افراد شب کار، روزها در اتاق تاریک بخوابند

شب کاری در بعضی حرفه ها ضروری است، مانند کارکنان بخش درمان از پزشک گرفته تا پذیرش که باید گاهی شب ها هم سرکار حضور داشته باشند. اما این تغییر الگوی خواب بایدها و نبایدهایی دارد و شب کارها را در معرض ابتلا به بیماری های جسمی و روحی قرار می دهد.

دکتر مجاهده سلمانی، فلوشیپ اختلالات خواب معتقد است:
«بدن ما در ساعاتی از شبانه روز برای فعالیت آماده است و در ساعاتی از شبانه روز نیاز به آرامش و خواب دارد که به این مسئله، چرخه خواب و بیداری گفته می شود.

مهم ترین عامل اثرگذار بر چرخه خواب و بیداری، نور خورشید است. نور مصنوعی، نور منزل و نور کامپیوتر نیز بر چرخه خواب و بیداری اثر دارند. همچنین ساعت غذا خوردن، فعالیت اجتماعی و سر و صدای محیط نیز روی این چرخه تاثیرگذار است.

لذا از ساعت 9 شب به بعد باید تعداد لامپ های روشن را کم کنید. اگر فرد فعالیت بدنی سنگین می کند، از 9 شب به بعد نباید فعالیت سنگین داشته باشد. همچنین مصرف نوشیدنی کافئین دار مثل چای، قهوه و نوشابه سیاه از 9 شب به بعد توصیه نمی شود. استفاده از تلفن همراه و مطالعه در رختخواب نیز نباید داشته باشید.

افرادی هم که شیفت شب کار می کنند، باید طی روز در اتاق تاریک و آرام بخوابند و اگر لازم باشد از چشم بند استفاده کنند و گوشی در گوش خود قرار دهند تا سر و صدای محیط آزارشان ندهد.»

شب کاری بیماری زاست

دکتر بهنام اوحدی، روانپزشک می گوید: شب بیداری و روز خوابی الگویی است که پیام رسان های عصبی مغز را دچار سردرگمی می کند و باعث ایجاد اضطراب و افسردگی می شود. این حالت، فرد را مستعد ابتلا به بیماری های جسمی می کند، بخصوص که افسردگی می تواند سیستم ایمنی بدن را دچار اختلال کند.

تغییر خلق و خوی، تحریک پذیری، عصبانیت، مشکل در تعامل اجتماعی، فراموشی، اختلال هوشیاری و ایجاد مشکلات جسمی مانند دردهای مبهم گوارشی و عضلانی، مشکلات هورمونی، حالت کوفتگی، سرگیجه و بروز برخی از درد های عصبی مثل سردرد نیز با این تغییر الگوی خواب افزایش می یابد.

باید شیفت های شب کاری، متفاوت و دوره  ای باشد و فرد خواب کافی داشته باشد. برخی افراد شب کار به علت گرفتاری معیشتی، به جای استراحت کافی در روز و تجدید قوا، بخشی از روز را هم سر کار می روند، ولی این کار باعث فرسودگی روانی و جسمی شان می شود.

کار در شیفت شب باید محدود باشد

در طب کار به این نکته تاکید می شود که شیفت شبانه باید محدود و متغیر باشد و بی خوابی فراتر از حد نشود، زیرا  علاوه بر به خطر افتادن سلامت، می تواند به علت کاهش تمرکز باعث بروز حوادث شغلی شود.

توجه به این موضوع بخصوص برای پزشکان، جراحان و دستیاران تخصصی بسیار اهمیت دارد، زیرا ممکن است ناخواسته دچار خطاهای حرفه ای شوند. به همین دلیل باید ساعت های کار آنها تنظیم و ساعت کار شبانه شان محدود شود.

شب کاری بیش از حد و بیدار ماندن در شب های متوالی حتی پزشکان و افراد تحصیلکرده را هم در معرض افسردگی و سوءمصرف مواد قرار می دهد. افسردگی می تواند فرد را به سمت مواد مخدر ببرد و دیده ایم که بیشتر معتادان به مواد مخدر،  شب ها تا صبح بیدارند و روز تا شب می خوابند.

توصیه هایی به شب کارها

شب کارها باید خواب خوبی در روز داشته باشند و حداقل شش تا هشت ساعت بخوابند.
اتاق خوابشان پرده ضخیم داشته باشد تا نور به درون اتاق نتابد.
 در و پنجره اتاق را ببندند و شرایط خواب شان مانند شب باشد.
بعد از بیدار شدن هم برای جلوگیری از خمودگی و حالت خواب آلودگی، به فعالیت لذتبخشی مثل ورزش و نگهداری از گیاهان بپردازند.
بیماران دچار اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) و حالت های روان پریشی نباید شیفت های شبانه را انتخاب کنند، زیرا ممکن است بیماری شان تشدید شود.

شیفت کاری فقط شب کاری نیست

دکتر خسرو صادق نیت، متخصص طب کار و فلوشیپ خواب به جنبه های دیگری از این مشکل اشاره و شیفت کاری را این گونه تعریف می کند:
کسی که زمان حضور او در محل کار در ساعت معمول (مثلا 8 صبح تا 4 بعدازظهر) نباشد، شیفت کار محسوب می شود، بنابراین فقط شب کارها شیفت کار نیستند، بلکه کسانی که عصرکار هستند یا در شیفت های چرخشی فعالیت می کنند نیز شیفت کار محسوب می شوند.

عوارض زودهنگام

این فلوشیپ خواب معتقد است: برخی عوارض مانند ابتلا به بی خوابی و اختلال خواب، بسرعت گریبان فرد را می گیرد، بخصوص در کسانی که زمینه دارند. ساعت بیولوژیک بدن این افراد به هم می خورد و از خواب طبیعی محروم شان می کند و در نتیجه دچار انواع بی خوابی می شوند.

بعضی بی خوابی ها به علت اشکال در شروع خواب اتفاق می افتد. گاهی نیز فرد می خوابد، ولی مکررا از خواب بیدار می شود و گاهی هم هر چند خوب می خوابد، اما وقتی بیدار می شود، احساس کسالت می کند. خیلی از افراد دچار این اختلال ها، خودسرانه برای حل مشکل شان قرص خواب  آور می خورند، در حالی که با مشاهده اولین نشانه و عارضه و قبل از جدی شدن مساله باید با متخصص طب کار برای برنامه ریزی یا اصلاح شیفت کاری مشورت کنند.

شیفت کاری، گاهی زندگی را مختل می کند

به گفته دکتر صادق نیت عارضه دیگر شیفت کاری، تحریک پذیر شدن فرد و تغییر اخلاق او است که روی رابطه وی با همکاران و حتی افراد خانواده اش تاثیر سوء می گذارد.
 
افراد شیفت کار در مواجهه با مشکلات شغلی و خانوادگی تحمل کمتری دارند و ژس العمل ها و برخوردهای نسنجیده شان، منجر به طلاق با همسر و اخراج از محل کار می شود. از طرفی احتمال بروز خطا و در نتیجه حادثه شغلی در شیفت کارها بیشتر است.

هیچ چیز خواب شب نمی شود

دکتر صادق نیت تاکید می کند: ثابت شده خوابیدن در روز کیفیت و کمیت کمتری نسبت به خواب شب دارد و نتایج تست های خواب نشان می دهد کسانی که روز می خوابند، کمتر به خواب عمیق فرو می روند.
 
یکی از علت های بروز این مشکل، به هم خوردن ریتم های بیولوژیک بدن است که نمی تواند در روز، دستور خواب را صادر  کند تا شرایط خواب فراهم  شود. دلیل دیگر آن نور و سر و صدای محیط است که باعث می شود فرد نتواند با آرامش استراحت کند. وقتی نور در محیط وجود داشته باشد، هورمون خواب (ملاتونین) که باعث تنظیم و شروع خواب می شود، ترشح نخواهد شد.

آنهایی که نباید شیفت کار باشند

این متخصص طب کار، شیفت کاری را برای برخی افراد صلاح نمی داند: خانم های جوان که درصدد باردار شدن هستند، نباید شیفت کار شوند، زیرا شیفت کاری می تواند باعث تولد نوزاد نارس و نوزاد کم وزن شود. افراد با سن بالای 60 سال نیز همینطور، زیرا افراد مسن معمولا مشکل خواب دارند و اگر شیفت کار باشند، مشکلات خوابشان تشدید می شود.

کسانی که داروهای متعدد مصرف می کنند نیز نباید شیفت  کاری کنند، زیرا تنظیم زمان مصرف داروهایشان به هم می ریزد. مبتلایان به بعضی بیماری های خاص مانند افراد دچار بیماری های قلبی عروقی، گوارشی، آسم، دیابت، تشنج و صرع مزمن نیز باید از شیفت کاری پرهیز کنند.

نیاز خواب روزکار و شب کار خیلی فرق نمی کند و هشت ساعت خواب کافی است، ولی چون در روز کیفیت خواب خوب نیست، توجه به شرایط محیطی و رعایت اصول بهداشت خواب اهمیت بیشتری پیدا می کند.