جاذبه های تاریخی و معماری استان خراسان رضوی

جاذبه هاي تاريخي و معماري استان خراسان رضوي

استان خراسان رضوي بزرگ ترين قطب توريسم مذهبي جمهوري اسلامي ايران است که بناهاي آرامگاهي بيش ترين و مهم ترين چشم انداز معماري اين منطقه را تشکيل مي دهند. مجموعه هاي آرامگاهي، بناهايي هستند كه طي ساليان طولاني بر روي مدفن و مزار شخصيت‌هاي مذهبي و محبوب شكل گرفته‌اند و معمولاً شامل بناي حرم، ‌مساجد، مدارس،‌ كتاب خانه‌ها، كاروان سراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهايي از اين قبيل مي شوند. گسترش چنين مجموعه‌هايي، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنري و معماري بناهاي ساخته شده ارتباط مستقيمي دارد. برخي از مجموعه‌هاي آرامگاهي (مانند آستان قدس رضوي) در شكل گيري و پيدايش شهرها، نقش اساسي و مهمي ايفا كرده‌اند و به مركز فعاليت‌هاي مختلف مذهبي، سياسي،‌ اقتصادي و غيره تبديل شده‌اند. مجموعه ي آستان قدس رضوي يکي از با شکوه ترين بناهاي آرامگاهي سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوي به بزرگ ترين قطب توريسم مذهبي ايران تبديل شود.

مجموعه ي آستان قدس رضوي که خود به تنهايي جاذبه ي معماري کم نظيري به شمار مي رود، همراه با ساير بناها و آثار معماري اين سرزمين؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوي علاوه بر جاذبه هاي معنوي از نظر جاذبه هاي معماري و تاريخي نيز داراي اهميت زيادي باشد. صحن‌هاي مجموعه ي آستان قدس رضوي داراي پنج صحن؛ عتيق(انقلاب)، جديد(آزادي)، امام خميني (موزه)، جمهوري اسلامي و قدس است كه دو صحن آخري نوساز هستند. هر يک از صحن هاي مجموعه ي مقدس آستان قدس رضوي شاهکارهايي از معماران مختلف ايراني را به نمايش مي گذارند. از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوي، سه محراب با شكوه مربوط به قرن هاي هفتم هجري است كه بر روي دو محراب، ‌كتيبه‌هايي به خط كوفي و بر سومي، كتيبه‌هايي به خط كوفي و ثلث و به رنگ لاجوردي بر زمينه سفيد، مشتمل بر آيات و احاديث نوشته شده است. درب هاي سه گانه حرم مطهر نيز از آثار با ارزش هنري به شمار مي‌آيند. صندوق و ضريح مرقد كنوني، مربوط به دوره ي قاجار و بعد از آن است. صحن هاي حرم رضوي هر يک در دوره اي تاريخي ساخته شده اند و معماري هر يک از صحن ها؛ گوياي روند معماري زمانه ي خود است.

مسجد زيبا، تاريخي و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوي قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزيينان چشم گير و غني، از ديدني ترين مسجد هاي منطقه به شمار مي آيد. آرامگاه فردوسي شاعر بزرگ پارسي در سرزمين توس زيارتگاه مشتاقان ادبي است و شهر توس، شهرت و معروفيت خود را مديون آثار و شخصيت شامخ اين شاعر ارجمند است. شهر توس که به نظر مي سد در اواخر دوره ساسانيان، ساخته شده و زندان و گنبد هارونيه را در بر گرفته يکي ديگر از ديدني ترين مناطق استان خراسان رضوي به شمار مي آيد.

بناي کاخ خورشيد در مشهد مقدس و در وسط باغ بزرگي قرار گرفته که از آثار دوره ي نادر شاه افشار است و امروزه به مکاني براي بازديد همه ي مردم تبديل شده است.

بناهاي تاريخي و معماري متعددي در مناطق مختلف استان خراسان رضوي پراکنده شده اند؛ ولي مهم ترين و بيش ترين اين بناها در شهرستان مشهد قرار گرفته اند. مجموعه ي کلات نادري مانند دره‌اي است كه توسط دو رشته كوه مرتفع محاصره شده و آثار باستاني آن به دوره ي نادرشاه افشار تعلق دارند. كتيبه ي نادري واقع در خارج از قلعه ي نادري (دربند نفتي) به زبان تركي و به خط نستعليق در بدنه ي كوه قرار گرفته؛ دروازه ي ورودي، دروازه ي دهچه، دروازه ي چوب بست، دروازه ي گشتانه، دروازه ي نفتي، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشيد و تخت دختر مجموعه بناهايي هستند که بر روي تپه‌اي، به امر نادرشاه ساخته شده و اكنون آثار پراكنده اي از آن ها به جاي مانده که براي گردشگران جذاب و ديدني هستد.

درفاصله ي 6 كيلومتري شهر قاين و در دامنه كوه معروف به ابوذر، آرامگاه بوذرجمهر؛ شاعر و اديب بزرگوار زمان سلطان محمود غزنوي قرار گرفته که بسيار زيبا و دلگشا بوده و از قدمتي ديرينه برخوردار است. آتشكده بازه هور در روستاي رباط سفيد تربت حيدريه واقع شده و از بناهاي باستاني اين منطقه به شمار مي رود. مسجد جامع رشتخوار در تربت حيدريه، مسجد مولانا در تربت جام، مسجد كوشک درقاين، مسجد جامع سنگان در خواف از ديگر بناهاي تاريخي و قديمي استان خراسان رضوي به شمار مي روند.

مدرسه هاي زيادي نيز در کنار مسجد هاي متعدد استان خراسان رضوي بنا شده اند که برخي از آن ها از جمله مدرسه هاي دومناره گلشن، ميرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه هاي سبزوار از ارزش هاي خاص معماري و تاريخي برخوردار هستند.

تپه هاي باستاني که برخي از باستان شناسان اکتشافات مهمي روي آن ها انجام داده اند، پل هاي تاريخي که در دوره هاي مختلف ساخته شده اند، سدهاي قديمي که برخي از آن ها هنوز مورد استفاده قرار مي گيرند و بازمانده هاي شهرهاي قديمي بخش ديگري از جاذبه هاي گردشگري تاريخي و معماري استان خراسان رضوي را تشکيل مي دهند.