بخشنامه های حضرت علی(علیه السلام) به کارگزاران
بخشنامههاى حضرت علي(عليهالسلام) به كارگزاران
تعدادى از بخشنامههاى حضرت به كارگزارانش
حضرت اميرالمؤمنين(عليهالسلام) علاوه براي اين كه اعمال تك تك كارگزارانش را زير نظر داشت و توصيههاى لازم را به آنها مىكرد، در بعضى از مواقع بخشنامههايى در زمينههاى گوناگون صادر مىكرد كه ما چند نامه حضرت را در اين باره نقل مىكنيم:
1- بعد از مرگ عثمان و بيعت مردم با حضرت، ايشان طىّ نامهاى به فرماندهان لشكر كه در گوشه و كنار كشور اسلامى پراكنده بودند و مسؤوليت حفظ و اداره مناطق خود را به عهده داشتند، چنين نوشت:
امّا بعد، فانّما اهلك من كان قبلكم انّهم منعوا النّاس الحقّ فاشتروه واخذوهم بالباطل فاقتدوه(1)؛ آنچه باعث هلاكت كسانى كه قبل از شما بودند گرديد، اين بود كه آنان، مردم را از حقّ محروم كردند، پس آن را فروختند (و رها كردند و يا با رشوه خريدند) و آنها را به باطل گرفتار كردند، پس مردم نيز پيروى كردند.
يعنى، جلوگيرى امرا، فرماندهان و حكّام از حق، باعث گرايش مردم به باطل گرديد و اين امرا هستند كه مىتوانند مردم را در جهت صحيح قرار داده، آنان را از انحراف باز دارند.
2- حضرت اميرالمؤمنين طىّ بخشنامهاى به كارگزاران خود دستور داد كه بايد احترام مسلمانان را مراعات كنند، اما اين بدان معنا نيست كه تسليم توقّعات غلط آنها شوند.
امام صادق(عليهالسلام) مىفرمايد كه حضرت اميرالمؤمنين به كارگزاران خود چنين مىنوشت:
لا تسخروا المسلمين و من سالكم غير الفرضية فقد اعتدى فلا تعطوه(2)؛ مسلمانان را مسخره نكنيد و هر كس بيشتر از آنچه مقرّر شده است، از شما طلب كرد، از مرز خود تجاوز كرده است، پس به او چيزى ندهيد.
يعنى مساوات را درباره حقوق مسلمانان مراعات كنيد و از مرز عدالت خارج نشويد.
3- حضرت درباره جلوگيرى از اسراف و صرفهجويى در بيت المال، در نامهاى به تمام كارگزاران خود نوشت:
ادقّوا اقلامكم و قاربوا بين سطوركم واحذفوا عنّى فضولكم و اقصدوا قصد المعانى و ايّاكم و الاكثار فانّ اموال المسلمين لاتحتمل الاضرار(3)؛ نوك قلمهاى خود را تيز كنيد و خطوط را نزديك بنويسيد و كلمات اضافى براى من ننويسيد و به معانى توجّه كنيد و از زيادهروى برحذر باشيد، زيرا اموال مسلمانان تحمّل ضرر را ندارد.
4- حضرت در بخشنامهاى درباره نماز، اوقات آن را تعيين نمود و در آخر اين گونه به آنها توصيه كرد:
و صلّوا بهم صلاة اضعفهم ولا تكونوا فتّانين(4)؛ ونماز بخوانيد به صورتى كه حال ضعيفترين افراد را (با كوتاه كردن نماز) مراعات كنيد و باعث فتنه و فساد نباشيد(با طول دادن نماز و ايجاد مشقّت براى مامومين آنان جماعت را ترك كرده و يا باعث بطلان نمازشان گردد).
5- حضرت در نامهاى كه به فرماندهان لشكر و مرزبانان نوشت، حقوق متقابل حاكم و كارگزارانش را يادآورى نمود و در ابتدا فرمود:
امّا بعد، فانّ حقّا على الوالى ان لايغيّره على رعيّته فضل ناله و لا طول خصّ به و ان يزيده ما قسم الله له من نعمه دنوّا من عباده و عطفا على اخوانه؛ سزاوار است كارگزار را فضلى كه به او رسيده و نعمتى كه به او اختصاص داده شد، سبب تغيير حال او بر رعيّت نشود (مقام، او را به آزار ديگران واندارد) و نعمتهايى كه خداوند بهره او گردانيده است، وى را به نزديكى بيشتر با بندگان خدا و مهربانى فزونتر بر برادرانش وادارد.
سپس درباره حقوق متقابل فرمود:
آگاه باشيد حقّ شما بر من اين است كه رازى را از شما پوشيده ندارم، مگر در جنگ و كارى را بدون مشورت با شما انجام ندهم، مگر در حكم شرعى و در رساندن حقّى را كه بجاست كوتاهى نكنم و از آن قبل از تمام كردنش دست برندارم و اين كه شما در حقّ، نزد من برابر باشيد. پس هرگاه رفتار من با شما چنين شد، بر خداست كه نعمت را بر شما تمام كند و حقّ من بر شما پيروى و فرمانبردارى است و اين كه از فرمان من سرپيچى نكنيد و در كارى كه صلاح بدانم كوتاهى ننماييد و در سختيهاى راه حق فرو رويد. پس اگر شما اينها را درباره من به جا نياوريد، كسى از كجرو شما نزد من خوارتر نيست . پس او را به كيفر بزرگ مىرسانم و نزد من، رخصت و رهايى براى او نمىباشد و شما اين پيمان را از سران (زير دست) خود بگيريد و از خود به ايشان، چيزى را كه خداوند به آن، كار شما را اصلاح مىفرمايد، ببخشيد. والسلام.(5)
پينوشتها:
1- نهج السعادة، ج 4، ص 29/ معادن الحكمة، ج 1، ص 304/ نهج البلاغه صبحى صالح، نامه 79، ص 466.
2- نهج السعادة، ج 4، ص 31/ تهذيب الاحكام، ج 7، ص 153.
3- نهج السعادة، ج 4، ص 30/ خصال صدوق، ص 310/ بحارالانوار، ج 41، ص 105.
4- نهج البلاغه صبحى صالح، نامه 52، ص 426 / فيض الاسلام، ص 986.
5- نهج البلاغه فيض الاسلام، نامه 50، ص 982 و صبحى صالح، ص 424 و وقعه صفين با اندكى تغيير در عبارات ، ص 207.
برگرفته از سيماى كارگزاران اميرالمومنين على عليهالسلام، ج ?، حجة الاسلام والمسلمين على اكبر ذاكرى .
گروه دين و انديشه تبيان، هدهدي .