فتوایی که انقلاب بپا کرد

شیخ محمود شلتوت عالم بزرگ مصر و جهان اسلام، پنجم شوال 1310 قمری در روستایی اطراف استان بحیره در کشور مصر، و در خانواده ای مذهبی و علمی دیده به جهان گشود. پدر وی شیخ محمد شلتوت در هفتمین بهار عمر شیخ محمود از دنیا رفت. عموی شیخ، عبدالقوی سرپرستی اش را به عهده گرفت. در کودکی حافظ کل قرآن شد و در هفده سالگی وارد دانشگاه اسکندریه شده و با نبوغ و استعدادی که داشت، عالی ترین رتبه و مدرک علمی دانشگاه را کسب کرد.
سرانجام در سال 1341 به درخواست ریاست الازهر برای تدریس به این دانشگاه وارد شد.
و پس از شیخ مراغی در سال 1383 از طرف ریاست جمهوری مصر به ریاست دانشگاه الازهر برگزیده شد.

عضو دارالتقریب بین المذاهب

جماعت تقريب مذاهب اسلامى در كشور مصر و در شهر قاهره در سال 1360 قمرى (1948 م) با هدف تقريب بين مذاهب اسلامى تأسيس شد. مؤسسان اين مجموعه عبارتند از علامه محمدتقى قمى، شيخ محمود شتلوت، شيخ محمد مصطفى مراغى، مصطفى عبدالرزاق، عبدالمجيد سليم.

اين جماعت بعد تعطيل، و در ايران، جمعيتى با همان هدف به نام مجمع تقريب مذاهب اسلامى تأسيس شد. اين جمعيت تا كنون منشأ خدمات فراوان در زمينه تقريب و همبستگى مذاهب اسلامى بوده است.

علامه شلتوت اين تشكيلات را مى ستايد و درباره آن مى گويد: «اين نهضت «تشكيل دارالتقريب» كه بر اساس انديشه جمع آورى مذاهب مختلف اسلامى صورت گرفت. طولى نكشيد كه از حقايق استوار و علمى در جهان و تاريخ فكر اسلامى به شمار آمد. همچنين بر آن روح اصلاح طلبى، محبت و برادرى ميان مسلمانان سايه افكند. بى ترديد اين خود به منظور تحقق بخشيدن به كلام خداوند بود آن جا كه فرمود: فقط افراد با ايمانند كه با هم طرح برادرى مى ريزند. حال ميان برادران خود صلح برقرار كنيد و از خدا بترسيد; باشد كه مورد رحمت او واقع شويد.

شلتوت جوّ دارالتقريب را جوّ دوستى و برادرى مى داند و در اين باره مى گويد: «در آن جا مصرى، كنار ايرانى، لبنانى، عراقى و پاكستانى مى نشيند و در آن جا شافعى، حنبلى با شيعى يا زيدى گرد يك ميز آمده، طنين صداهايشان به هم مى پيچد. در آن جا دانش، اخلاق، تصوّف، فقه و ساير مباحث مطرح است و علاوه، روح برادرى، مهر، دوستى، حق يابى و... بر سراسر آن جا حكفرما است.(مجله اندیشه تقریب سال دوم ، شماره پنجم ص 132)

 علاقه و اعتقاد قلبی به وحدت

شیخ بزرگ الازهر محمود شلتوت وحدت بین فرق اسلامی را تنها یک استراتژی سیاسی نمی دانست بلکه به اتحاد رسیدن جوامع اسلامی، اعتقاد راسخ قلبی او بود و برای رسیدن به این مهم سالیان متمادی بی وقفه تلاش کرد. از کارهای مهمی که او در زمان ریاستش انجام داد و کاشف از علاقه او به تقریب مذاهب است، برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا در صحن دانشگاه الازهر است.
 استاد محمد واعظ زاده خراسانى در اين باره مى گويد: «براى بزرگداشت واقعه عاشورا در دوران شيخ شلتوت شيخ وقت الازهر، در محوطه (جامع الازهر) در روز عاشورا مجلس عزادارى برگزار كردند و به خاطر دارم كه در همان موقع، روزنامه هاى ايران، اين خبر را نشر دادند. (روزنامه اطلاعات، 13 / 4 / 1374، ص 14)

فتوای مشهور تاریخی

آخرین گام صادقانه علامه شیخ محمود شلتوت در جهت تقریب مذاهب فتوا به جواز تبعیت از مذهب شیعه بود. این فتوا یکی از مهم ترین فتاوای علمای اسلامی است.
ایشان در پاسخ به استفتائی این فتوا را در روز هفدهم ربیع الاول صادر کردند که متن آن بدین شرح است:
عده ای از مردم معتقدند که هر فرد مسلمان برای آنکه عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد ، باید تابع احکام یکی از مکتبهای معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتبهای چهارگانه نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نشده است . آیا جنابعالی با این نظر کاملا موافقید که مثلا پیروی از مکتب شیعه امامیه اثنی عشری مغایرتی با دین ندارد؟
آن جناب پاسخ دادند :

آیین اسلام هیچ یک از پیروان خود را ملزم به پیروی از مکتب معینی ننموده ، بلکه هر مسلمانی می تواند از هر مکتبی که بطور صحیح نقل شده و احکام آن در کتب مخصوص به خود مدون گشته پیروی نماید و کسی که مقلد یکی از این مکتبهای چهارگانه باشد می تواند به مکتب دیگری ( هر مکتبی که باشد ) منتقل شود .
مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی عشری ، مکتبی است که شرعا پیروی از آن مانند پیروی از مکتبهای اهل سنت جایز می باشد . بنابراین سزاوار است که مسلمانان این حقیقت را دریابند و از تعصب ناحق و ناروایی که نسبت به مکتب معینی دارند دوری گزینند ، زیرا دین خدا و شریعت او تابع مکتبی نبوده و در احتکار و انحصار مکتب معینی نخواهد بود. بلکه همه صاحب مذهبان ، مجتهد بوده و اجتهادشان مورد قبول درگاه باری تعالی است و کسانی که اهل نظر و اجتهاد نیستند، می توانند از هر مکتبی که مورد نظرشان است تقلید نموده و از احکام فقه آن پیروی نمایند و در این مورد فرقی میان عبادات و معاملات نیست .

محورهای فتوا

1 پیروی از تمامی مکاتبی که برنامه مدون دارند صحیح است.
2) پیروی از مذهب شیعه جعفری شرعا مجاز است.
3) توصیه به پرهیز از تعصب بی جا نسبت به یک مذهب خاص و به تبع آن تحقیق در مکاتب دیگر.
4) انتقال از یک مذهب فقهی به مذهب فقهی دیگر جائز است.
 

محمود شلتوت الگوی بی نظیر تقریب مذاهب

گرچه در همان زمان صدور فتوا عده ای از مذاهب مختلف علیه شیخ شلتوت موضع گرفتند و همچنین بعد از او نیز آنطور که انتظار می رفت کسی پیگیر این حکم تاریخی نشد، اما جریانی که او و دوستانش آغاز کردند انقلابی در مسیر پر تنش طوائف اسلامی به وجود آورد انقلابی که آرمانش اتحاد بود و وحدت و دوستی.
اما آنچه که باید مورد ملاحظه دقیق قرار گیرد آن است که زمانی جامعه اسلامی به وحدت حقیقی دست پیدا می کند که نه فقط در لفظ و کلام، بلکه همچون شیخ محمود شلتوت در عمل صادقانه به دنبال تقریب باشیم، تا از این رهگذر همه مذاهب اسلامی بتوانند به آرامش و امنیت و پیشرفت دست پیدا کنند.

---