چه ارتباطي بين پيشاني و دروغ وجود دارد؟

خداوند در قرآن درباره یکی از کافران شیطان‌صفت (ابوجهل) که حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم را از نماز گزاردن در خانۀ خدا نهی می‌کرد، می‌فرماید:

كَلَّا لَئِن لَّمْ يَنتَهِ لَنَسْفَعًا بالنَّاصِيَةِ، نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ (علق، 16_15)‎
«حقا، كه اگر بازنايستد موى پيش سرش را مى‌گيريم و مى‌كشيم، موى پيش سر دروغگوى خطاكار را.»

اینجا سوالی در ذهن نقش می‌بندد و آن اینکه چرا قرآن صفت «دروغگو و خطاكار» را به «پيشاني» نسبت داده است نه به شخص کافر. چه ارتباطي بين پيشاني و دروغ و گناه وجود دارد؟

(در گذشته، دانش آناتومی و تشریح هنوز به عملکرد بخش‌های مختلف قشر مخ پی نبرده بود به همین دلیل اکثر مفسران این امر را از مقولۀ صنعت ادبی مجاز می‌دانستند؛ مثلا علامه طباطبایی نوشته: «خداوند، موي جلو پيشاني را به صفت كاذبه و خاطئه توصيف كرده، با اينكه اين دو صفت، صفت صاحب پيشاني است و اين طور نسبت دادن از باب مجاز است؛ ترجمه تفسير الميزان، ج 20، ص 553»)

اگر به جمجمه در جلوی سر نگاه کنیم، ناحیۀ پیش‌پیشانی مخ را پیدا خواهیم کرد (شکل 1 را ببینید). 

فیزیولوژی در مورد عملکرد این ناحیه به ما چه می‎گوید؟

کتابی با عنوان «ملزومات آناتومی و فیزیولوژی» ( Essentials of Anatomy & Physiology) درباره لوب پیشانی می‎گوید:

«انگیزه و آینده‎نگری برای برنامه‎ریزی و شروع حرکات در قسمت قُدّامی لوب‌های فرونتال (ناحیۀ پیش‌پیشانی) رخ می‎دهد. این یک ناحیه از قشر تداعی‌ است (در مقابل دو قشر دیگر که حسی و حرکتی است).»[1]

همچنین در کتاب آمده: «در رابطه با مشارکت آن در انگیزش، ناحیه پیش‌پیشانی نیز مرکز عملکردی پرخاشگری است...»[2]


شکل 1: مناطق عملکردی نیمکره چپ قشر مغز.  ناحیه پیش‌پیشانی در جلوی قشر مغز قرار دارد. (ضروریات آناتومی و فیزیولوژی، سیلی و دیگران، ص 210.)

پس این ناحیه از مغز، مسئول برنامه‌ریزی، ایجاد انگیزه و آغاز رفتار خوب و گناه ‎آلود و مسئول دروغ گفتن و راست گفتن است. بنابراین سزاوار است که جلوی سر را دروغگو و گناهکار بدانیم چنانکه قرآن فرموده: «نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ» (موى پيش سر دروغگوى خطاكار را)

به گفته پروفسور کیت ال مور، از کشف عملکردهای ناحیه جلوی مغز توسط دانشمندان، بیش از شصت سال نمی‌گذرد.[3]

پی‌نوشت‌ها و منابع:

[1]Essentials of Anatomy & Physiology, Seeley and others, p. 211. Also see The Human Nervous System, Noback and others, pp. 410-411.

[2]Essentials of Anatomy & Physiology, Seeley and others, p. 211.

[3]Al-E’jaz al-Elmy fee al-Naseyah (The Scientific Miracles in the Front of the Head), Moore and others, p. 41.