برآوردن نياز مردم بدون تاخير

عهدنامه امام علي(عليه‎السلام) به مالک اشتر(4)

اي مالک نيكى به بازرگانان و صنعتگران را بر خود بپذير، و سفارش كردن به نيكويى درباره آنان را به عهده گير، چه كسى كه بر جاى بود و چه آن كه با مال خود از اين سو بدان سو رود، و با دسترنج خود كسب كند. كه آنان مايه‏هاى منفعتند و پديد آورندگان وسيلتهاى آسايش و راحت. و آورنده آن از جاهاى دوردست و دشوار، در بيابان و دريا و دشت و كوهسار. جايى كه مردمان در آنجا گرد نيايند و در رفتن بدان‏جا دليرى ننمايند.

اين بازرگانان مردمى آرامند و نمى‏ستيزند، و آشتى جويند و فتنه‏اى نمى‏انگيزند. به كار آنان بنگر، چه در آنجا باشند كه خود به سر مى‏برى و يا در شهرهاى ديگر. و با اين همه بدان كه ميان بازرگانان بسيار كسانند كه معاملتى بد دارند، بخيلند و در پى احتكارند. سود خود را مى‏كوشند و كالا را به هر بها كه خواهند مى‏فروشند، و اين سودجويى و گرانفروشى زيانى است براى همگان، و عيب است بر واليان. پس بايدت از احتكار منع نمود كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) از آن منع فرمود. و بايد خريد و فروش آسان صورت پذيرد و با ميزان عدل انجام گيرد. با نرخهاى ـ رايج بازار ـ نه به زيان فروشنده و نه خريدار. و آن كه پس از منع تو دست به احتكار زند او را كيفر ده و عبرت ديگران گردان، و در كيفر او اسراف مكن.

سپس خدا را! خدا را! در طبقه فرودين از مردم، آنان كه راه چاره ندانند و از درويشان و نيازمندان و بينوايان و از بيمارى بر جاى ماندگانند، كه در اين طبقه مستمندى است خواهنده، و مستحق عطايى است به روى خود نياورنده. و براى خدا حقى از خود را كه به آنان اختصاص داده، و نگهبانى آن را به عهده‏ات نهاده پاس دار، و بخشى از بيت المالت و بخشى از غله‏هاى زمين‎هاى خالصه را در هر شهر به آنان واگذار، كه دوردست‏ترين آنان را همان بايد كه براى نزديكان است، و آنچه بر عهده تو نهاده‏اند، رعايت حق ايشان است. پس مبادا فرو رفتن در نعمت، از پرداختن به آنان بازت دارد كه ضايع گذاردنت كارى خرد را، به خاطر استوار كردن كارى بزرگ و مهم، عذرى برايت نيارد.

پس، از رسيدگى به كارشان دريغ مدار و روى ترش بدانان ميار، و به كارهاى كسى كه به تو دسترسى ندارد بنگر. آنان كه در ديده‏ها خوارند و مردم خردشان مى‏شمارند، و كسى را كه بدو اعتماد دارى براى تفقد حال آن جماعت بگذار كه از خداترسان باشد و از فروتنان، تا درخواست‎هاى آنان را به تو رساند.

و با آنان چنان رفتار كن كه چون خدا را ديدى جاى عذرت بماند، كه اين گروه از ميان مردمان به انصاف نيازمندترند از ديگران، و در گزارد حق همگان تو را چنان بايد كه عذرت در پيشگاه خدا پذيرفته آيد. يتيمان را عهده‏دار باش و كهنسالانى را كه چاره‏اى ندارند و دست سؤال پيش نمى‏آرند، و اين كار بر واليان گرانبار است و گزاردن حق همه‏ جا دشوار، و بود كه خدا آن را سبك گرداند بر مردمى كه عافيت جويند و خود را به شكيبايى وامى‏دارند، و به وعده راست خدا درباره خويش اطمينان دارند.

و بخشى از وقت خود را خاص كسانى كن كه به تو نياز دارند. خود را براى كار آنان فارغ دار و در مجلسى عمومى بنشين كه آن تواضعى است تو را برابر خدايى كه تو را آفريده. و سپاهيان و يارانت را كه نگهبانانند يا تو را پاسبانان، از آنان بازدار، تا سخنگوى آن مردم با تو گفتگو كند بى‏درماندگى در گفتار، كه من از رسول خدا(صلي الله عليه و آله) بارها شنيدم كه مى‏فرمود: «هرگز امتى ‏را پاك‏[از گناه‏] نخوانند كه در آن امت ‏[بى‏آنكه بترسند] و در گفتار درمانند،[حق ناتوان را از توانا نستانند.»] و درشتى كردن و درست سخن نگفتن آنان را بر خود هموار كن و تنگخويى بر آنان و خود بزرگ‏بينى را از خود بران، تا خدا بدين كار درهاى رحمت خود را بر روى تو بگشايد و تو را پاداش فرمانبرى عطا فرمايد و آنچه مى‏بخشى چنان بخش كه بر تو گوارا افتد و آنچه بازمى‏دارى با مهربانى و پوزش خواهى همراه بود. نيز بر عهده تو كارهاست كه خود بايد آن را انجام دهى، از آن جمله پاسخ گفتن عاملان توست، آنجا كه كاتبانت درمانند، و رساندن آن را در نامه نتوانند.

برآوردن نياز مردم در همان روز

ديگر نياز مردم را برآوردن در همان روز كه به تو عرضه دارند و يارانت در انجام تقاضاى آنان گرانى كنند و عذرى آرند. و كار هر روز را در همان روز بران، كه هر روز را كارى است مخصوص بدان، و براى آنچه ميان تو و خداست نيكوترين اوقات و بهترين ساعات را بگذار، هر چند همه كارها در همه وقت براى خداست، اگر نيت درست باشد و رعيت را از آن آسايش بود.

و بايد گزارد واجباتى كه خاص خداست‏[و در پى اداى آنى‏] از آن جمله بود، كه دينت را براى آن خالص مى‏گردانى. پس در بخشى از شب و روز تن خود را خاص‏[پرستش‏] خدا گردان و آنچه را به خدا نزديكت كند به درستى به انجام رسان، بى‏هيچ كاهش و نقصان، هر چند[تو را دشوار آيد و تنت بفرسايد].

چگونگي اقامه نماز جماعت

و چون با مردمان نمازگزارى چنان گزار كه نه آنان را برمانى و نه نماز را ضايع گردانى، چه ميان مردم كسى بود كه بيمار است يا حاجتى دارد و گرفتارست. من از رسول خدا(صلي الله عليه و آله) آنگاه كه مرا به يمن فرستاد پرسيدم با مردم چگونه نماز گزارم؟ فرمود: «در حد توانايى ناتوانان آنان بگزار و بر مؤمنان رحمت آر.»

برگرفته از کتاب على از زبان على، دكتر سيد جعفر شهيدى

گروه دين و انديشه تبيان، هدهدي