بدن دارای 2 عدد غده فوق کلیه می‌باشد که در بالای کلیه ها قرار دارند. این غده، یک غده درون ریز است و با ترشح هورمون‌ها، سلامت بافت‌ها و اعضای بدن را حفظ می‌کند.

غدد فوق کلیه، به دو بخش تقسیم می‌شوند: بخش داخلی (مدولا) و بخش خارجی (کورتکس).

بخش خارجی، هورمون‌هایی به نام کورتیکواستروئید می‌سازد. این هورمون‌ها شامل: گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن‌ها) هستند.

گلوکوکورتیکوئیدها: کورتیزول یکی از آنهاست که باعث تبدیل غذا به انرژی می‌شود و نقش مهمی را در پاسخ سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. این هورمون باعث کاهش استرس نیز می‌گردد.

مینرالوکورتیکوئیدها: آلدوسترون یکی از آنهاست که باعث حفظ تعادل سدیم و پتاسیم خون می‌شود. این هورمون، فشار خون و آب بدن را ثابت نگه می‌دارد.

آندروژن‌ها: این هورمون ها باعث میل جنسی و توسعه توده عضلانی در مردان و زنان می‌شوند.

بیماری آدیسون

وقتی که غده فوق کلیه به اندازه کافی هورمون تولید نکند، بیماری آدیسون رخ می دهد. در بیماری آدیسون، مقدار کمی کورتیزول و آلدوسترون تولید می‌شوند. بیماری آدیسون به نام "نارسایی غده فوق کلیه" نیز خوانده می‌شود. این بیماری، در هر سنی و جنسی رخ می‌دهد.

انواع آدیسون

دو نوع بیماری آدیسون وجود دارد:

- اگر غده فوق کلیه به دلیل وجود مشکل در خودش، به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام "نارسایی اولیه غده فوق کلیه" خوانده می‌شود.

- اگر غده فوق کلیه تحت تاثیر دیگر مشکلات بدن به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام "نارسایی ثانویه غده فوق کلیه" خوانده می‌شود.

نارسایی اولیه غده فوق کلیه

این نوع از بیماری آدیسون وقتی رخ می‌دهد که کورتکس غده فوق کلیه آسیب ببیند و به مقدار کافی هورمون تولید نکند. یکی از دلایل این نارسایی، بیماری خود ایمنی بدن می‌باشد، یعنی سیستم ایمنی بدن، کورتکس غده فوق کلیه را نمی‌شناسد و در نتیجه به آن حمله می‌کند.

دلایل دیگر نارسایی اولیه غده فوق کلیه عبارتند از: بیماری سل، عفونت‌های غده فوق کلیه، ایدز، انتشار سرطان و رسیدن به غده فوق کلیه و خونریزی در غده فوق کلیه.

نارسایی ثانویه غده فوق کلیه

نارسایی غده فوق کلیه می‌تواند در اثر بیماری غده هیپوفیز باشد.

غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک ( ACTH) ترشح می‌کند. این هورمون باعث تحریک کورتکس غده فوق کلیه و ساخت هورمون‌های این بخش می‌شود. لذا اگر به مقدار کافی  ACTH ساخته نشود، موجب تولید کم هورمون‌های غده فوق کلیه می‌گردد. لازم به ذکر است، حتی در مواقعی که غده فوق کلیه سالم است، کمبود ترشح  ACTH منجر به نارسایی فوق کلیه می‌گردد. به همین خاطر این عارضه را به نام نارسایی ثانویه غده فوق کلیه می‌خوانند.

از دلایل دیگر این نارسایی عبارت است از: افراد مصرف کننده کورتیکواستروئیدها مثل بیماران آسمی و آرتریتی. همین طور بیمارانی که، به طور ناگهانی کورتیکواستروئید را قطع می‌کنند.

علائم بیماری آدیسون

غالبا نشانه‌های این بیماری، کند پیشرفت می‌کنند و ممکن است ماه‌ها طول بکشد. این علائم عبارتند از:

ضعف عضلانی و خستگی

کاهش وزن و کاهش اشتها

تیره شدن پوست (به دلیل افزایش رنگدانه های پوست)

تکه تکه شدن پوست

علاقه زیاد به خوردن نمک

کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)

اسهال و استفراغ

درد عضلانی یا درد مفصلی

افسردگی

زود رنجی و تحریک پذیری

علائم نارسایی حاد غده فوق کلیه

برخی اوقات، ممکن است علائم بیماری آدیسون ناگهانی ظاهر شوند. نشانه‌های نارسایی حاد عبارتند از:

درد پایین کمر، شکم و پاها

استفراغ و اسهال شدید (که باعث از دست دادن شدید آب بدن می‌شود)

کاهش فشار خون

عدم تمرکز

افزایش پتاسیم خون

چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمود؟

اگر دارای علائم زیر شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید:

تیره شدن پوست

خستگی بیش از حد

کاهش وزن غیر ارادی

مشکلات معدی- روده‌ای مثل حالت تهوع، استفراغ و دل‌درد

سرگیجه و بیهوش شدن

میل زیاد به خوردن نمک

درد عضلانی و یا درد مفصل

آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری آدیسون

1- آزمایش خون: برای اندازه گیری مقدار آنتی بادی‌ها، سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH

2- آزمایش تحریک ACTH: مقدار هورمون کورتیزول را قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی اندازه می‌گیرند. ACTH باعث ساخته شدن کورتیزول در غده فوق کلیه می‌شود. اگر در این آزمایش، مقدار کورتیزول کم بود یا وجود نداشت، نشان می دهد غده فوق کلیه آسیب دیده است.

3- آزمایش وابسته به انسولین: اگر پزشک شک کند که آیا غده هیپوفیز، موجب نارسایی غده فوق کلیه شده است یا نه، این آزمایش را درخواست می‌کند. انسولین را تزریق می‌کند و در فواصل مختلف، قند خون و کورتیزول را اندازه گیری می‌کند. در افراد سالم، مقدار قند کم و مقدار کورتیزول زیاد می‌شود.

4- سی تی اسن شکم: برای نشان دادن اندازه غده فوق کلیه و دیگر مشکلات غیر عادی که ممکن است موجب نارسایی غده فوق کلیه گردند.

5- MRI غده هیپوفیز: برای نشان دادن علت نارسایی غده فوق کلیه.

داروهای مورد نیاز برای بیماری آدیسون

درمان این بیماران توسط هورمون درمانی انجام می‌شود. این درمان‌ها شامل:

1- کورتیکواستروئید خوراکی: شامل: هیدروکورتیزون، پردنیزون و یا استات کورتیزون

2- کورتیکواستروئید تزریقی: اگر استفراغ می‌کنید، این نوع درمان بهتر است.

3- آندروژن تعویضی: در زنان، برای درمان کمبود آندروژن، دهیدرواپیناداسترون تجویز می‌شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که این روش باعث بهبود رضایت و میل جنسی می‌شود.

4- دریافت مقدار زیادی نمک: در مواقع ورزش کردن، هنگامی‌که هوا گرم است و یا دارای درد معدی-روده‌ای و یا اسهال هستید، مقدار زیاد نمک تجویز می‌شود. همینطور در مواقعی مثل جراحی، عفونت و استرس مصرف زیاد نمک را تجویز می‌کنند.

5- بحران آدیسون: یک خطر جدی برای سلامتی می‌باشد، چراکه فشار خون و قند خون پایین می‌آید و پتاسیم خون بالا می‌رود. این بحران را باید درمان کرد. این درمان شامل تزریق داخل وریدی هیدروکورتیزون، محلول سالین و شکر (دکستروز) می‌باشد.

بهتر است بیماران مبتلا به آدیسون:

* در جیب و یا کیف خود، یک نوشته مبنی بر اینکه بیماری آدیسون دارند، را داشته باشند.

* داروها را در دسترس خود قرار دهند. یک روز مصرف نکردن دارو، ممکن است خطرناک باشد. بهتر است مقدار کمی از داروهای خود را در محل کار و کیف مسافرتی داشته باشند.

* با پزشک خود مرتبا در ارتباط باشند.