آیا شیطنت‌های کودک، نشانه ‌بیماری است؟

نگرانی و شکایت بیشتر والدین، در مورد شیطنت‌ها و بازیگوشی فرزندان است. بیشتر پدران و مادران از شیطنت کودکشان به تنگ آمده و حتی برای جلوگیری از بازیگوشی کودک، دست به سرزنش کودک و حتی تنبیه بدنی می‌زنند.

آنچه باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد، این است که شیطنت، بخشی از سرشت طبیعی کودک است، اما چنانچه بیش از اندازه طبیعی باشد، باید علت آن مورد بررسی قرار گیرد و برای رفع علت آن، رفتار صحیح صورت گیرد تا مثمرثمر باشد و منجر به اصلاح رفتار کودک شود.

اختلال بیش‌فعالی و عدم تمرکز در کودکان، حدود 3 تا 5 درصد و حتی در بعضی جوامع تا 7 درصد گزارش شده است. این اختلال در پسران، بیشتر از دختران دیده می‌شود و احتمال بروز آن در پسران، 5 برابر بیشتر از دختران است.

معمولاً تشخیص این اختلال، پیش از سنین مدرسه و در دوران نوزادی، بسیار مشکل است و از 5 سالگی به بعد، قابلیت تشخیص بیشتری دارد. کودک بیش‌فعال به مدت طولانی در حال تحرک است؛ بیش از معمول صحبت می‌کند؛ در میان گفتگوی دیگران وارد می‌شود، بدون این که عواقب کارها را در نظر بگیرد؛ کارهای خطرناکی انجام می‌دهد که دیگر کودکان، معمولا از انجام آن می‌ترسند؛ در مشارکت‌های گروهی، مثلاً در کلاس یا انجام بازی‌ها، نوبت خود را رعایت نمی‌کند؛ در ارتباط با کودکان همسن خود دچار مشکل است و قادر به دوستی با همسالان نیست و معمولا کنجکاوی بیشتری نسبت به اطراف در مقایسه با همسالان خود نشان می‌دهد.

به طور کلی، کودکان بیش‌فعال در 3 گروه قرار می‌گیرند:

1) گروهی از کودکان بیش‌فعال، قادر به تمرکز حواس نیستند

این کودکان به علت عدم تمرکز در درس خواندن، دچار مشکل می‌شوند و به سرعت توجهشان به محرک‌های بیرونی جلب می‌شود و عکس‌العمل نشان می‌دهند. این کودک به علت عدم تمرکز روی کارها، دچار اشتباه شده و باعث اعتراض دیگران نسبت به خود می‌شود. این کودکان اغلب از هوش بالایی برخوردارند، اما به علت فراموش کردن تکالیف درسی، افت تحصیلی دارند. غالبا بازی یا تکالیف مدرسه را نیمه‌کاره رها می‌کنند و به کار دیگری مشغول می‌شوند و از انجام فعالیت‌هایی که مستلزم به کارگیری تلاش ذهنی است، خودداری می‌کنند. این گروه از کودکان، معمولا دیرتر تشخیص داده می‌شوند.

کودک بیش‌فعال به مدت طولانی در حال تحرک است؛ بیش از معمول صحبت می‌کند؛ در میان گفتگوی دیگران وارد می‌شود، بدون این که عواقب کارها را در نظر بگیرد؛ کارهای خطرناکی انجام می‌دهد که دیگر کودکان، معمولا از انجام آن می‌ترسند، و ...

2) گروهی از کودکان بیش‌فعال، پرتحرک هستند

این‌گونه کودکان، آرام و قرار ندارند. کودک نمی‌تواند در کلاس ساکت بماند و مدام از جای خود بلند می‌شود و حرکت می‌کند. غالبا در حال دویدن یا بالا رفتن است. پرسر و صدا بازی می‌کند. معمولا خواب آرامی ندارد. در کارها نظم را رعایت نمی‌کند و در پیروی از قوانین خانه یا مدرسه مشکل دارد. معمولا به پرسش‌ها پیش از کامل شدن پاسخ می‌دهد. از دستورها پیروی نمی‌کند و به نظر می‌رسد به دستورها گوش نمی‌دهد، که حتی این عدم اطاعت، به داشتن مشکل شنوایی در این کودک تعبیر می‌شود.

3) برخی کودکان بیش‌فعال، هم پرتحرکند و هم تمرکز حواس ندارند

گروه سوم، ترکیبی از رفتارهای هر دو گروه را دارند و به طور همزمان، رفتارهای پرتحرک و عدم تمرکز را نشان می‌دهند. باید توجه داشت که تشخیص کودک بیش‌فعال، باید با دقت و حساسیت صورت گیرد، چرا که رفتارهای ناهنجار برخی کودکان ممکن است ناشی از مسائلی از قبیل فوت یکی از والدین یا طلاق در خانواده باشد؛ اما در این کودکان، مشکلات رفتاری بدون وجود چنین مشکلاتی و به صورت ناخودآگاه صورت می‌گیرد. این رفتارها باید دست‌کم شش ماه و در تمامی فعالیت‌های کودک مشاهده شود تا بتوان تشخیص بیش‌فعالی را برای کودک مطرح کرد.

علل اصلی بیش‌فعالی چیست؟

علی‌رغم مطالعات و تحقیقاتی که تاکنون روی علت اختلال بیش‌فعالی صورت گرفته، هنوز دلیل واضحی برای بروز بیش‌فعالی در کودکان یافت نشده است. مطالعات، علت این اختلال را مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌دانند. نقش وراثت در بروز این اختلال توسط بسیاری از تحقیقات مشخص شده و وجود زمینه‌ ارثی در بروز این اختلال، اثبات شده است. برخی دیگر از مطالعات، احتمال وجود بیماری عصبی و نقص در مواد میانجی چون نوار بی‌نفرس و دوپاس را در این کودکان مطرح کرده‌اند، به طوری که بسیاری از این کودکان، نوار مغزی غیرطبیعی دارند.

همچنین تأثیرات برخی مواد شیمیایی و بعضی غذاها در بروز این اختلال مطرح شده است. دیگر مطالعات، عوامل زمان بارداری مانند سیگار کشیدن مادر طی بارداری یا وزن بالا را در بروز آن دخیل دانسته‌اند. تعدادی از تحقیقات نیز همراهی اختلالات دیگر رفتاری مانند اختلالات خلقی، اختلالات یادگیری و اختلالات اضطرابی را در کودکان بیش‌فعال به اثبات رسانده‌اند.

تشخیص بیش‌فعالی، با پزشک متخصص ‌است

پیش از همه، باید کودک بیش‌فعال به درستی تشخیص داده شود و همه بازیگوشی‌های کودکانه، بیش‌فعالی تلقی نشود. جنب و جوش و فعالیت زیاد کودک، زمانی بیش‌فعالی تلقی شود که در عملکرد کودک اختلال ایجاد کند. تشخیص نهایی این اختلال باید توسط متخصص صورت گیرد. آنچه در درمان این کودکان نقش اساسی ایفا می‌کند، آموزش والدین و مشاوره با آن‌هاست. والدین باید بیاموزند که با کودک بیش‌فعال خود چگونه برخورد کنند.

پیش از همه، باید کودک بیش‌فعال به درستی تشخیص داده شود و همه بازیگوشی‌های کودکانه، بیش‌فعالی تلقی نشود. تشخیص نهایی این اختلال باید توسط متخصص صورت گیرد.

والدین بخوانند:

1)‌ در صورت انجام فعالیت به صورت درست توسط کودک، حتماً او را مورد تشویق قرار دهید.

2)‌ دستورات را واضح، کوتاه و به دفعات بیشتر برای کودک توضیح دهید و کاملاً آن‌ها را به او تفهیم کنید.

3)‌ استعدادها و توانایی‌های کودک را مطرح و او را تشویق کنید.

4)‌ پرتحرکی و انرژی بالای این کودکان باید با برنامه‌ریزی و فعالیت‌های مثبتی چون ورزش و بازی کردن تخلیه شود.

5)‌ برای خواب کودک، ساعات منظمی در نظر گرفته شود. حتماً شب‌ها به موقع به رختخواب برود و تا دیروقت بیدار نماند و از زیاده‌روی در استفاده از تلویزیون و رایانه در این کودکان جلوگیری شود.

6)‌ باید برای تقویت اعتماد به نفس و ایجاد شخصیت مثبت در کودک تلاش کنید و بهره‌گیری از تشویق به جای تنبیه، در کنترل و اصلاح رفتار کودک، بسیار اثربخش‌تر است.

7)‌ برنامه رفتاری کودک با معلم کودک در مدرسه هماهنگ شود و به صورت همزمان، رفتاردرمانی برای کودک در خانه و مدرسه صورت گیرد.

علاوه بر رفتاردرمانی، دارودرمانی نیز در اصلاح این کودکان استفاده می‌شود که از داروهای محرک سود می‌جویند، اما آنچه بیش از همه در بهبود این اختلال تاثیر دارد، ترکیبی از دو روش رفتاردرمانی و دارودرمانی است.

جام جم آنلاین