فاطمیان و نقش تاریخی آنها

فاطمیان در تاریخ اسلام گروهی بودند که خود را خلیفه بر حق پیامبر اسلام معرفی می کردند. توانسته بودند طرفدار پیدا کرده و با حکومت عباسی رقابت سیاسی کنند.

فاطمیان خاندانی که در سال های ۲۹۷ تا ۵۶۷ قمری بر مناطق وسیعی از سرزمین های غرب جهان اسلام فرمان می راندند و با عنوان عبیدیان نیز شناخته می شوند. فاطمیان، شیعیان اسماعیلی بودند و در رقابت با خلافت عباسی، خود را خلفای بر حق می دانستند. حکومت فاطمیان در آغاز در مراکش کنونی تاسیس شد. آنان پس از مدتی بر سراسر شمال افریقا و مصر و شام و یمن غلبه یافتند و نفوذ خود را تا حجاز گستراندند و بر بخش هایی از دریای مدیترانه حاکم شده و سیسیل را تصرف کردند.
دولت فاطمیان و آل بویه تقریباً به طور هم زمان به ظهور رسیدند. وجه عمده اشتراك آنها علی رغم تفوّق مذهب تسنن در سرزمین های اسلامی تبلیغات شیعی بوده است. فاطمیان با استفاده از داعیان خود، فعالیت های مذهبی وسیعی آغاز كردند؛ اگر چه نتوانستند دامنه حكومت سیاسی خود را از مصر و شام فراتر نهند. با نفوذ و حضور آل بویه در خلافت عباسی، مكاتباتی بین ایشان و دولت فاطمی صورت گرفت و این تعامل و تبادل مذهبی، سبب احیاء آیین و رسوم شیعی گردید؛ اگر چه این امر با چالش ها و مخالفت هایی همراه بود و با ظهور سلجوقیان در شرق و ایوبیان در مصر و شام، شیعه زدایی به اوج خود رسید، تشیع، مسیر خود را در تاریخ استمرار بخشید.

حکومت های سه گانه اسلامی

در سال 172 قمری یکی از نوادگان امام حسن (علیه السلام) به نام ادریس، از دست مأموران عباسی فرار کرد و به شمال افریقا وارد شد. او در مراکش برای خود پیروانی به دست آورد و سلسله ای تأسیس کرد که به ادریسیان موسوم شده است. دولت عباسیان توانایی مقابله با ادریسیان را نداشت. قبایل بربر نیز با حمایت از آنان در اندیشه کسب استقلال بودند.
در قرن چهارم هجری سه گروه حکومت اسلامی را بر عهده داشتند.
1 خلافت عباسی در عراق
2 خلافت اموی در اندلس
3 خلافت فاطمی در مصر
فاطمیان هدف اصلی حمله خود را خلافت عباسی قرار دادند. آنان به خلافت امویان در اندلس و مراکش توجهی نکردند و به جای درگیر شدن با قبایل بربر، متوجه شام و عراق و ایران شدند؛ به همین جهت داعیان و مبلغان اسماعیلی را به این نواحی روانه کردند. این مبلغان که مخفیانه فعالیت می کردند، مشکلات فراوانی برای عباسیان فراهم ساختند. از جمله این مبلغان، ناصر خسرو قبادیانی و حسن صباح بودند. در زمانی که در ایران، حکومتهای سامانی، غزنوی و آل بویه قدرت داشتند، داعیان اسماعیلی بسیار فعال بودند. سپاهیان فاطمی نیز توانستند شام را به تصرف در آورند. چون در این زمان آل بویه بغداد و خلیفه عباسی را زیر سلطه خود داشتند، خلفای عباسی از هر گونه مقابله ای با پیشروی فاطمیان عاجز بودند. حتی فاطمیان برای مدت کوتاهی بغداد را نیز در اختیار گرفتند، اما در این احوال دولت سلجوقیان در ایران به قدرت رسید. سلجوقیان به کمک خلفای عباسی شتافتند و فاطمیان را از عراق و شام عقب راندند. در نتیجه قلمرو فاطمیان محدود به مصر و فلسطین گردید.