بهشت عَدن، جایگاه محبین امیرالمومنین علیه‌السلام

 بنا بر روایات بهشت دارای هشت طبقه است و هر طبقه آن مختص گروه‌های خاص خود هست. در شماره قبلی این سلسله مقالات طبقه بهشت فردوس را معرفی کردیم و در بخش دوم به معرفی طبقه بهشت عدن می‌پردازیم.

منظور از واژه عدن از نگاه مفسران و لغت‌شناسان

ابن مسعود گوید: منظور از «عدن» قلب بهشت و وسط آن است. و «ضحّاک» گوید: منظور شهرى است در بهشت که خواص در آنجا هستند و مردم با ایمان دور تا دور آن شهر، مَسکن دارند و در کنار آن بهشت‌هاى دیگرى قرار دارد.

از دیدگاه «مقاتل» و «کلبى»، عدن؛ پر فرازترین و پرشکوه‌ترین بخش بهشت است و چشمه «تسنیم» در آنجاست و دور تا دور آن بهشت‌هاى زیبا و پرطراوت دیگرى قرار دارد. از لحظه‌ای که آفریده شده، پنهان نگه داشته شده و همچنان پنهان می‌ماند تا صاحبان گرانقدرش وارد آنجا شوند. در آن شهر وصف‌ناپذیر کاخ‌هایى شکوه‌مند و پر معنویت از درّ و طلا و یاقوت بر پا گشته و نسیمى خوش و دلپذیر از زیر عرش بر آنها مى‌وزد و انبوهى از مُشک سفید را با خود برداشته و برآنها مى‌افشاند.

ویژگی‌های بهشت عدن

بنا بر روایات بهشت عدن دیوارهایش از یاقوت قرمز و کلیدهایش از مروارید است.(من لایحضره‌الفقیة، ج۱، ص۲۹۶) رسول خدا صلى‌اللّه‌عليه‌وآله فرمود: «جنّت عدن»، درختى است كه خداوند به دست خود نشانده و فرمود: ایجاد شو. آنگاه موجود شده است.(ترجمه تفسير الميزان،ج۱۱،ص۴۷۹) در طبقه بهشت عدن خانه‌هاى عالى و پاکیزه براى مؤمنان نیک‌کردار وجود دارد.

رسول خدا صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله می‌فرماید: در طبقه عدن، قصرهایی از لؤلؤ سفید و یاقوت سرخ و زمرد سبز وجود دارد.

همچنین در روایتی دیگر فرمود: عدن؛ سراى خوش و وصف‌ناپذیرى است که نه چشمى هرگز آن را دیده و نه بر قلب و مغز انسانى خطور کرده است.(ميزان الاعتدال،ج1،ص361)

در حدیثی آمده: خدای متعال خود به دست خویش بهشت عدن را خلق کرده و خود درختانش را کاشته، کاخ‌ها و قصرهایش را ساخته، نهرهایش را جاری نموده است.(محاسن برقی،ج1،ص155)

حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرماید: جنات عدن، خانۀ رحمت و نعمت الهى است که هیچ چشمى آن را ندیده و هیچ تصویری از آن به فكر  و قلب كسى خطور نكرده است، ساکن نفرماید در آنجا سه طایفه ساکن می‌شوند: پیغمبران، ائمه اطهار و شهداء.(تفسیر إثنى عشری، ذیل آیه 72 توبه/ تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۴۱)

از دیدگاه «مقاتل» و «کلبى»، طبقه عدن، پر فرازترین و پرشکوه‌ترین بخش بهشت است و چشمه «تسنیم» نیز در آنجا قرار دارد و بر گرد آن بهشت‌هاى زیبا و پر طراوت دیگرى قرار دارد.
از زیر درختان بهشت عدن، نهرهایی جاری است که خاص ساکنان آن می‌باشد. ساکنان آنجا را با زيورهاى زرين بيارايند و لباس‌هاى سبز حرير و ديبا می‌پوشانند و بر تخت‌ها تكيه زنند كه آن بهشت، پاداشی نیکو و خوش‌آرامگاهى است.(کهف،31)   

جنات عدن از عالی‏ترین مراتب بهشت است و با توجه به معنای لغوی کلمه عدن، این مکان، در وسط و متن بهشت قرار دارد. فرشتگان از هر دری برای تهنیت وارد شده و به جهت صبر و استقامتی که رستگاران بهشتی از خود نشان داده‏اند سرانجامِ زیبا و نیکویی را به آنها بشارت می‏دهند و هریک از نزدیکان آنها را که شایسته باشند با آنها وارد بهشت می‏کنند.(رعد،23و24)

در سوره صاد آمده که ساکنان بهشت عدن در حالی‌که بر تخت‌ها تکیه داده‌اند؛ میوه‌ها و نوشیدنی‌های بسیار در اختیار آنان است و نزد آنان همسرانی است که تنها چشم به شوهرانشان دوخته‌اند.(ص،۵۱-۵۲) براساس روایات، رود بهشتیِ تسنیم از این بهشت سرچشمه می‌گیرد.(بحارالأنوار،ج۸،ص۸۵).

دیدگاه علامه طباطبایی و دیگر مفسران درباره بهشت عدن

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و شیخ طبرسی می‌فرمایند: كلمه عدن به معناى استقرار است، و مکان جواهرات زمينى و فلزات را هم بدين جهت معدن ‌گويند كه جواهرات در آن استقرار دارند، پس‌  بهشت عدن، به معناى بهشت‌هايى است كه نوعى از استقرار و خلود و سلامتى و ايمنى از هر جهت را دارد.(تفسیر المیزان،ج۱۱،ص۳۴۶/ تفسیر مجمع البیان،ج۶،ص۴۴۵)

آیت الله مکارم شیرازی درباره بهشت عدن در ذیل آیه 72 سوره توبه می‌نویسد: "عدن" در لغت به معنى اقامت و بقاء در یك مكان است، و لذا به"معدن" كه جایگاه بقاى مواد خاصى است این كلمه اطلاق مى‌شود، بنابراین مفهوم "عدن" با خلود شباهت دارد، جنات عدن محل خاصى از بهشت پروردگار است كه بر سایر باغهاى بهشت امتیاز دارد. در احادیث اسلامى و كلمات مفسران این امتیاز به اشكال مختلف بیان شده است.(تفسیر نمونه،ج۸،ص۳۸)

توصیف پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از بهشت عدن

در روایتی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: من درختی هستم که فاطمه شاخه‌ آن، علی بارورکننده، حسن و حسین میوه‌های آن و شیعیان و محبان ما برگ‌های سبز این درخت هستند. اصل این درخت در بهشت عدن قرار دارد.(شهید اول،ذکری،ص۶) کاشف الغطاء می‌گوید: بهشت عدن وسط بهشت است.(کشف الغطاء،ج۲،ص۳۰۲)

بهشت عدن، جایگاه چه کسانی است؟

آیات و روایات افرادی که صلاحیت ورود به طبقه بهشت عدن را دارا می‌باشند معرفی شده‌اند که به معرفی آنها می‌پردازیم:

- در سوره توبه آیه72، بهشت عدن را به مردها و زنان مؤمن وعده داده است.

- در آیات 20 الی 22 سوره رعد برخی از ساکنان بهشت عدن معرفی شده‌اند: افرادی که به عهد خود با خداوند پای‌بند مانده و آن‌را نقض نکنند، آنهایی که به خاطر پروردگارشان شکیبایی کنند، نماز برپا دارند، و در خفا و آشکار انفاق کنند.

- در سوره صف آیات 11و12 ایمان‌آورندگان به خدا و رسولش و مجاهدان با جان و مال در راه خداوند را از ساکنین بهشت عدن معرفی می‌کنند.

- از طرفی دیگر جایگاه افراد توبه‌کننده و ایمان‌آورنده و نیکوکار نیز از ساکنان طبقه عدن معرفی شده اند.(مریم،۶۰-۶۱)

- در آیه 23 سوره رعد از سه گروه که وارد بهشت عدن می‌شوند نام برده است: پدران، همسران و فرزندان آنها که صلاحیت دارند و اعمال و کارهای پسندیده‌ای انجام داده باشند.

- در آیه 31 سوره نحل، عدن پاداش متقین است همان کسانی که زمان تحویل امانت جان به ملائک قبض روح، شاد بودند. زیرا امانت الهی را پاک و طیب به صاحبش پس دادند. لذا در آن هنگام ملائک به آنها سلام می‌دهند و می‌گویند: به خاطر کارهای نیکی که کرده‌اید وارد بهشت عدن شوید.

- در آیه 61 سوره مریم، بهشت عدن، پاداش بندگانی عنوان شده که به خداوند و غیب او، ایمان دارند و این وعدگاه حق به آنهاست که عطا شده است.

- بهشت عدن پاداش کسانی است که خود را تزکیه کرده و دل و جانشان فقط برای خداوند بوده و جانشان را از هر غیری پاک نموده‌اند.(طه،76)
- شیعیان امیرالمومنین علیه‌السلام.  در برخی روایات از شیعیان امیرالمومنین علی علیه‌السلام به عنوان پادشاهان جنات عدن نام برده شده است.(التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه‌السلام،ص۲۵۳)

- پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرماید: سه گروه در طبقه عدن بهشت ساكن مى‌شوند: پیامبران، صدیقان (آنهایی كه پیامبران را تصدیق كردند و از آنها حمایت كردند) و شهیدان و مجاهدان در راه خداوند.(تفسیر نورالثقلین،ج۲، ص۲۴۱)

- به مؤمنانی که با ارحام خویش، صله رحم می‌كنند، بهشت عدن مژده داده شده است.(ترجمه تفسير الميزان، ج۱۱،ص۴۷۵)

- «ضحّاک» گوید: در بهشت عدن، پیامبران و امامان راستین و شهیدان پاک باخته ساکن می‌شوند و مردم با ایمان بر گرد آن شهر سکونت دارند.

- از نگاه «مقاتل» و «کلبى»، «عدن» علاوه بر پیامبران، امامان و شهدا، مردم نیکوکار و با اخلاص و کسانى که خدا از آنان خشنود است در آنجا جمع شوند.

- رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرماید: كسى كه دوست دارد حیاتش همچون من، و مرگش نیز همانند من‌ باشد، و در بهشتى كه خداوند به من وعده داده، در جنات عدن ساكن شود، باید علی‌بن‌ابیطالب علیه‌السلام و فرزندان بعد از او را دوست دارد.(الخصال، ج۱،ص۵۵۸)  از این حدیث درک می‌شود كه بهشت عدن، باغهایى است از بهشت كه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و جمعى از خاصان پیروان او در آنجا مستقر خواهند شد.

---