصائب و ناراحتى‏هاى خود را نزد مردم بازگو ننمايد و شكايت نكند.

کسي که صبر نمي کند مشکل خود را مضاعف مي کند زيرا با بي تابي، غم به صورت اتوماتيک تکثير خواهد شد و بيش از اندازه بزرگ جلوه خواهد نمود. در اين صورت نه تنها مشکلي حل نمي شود بلکه پاداشي نيز در کار نخواهد بود .

اگر به وعده هايي که خداوند درباره صبر کردن داده است بينديشيم، هرگز تسليم مشکلات نخواهيم شد. از امام چهارم نقل شده است: مَنْ لَمْ يَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْيَا حَسَرَات‏؛ كسى كه دلش به وعده‏هاى خدا آرام نشود نفسش از حسرت هاى دنيا قطع مى‏شود. (الخصال ،ج‏1، ص 64)

فرسوده شدن اعصاب، مبتلا شدن به افسردگي هاي طولاني مدت، افتادن در دام بيماري هاي مهلک عصبي و جلو افتادن زمان پيري از مهمترين نتايج بي تابي و بي صبري هستند. بعيد نيست که صبر نيز به همين دلايل در اسلام توصيه و تاکيد شده باشد تا آنجا که صبر را سر دين دانسته اند.

روزه گرفتن

گاهي اوقات ناراحتي ها دليلي جسماني دارد که اميد است با روزه که از بهترين تصفيه کنندگان دستگاه گوارش است مشکل حل شود.

امام على عليه السّلام فرمود: روزه گرفتن سه روز از هر ماه كه پنجشنبه اول و چهارشنبه وسط و پنجشنبه آخر باشد و روزه ماه شعبان، وسوسه را از دل، و غم و غصه را از قلب آدمى مى‏زدايد. (آداب، سنن و روش رفتارى پيامبر گرامى اسلام،149)

نماز شب موجب نشاط خاطر و انبساط روح است. يک مدت انس گرفتن با نماز شب چنان دل را شاداب مي سازد که غمهاي دنيا توان آلوده ساختن آن را نخواهند داشت. امام صادق عليه السّلام فرمودند: نماز شب چهره را نيكو، اخلاق را خوب، بدن را خوشبو، روزى را زياد و قرض را ادا نموده، غم و غصه را از بين برده و چشم را جلا مى‏دهد. (ثواب الاعمال، ترجمه بندرريگي، ص91)

حمد و تسبيح

اى رسول گرامى براى رفع غم و اندوهى كه به تو مي رسد به خدا متوجه باش و تسبيح و حمد او را بجاى آور كه حمد و تسبيح غم و اندوه را برطرف مى‏سازد. (بحارالانوار، ترجمه ج 67 و 68، ج‏2،ص68)

امور مادي

غم و اندوه، هر چند امري روحي است اما از آنجا که تمام مسائل روحي و جسمي ما در هم آميخته و بر هم تاثيرگذارند، با درمان مشکلات جسمي نيز مي توان در رفع ناراحتي ها روحي اقدام نمود يا آنکه از پيش آمد آنها جلوگيري نمود. در اين زمينه در روايات شستن جامه، پوشيدن کفش زرد، خوردن انگور سياه، کشمش، کندر و روغن زيتون سفارش شده است.

 شستن جامه

شستن  لباس غم و اندوه را برطرف مي كند، و موجب پاكيزگى براى نماز است. (خصال، ترجمه فهرى، ج2، ص 743)

کفش زرد: کفش زرد بپوشيد که بينايي را تقويت، نيروى جنسي را زياد، و غم و غصه را از بين مى‏برد. (ثواب الاعمال، ترجمه بندرريگى، 55)

انگور: حضرت نوح از داشتن غم و اندوه زياد به خداوند شكايت كرد. خداوند به وى وحى فرمود كه: انگور بخور. چون انگور غم را از بين مى‏برد. (صحيفة الرضا عليه السلام، ترجمه حجازى، 46 )

روغن زيتون: بر شما باد به خوردن روغن زيتون، زيرا كيسه صفراء را خالى مى‏كند، بلغم را از بين مى‏برد، اعصاب را قوى، اخلاق را نيكو، و نفس را خوشبو مى‏كند، و غم و اندوه را مى‏زدايد. (صحيفة الرضا عليه السلام، ترجمه حجازى، ص46)  

کندر: بر شما باد بخوردن كندر كه غم را از دل پاك كند چنانچه پاك كند عرق را از پيشانى، ... (آداب و سنن، ترجمه ج16، بحارالانوار، 204)