ادرار خوني (هماچوري)
ادرار خونی (هماچوری)
Hematuria
هماچوری به معنای وجود خون در ادرار است. هماچوری میکروسکوپیک به این معنا است که خون موجود در ادرار فقط هنگام آزمایش ادرار در زیر میکروسکوپ دیده می‌شود، در حالی که هماچوری آشکار به این معناست که وجود خون در ادرار به اندازه‌ای است که با چشم غیر مسلح نیز می‌توان آن را دید.
دیدن خون در ادرار همیشه موجب ترس و نگرانی افراد می‌شود. البته حق هم دارند، چون این خون می‌تواند علامت بیماری‌های سختی باشد.
علی رغم این که مقدار خون موجود در ادرار متفاوت است، عللی که می‌توانند این مشکل را ایجاد کنند یکسان هستند و بررسی‌ها یا ارزیابی‌های پزشکی مورد نیاز برای تشخیص آنها مشابه است.
از آن جایی که ادرار خونی به وسیله یکی از اعضای دخیل در تولید یا انتقال ادرار ایجاد می‌شود، ارزیابی هماچوری به بررسی کل دستگاه ادراری نیاز دارد.
اعضای سیستم ادراری عبارتند از کلیه‌ها، میزنای (لوله‌ای که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌آورد)، مثانه، پروستات و میزراه (لوله‌ای که ادرار را به خارج از مثانه هدایت می‌کند).
باید تاکید شود که حتی بروز یک هماچوری منفرد به ارزیابی نیاز دارد، حتی اگر خود به خود برطرف شود.
چه عواملی سبب بروز ادرار خونی می‌شوند؟
عوامل متعددی می‌توانند سبب بروز خون در ادرار شوند. این عوامل از سرطان‌ها، سنگ‌ها یا ضربه شروع می‌شود و تا عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، التهابات غیراختصاصی کلیه، دارو و بزرگ شدن خوش خیم پروستات ادامه می‌یابند. در مواردی نیز علت کشف نمی‌شود که معمولا این موارد خطرناک نیست. گاهی اوقات نیز ورزش علت وجود خون در ادرار است.
در بسیاری از موارد وجود خون در ادرار تنها علامت بیماری زمینه‌ای است، اما گاهی نیز ممکن است علایم دیگری نظیر درد شکمی، کاهش شدت ادرار، تاخیر در ادرار ناکامل، تب، ادرار مکرر، درد در حین ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن وجود داشته باشد.
ادرار خونی چگونه ارزیابی می‌شود؟
ارزیابی خون در ادرار شامل گرفتن سابقه از بیمار، انجام یک آزمایش فیزیکی، ارزیابی ادرار زیر میکروسکوپ و در نهایت کشت ادرار است.
گرفتن سابقه به این صورت است که آیا درد یا ناراحتی مرتبط با هماچوری وجود داشته است یا خیر؟
آیا خون در ابتدا، انتها یا سراسر جریان ادرار وجود داشته است و در نهایت این که آیا بیمار سابقه سیگار کشیدن، سنگ‌های کلیوی، جراحت دستگاه ادراری، اشکال در ادرار کردن یا ارزیابی قبلی دستگاه ادراری داشته است یا خیر؟
مهم نیست که علت بروز هماچوری تا چه اندازه واضح است، بلکه ارزیابی کامل همیشه به منظور رد بیماری‌های زمینه‌ای جدی از قبیل سرطان ضروری است.
به طور معمول سه آزمون تشخیصی ضروری است و این سه آزمایش عبارتند از پیلوگرام وریدی (IVP)، سیتوسکوپی و سیتولوژی ادرار.
پیلوگرام وریدی یا IVP : عکسبرداری دستگاه ادراری به وسیله اشعه ایکس است. در این روش، یک ماده حاجب به وریدها تزریق شده و به وسیله دستگاه ادراری تصفیه می‌شود. یک سلسله عکسبرداری با اشعه ایکس به منظور مشاهده ناهنجاری‌ها در طی 30 دقیقه انجام می‌شود. این بررسی به خصوص برای ارزیابی کلیه‌ها و میزنای سودمند است، اما برای مثانه، پروستات و میزراه سودی ندارد.
سیتوسکوپی : در این روش یک لوله مشاهده گر یا سیتوسکوپ به منظور ارزیابی چشمی مثانه و میزراه به کار می‌رود. در بیشتر موارد، این روش می‌تواند بدون هیچ گونه ناراحتی با کاربرد ژل بی‌حس کننده موضعی انجام شود. سیتوسکوپ از میزراه عبور کرده، به مثانه می‌رسد و به این ترتیب بررسی انجام می‌شود. کل این آزمایش کمتر از 10 دقیقه زمان می‌برد.
سیتولوژی ادرار : شامل تخلیه ادرار در یک ظرف و آزمایش آن به وسیله یک پاتولوژیست به منظور یافتن سلول‌های سرطانی است.
ادرار خونی چگونه درمان می‌شود؟
کنترل ادرار خونی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد، علت کشف نمی‌شود که خوشبختانه به دلیل عدم وجود یک مشکل خطرناک است. به خاطر داشته باشید که دلیل اصلی بررسی‌های پزشکی در هماچوری اثبات یک علت خاص نیست، بلکه رد یک مشکل جدی است. اگر هیچ علتی برای هماچوری پیدا نشود، ادرار باید به صورت سالانه کنترل گردد تا اطمینان حاصل شود که هیچ تغییراتی رخ نداده است.
البته اگر "هماچوری" آشکار عود کرد، ارزیابی دوباره ممکن است ضروری باشد و باید با پزشک مشورت کرد. یک آزمون خونی به منظور کنترل عملکرد کلیه و کنترل فشار خون نیز باید انجام شود. مردان بالای پنجاه سال باید به منظور غربالگری سرطان پروستات، سالانه آزمون PSA یا آنتی ژن اختصاصی پروستات را انجام دهند.
بررسی بیشتر برای درمان هماچوری به نتایج بررسی‌های ذکر شده قبلی و علت واقعی هماچوری بستگی دارد. اورولوژیستی که این آزمایش را انجام می‌دهد، هر گونه درمان یا ارزیابی ضروری بیشتر را درخواست می‌کند.
با دیدن خون در ادرار چه کنیم؟
جای چون و چرا ندارد. با دیدن اولین علامت وجود خون در ادرار باید نزد پزشک بروید. تا زمانی که رد آن ثابت نشده است، ادرار خونی را علامت وجود تومور بدانید. این علامت مهمی است.
البته اغلب مواقع توموری در کار نیست. ورزش‌های شدید مثل دوی ماراتون می‌تواند باعث ادرار خونی شود. همچنین آسیب دیدن کلیه در اثر ضربه یا حادثه رانندگی باعث خونی شدن ادرار می‌گردد.
در برخی افراد که بدنشان فاقد آنزیم‌های خاصی است، خوردن چغندر باعث رنگی شدن ادرار می‌گردد که ممکن است با خون اشتباه شود.
برخی داروها، مثل فنل‌فتالئین موجود در مسهل‌ها، هم ممکن است به ادرار رنگ خونی بدهند.
عفونت، سنگ کلیه، مشکلات پروستات، و بیماری‌های کلیه هم ممکن است ادرار را خونی کنند.
خون ممکن است به صورت رگه‌ها یا لخته‌های کوچک در ادرار ظاهر شود، یا تمام ادرار تغییر رنگ دهد و به رنگ قرمز روشن و در موارد شدیدتر قرمز تیره در آید.
به کدام پزشک مراجعه کنیم؟
انتظار نداشته باشید که نزد پزشک بروید و او برای درمان، فقط نسخه‌ای برایتان بنویسد. از بین بردن خون در ادرار کافی نیست. باید تشخیص درست داده شود، یا لااقل امکان وجود تومور رد شود.
* باید نزد پزشک متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار بروید.
* مشخصات ادرارتان را به خاطر بسپارید. در صورت امکان، پیش از رفتن به پزشک، رنگ دقیق ادرار و زمان شروع تغییر رنگ آن را یادداشت کنید. با این کار پزشک را در تشخیص کمک می کنید.
* رنگ قرمز تیره ممکن است نشانه وجود عفونت یا بیماری کلیه باشد. اگر تمام ادرار به رنگ قرمز خونی است، گرفتاری در کلیه یا مثانه است. اگر ابتدای ادرار خونی است، در مردان گرفتاری پروستات یا میزراه و در زنان گرفتاری میزراه وجود دارد.
* وجود لخته یا رگه خونی در جریان طبیعی ادرار می‌تواند نشانه خونریزی در مجرای فوقانی دستگاه ادرار یا در مثانه باشد.
* آماده معاینه شوید. منتظر انجام تعدادی آزمایش و معاینات مختلف، از کلیه تا خروجی میزراه، توسط پزشک باشید تا علت خونریزی را بیابد. آزمایش‌ها شامل کشت ادرار، عکسبرداری یا پرتوایکس، و درون‌بینی مثانه (سیتوسکوپی) است.
فرآوری: معصومه آیت اللهی
بخش سلامت تبیان
منابع:
سایت پزشکان ایران
جام جم