توشه آخرت‏ چیست؟

امیرمۆمنان (علیه‏السلام) مى‏فرماید: از گذرگاهتان توشه‏اى براى قرارگاهتان بردارید. دنیا براى شما به عنوان سراى ثابت و قرار آفریده نشده، بلكه آفریده شده تا عبورگاه باشد و از آن كردار صالح را براى سراى قرار زاد و توشه بردارید.

مسافرى كه در سفر، زاد و توشه با خود مى‏ برد، هدفش رفع نیازها و حاجت‏هایى است كه در سفر و یا مقصد برایش پیش مى‏آید و به همین خاطر زاد و توشه باید متناسب با آن نیازها و جوابگوى آنها باشد. در سفر به وطن اصلى و جایگاه ابدى یعنى سفر آخرت، چون هر مسافرى كه پا در این جاده مى‏ گذارد ممكن نیست دوباره برگردد و از مشكلات و نیازها و توشه‏اى كه براى آن لازم است، خبرى براى دیگران بیاورد، لذا باید از طرف كسانى كه با ویژگى‏هاى این سفر كاملاً آشنا بوده واز فراز و نشیب این راه باخبرند، راهنمایى‏هاى لازم در اختیار ما قرار داده شود تا زاد و توشه‏اى در خور آن فراهم سازیم. پس باید سراغ آن خالقى برویم كه معمارِ ساختمانِ وجودِ انسان است و ابتدا و سرانجام انسان و منازلى را كه او مى‏پیماید، از علم بیكران او پنهان نبوده و نخواهد بود و نیز باید به دست‏پروردگان مستقیم خداى متعال كه انبیا و اولیاى عظیم‏الشأن اویند مراجعه نمود و نشانه‏هاى راه و خصوصیات مقصد و توشه‏اى را كه در این مسیر به كار مى‏آید از آنان سۆال نمود.

ما نیز با استناد به این دو مقوله ( آیات و روایات) به بررسی این مطلب می پردازیم:

از منظر قرآن كریم، آخرت قرارگاه و دنیا گذرگاه است: ... و ان الاخرة هى دار القرار (1) ؛ و در حقیقت، آن آخرت است كه سراى پایدار است.

توشه این قرارگاه را باید از گذرگاه دنیا بر گرفت؛ چنان كه امیرمۆمنان (علیه‏السلام) مى‏فرماید: (2) ؛ از گذرگاهتان توشه‏اى براى قرارگاهتان بردارید.

دنیا براى شما به عنوان سراى ثابت و قرار آفریده نشده، بلكه آفریده شده تا عبورگاه باشد و از آن كردار صالح براى سراى قرار ، زاد و توشه بردارید. 3

1. ایمان‏

ایمان، نخستین توشه و عامل برخوردارى از نعمت‏هاى آخرت است: و لاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا و كانوا یتقون (4) ؛ و البته اجر آخرت، براى كسانى كه ایمان آورده و پرهیزگار بودند، بهتر است.

بشارت در زندگى دنیا و آخرت براى مۆمنان و پرهیزگاران است: الذین ءامنوا و كانوا یتقون * لهم البشرى فى الحیوة الدنیا و فى الاخرة... (5).

هر كس راهى غیر از اسلام را دنبال كند، در آخرت زیان كار است: و من یبتغ غیر الاسلم دینا فلن یقبل منه و هو فى الاخرة من الخسرین؛ و هر كه جز اسلام دینى (دیگر) جوید، هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت، از زیان كاران است

از همین رو پیامبران كه بالاترین درجه ایمان را دارند در آخرت در شمار صالحان و شایستگان از آبرومندان و مقربان خواهند بود.

و البته هم چنان كه ایمان عامل برخوردارى در آخرت است، بى‏ایمانى و كفر مایه عذاب است:

فاما الذین كفروا فاعذبهم عذاباً شدیداً فى الدنیا و الاخرة و ما لهم من ناصرین (6) ؛ اما كسانى كه كفر ورزیدند، در دنیا و آخرت به سختى عذاب شان مى‏كنم و یاورانى نخواهند داشت.

هر كس راهى غیر از اسلام را دنبال كند، در آخرت زیان كار است: و من یبتغ غیر الاسلم دینا فلن یقبل منه و هو فى الاخرة من الخسرین (7) ؛ و هر كه جز اسلام دینى (دیگر) جوید، هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت، از زیان كاران است.

و لا یحزنك الذین یسرعون فى الكفر انهم لن یضروا الله شیئاً یرید الله الا یجعل لهم حظاً فى الاخرة و لهم عذاب عظیم (8) ؛ كسانى كه در كفر مى‏كوشند تو را اندوهگین نسازند، زیرا آنان هرگز به خدا ضررى نمى‏رساند... و در آخرت براى آنان عذابى بزرگ است.

مشركان نیز در آخرت عذابى دشوار پیش رو خواهند داشت:

و جعلوا لله شركاء... لهم عذاب فى الحیوة الدنیا و لعذاب الاخرة ... (9) ؛ و براى خدا شریكانى قرار دادند... براى آنان در زندگى دنیا عذابى است و قطعاً عذاب آخرت دشوارتر است.

هم چنین، كسانى كه از ایمان به كفر برگردند و مرتد شوند، كردارشان تباه مى‏شود و اهل آتش خواهند بود:

... و من یرتدد منكم عن دینه فیمت و هو كافر فاولئك حبطت اعملهم فى الدنیا و الاخرة و اولئك اصحب النار هم فیها خلدون (10).

منافقان كه از ایمان واقعى بى بهره‏اند، مانند كافران در جهنم معذب‏اند:

وعد الله المنفقین و المنفقت و الكفار نار جهنم خلدین فیها * اولئك حبطت اعملهم فى الدنیا و الاخرة و اولئك هم الخسرون (11) ؛ خدا به مردان و زنان دو چهره و كافران، آتش جهنم را وعده داده است در آن جاودانه‏اند. اعمال آنان در دنیا و آخرت به هدر رفت و آنان همان زیان كاران‏اند (12).

2. تقوی

در آیات پر شمار در كنار ایمان، تقوا، و پرهیزگارى نیز شرط بهره‏مندى از نعمت‏هاى آخرت دانسته شده: فان خیر الزاد التقوى (13) ؛ بلكهتقوا بهترین توشه آخرت معرفى شده است:

و لاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا و كانوا یتقون (14) ؛و البته اجر آخرت براى كسانى كه پروا پیشه مى‏كنند، بهتر است. و آخرت سراى نیكویى براى پرهیزكاران است.

... و لدار الاخرة خیر و لنعم دار المتقین (15) ؛ و قطعاً سراى آخرت بهتر است و چه نیكو، سراى پرهیزگاران است.

... و الدار الاخرة خیر للذین یتقون... (16) ؛ و سراى آخرت براى كسانى كه پروا پیشه مى‏كنند، بهتر است.

... و الاخرة خیر لمن اتقى... (17) ؛ و براى كسى كه تقوا پیشه كرده، آخرت بهتر است.

ایمان، نخستین توشه و عامل برخوردارى از نعمت‏هاى آخرت است

3. عمل صالح‏

از آیات قرآن استفاده مى‏شود كه براى بهره‏مندى از نعمت‏هاى آخرت ایمان به تنهایى كافى نیست، بلكه افزون بر آن، عمل صالح نیز لازم است:

... من ءامن بالله و الیوم الاخر و عمل صلحاً فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون (18) ؛ هر كس به خدا و روز بازپسین ایمان داشت و كار شایسته كرد، پس اجرشان را پیش پروردگارشان خواهند داشت و نه بیمى بر آنان است و نه اندوهناك خواهند شد.

... للذین احسنوا فى هذه الدنیا حسنة و لدار الاخرة خیر... (19) ؛براى كسانى كه در این دنیا نیكویى كردند (پاداش) نیكویى است و قطعاً سراى آخرت بهتر است.

گواه دیگر مطلب، وعده پاداش آخرت به مسلمانانى است كه پس از تحمل شكنجه‏ها و سختى‏ها با عمل نیكوى مهاجرت، دین خود را حفظ مى‏كنند:

و الذین هاجروا فى الله من بعد ما ظلموا لنبوئنهم فى الدنیا حسنة و لاجر الاخرة اكبر لو كانوا یعملون (20).

هم چنین وعده اعطاى پاداش دنیوى و اخروى به مردمى است كه در ركاب پیامبران به كارزار و جهاد پرداختند:

و چه بسیار پیامبرانى كه همراه او، توده‏هاى انبوه كارزار كردند و در برابر آن چه در راه خدا بدیشان رسید، سستى نورزیدند و ناتوان نشدند... پس خداوند، پاداش این دنیا و پاداش نیك آخرت را به آنان عطا كرد. 21

سخن آخر

از امیرمۆمنان (علیه‏السلام) در این باره نقل است كه فرموده: تو را پس از مرگ هیچ چیزى به جز عمل نیكویى كه از پیش فرستاده‏اى بى نیاز نمى‏كند. پس از اعمال پسندیده توشه بردار (22).

پی نوشت ها:

1 - غافر، آیه 39.

2 - نهج البلاغه، خطبه 203.

3 - همان، خطبه 132.

4 - یوسف، آیه 57.

5 - یونس، آیه 63 - 64.

6 - همان، آیه 56.

7 - همان، آیه 85.

8 - آل عمران، آیه 176؛ نمل، آیه 4 - 5؛ مائده، آیه 5 و رعد، آیه 35.

9 - رعد، آیه 33 - 34.

10 - بقره، آیه 217.

11 - توبه، آیه 68 - 69.