آب گوارايي از بهر تشنگان

 در اين زمينه يکي از معروفترين مباحث،خطبه اي است که امام علي بن موسي الرضا (ع) در شهر مرو درباره جايگاه امام و رهبر الهي ايراد نموده است.اين خطبه نسبتا طولاني به تفصيل به ويژگيهاي امام معصوم اشاره نموده است و بدون شک در صورت درک صحيح مي تواند تشنگان معارف الهي را سيراب کند.

به مناسبت،فرازهايي از اين خطبه را که در کتب مشهوري همچون کافي،تحف العقول و احتجاج نقل شده است در چند بخش مرور مي کنيم.

?) در بخش نخست اين خطبه امام رضا (ع) پس از آنکه به مساله جانشيني پيامبر اسلام(ص) و تعيين خلفاي آن حضرت در غدير خم به دستور خدا اشاره مي کند،مي فرمايد:"براستي امامت جايگاه و مرتبه انبياء و ميراث اوصياست،امامت خلافت خدا و رسول او و مقام اميرالمومنين(ع) و ميراث حسن و حسين(ع)است،براستي امام سررشته امور دين و نظام کار مسلمين و مايه صلاح دنيا و عزت ايمان است"

مقام امامت در رتبه و منزلت همپايه و هم رديف نبوت است،چونانکه نبوت کسي ثابت نمي شود مگر به فرمان خدا ،امامت نيز جايگاه و منصبي تعيين شده از سوي خداوند متعال است و ابراهيم خليل(ع)نيز پس از رسيدن به نبوت به اين مقام دست يافت.

از سويي ديگر اين امامت و رهبري انسان کامل معصوم از خطا و گناه است که مي تواند جامعه را به سرمنزل مقصود برساند،همچنانکه امام رضا(ع)در سخنان خود به آن اشاره نموده است.جامعه بدون امام و رهبر الهي در شناخت مصالح خود عاجز خواهد بود و در مسير حق حرکت نخواهد کرد.

?) در بخش ديگري از اين خطبه مي خوانيم: "امام پايه و ريشه اسلام بالنده و روبه رشد و شاخه بلند و والاي آن است،در پرتو امام است که نماز و زکات و روزه و حج و جهاد به تماميت مي رسد و کامل مي گردد....و امام است که حدود الهي را جاري نموده و از دين خدا دفاع مي کند و با حکمت و پند نيکو و دليل قاطع به راه خدا دعوت ميکند."

بدون امام تعاليم اسلام از بين مي رود و تنها امام و مکتب امام است که مي تواند احکام و حدود الهي را اجرا و اقامه قسط و عدل برمبناي تعاليم الهي و وحياني نمايد و در مسير دفاع از مذهب چه کسي بهتر از خليفه خدا بر روي زمين را که علمي سرشار از معدن علم الهي در سينه دارد،مي توان معرفي نمود.ائمه معصومين نيز همانند پيامبر اسلام(ص) در راه دفع از حريم دين،گفتار حکيمانه و عالمانه و نصايح و مواعظ خيرخواهانه و روشنگرانه را ابزار اصلي خود قرار مي دادند.

?) امام رضا (ع) در ادامه اين خطبه مي فرمايد:"امام همچون خورشيد درخشاني است که نورش جهان را فرا مي گيرد و جايگاهش در افق بگونه اي است که نه دستها بدان رسد و نه ديدگان مي تواند آن را ببيند.امام ماه تابان است و چراغ درخشان و نور طالع و ستاره راهنما در شبهاي تاريک و بيابانهاي بي آب و علف و درياهاي پرگرداب است."

براستي انساني که درميان انبوه وسوسه هاي شيطاني و تاريکي هاي جهل و ناداني،مي خواهد در مسير هدايت قرار گيرد،آيا مي تواند خود را از نور هدايت بي نياز بداند.امام کانون نوراني است که راه را از بيراهه تميز مي دهد و انسان طالب حقيقت را به سوي مقصود رهنمون مي سازد،آنچنانکه در زيارت جامعه کبيره مي خوانيم:"...و نوره و برهانه عندکم..."نور و برهان خداوند در نزد شما اهل بيت است(مفاتيح الجنان،شيخ عباس قمي،زيارت جامعه کبيره)آري،امام به واسطه نور الهي که دارد جامعه انساني را چه در دوران حضور و چه در هنگام غيبت هدايت مي کند.

?) حضرت رضا(ع)در ادامه خطبه چنين بيان مي دارد:"امام آب گوارايي است از بهر تشنگان،راهنمايي است که ره جويان راه هدايت را به مقصد مي رساند،او نجات بخش انسانها از مهلکه هاي نابودي است....امام ابري است پرباران و باراني است پربرکت،خورشيدي است درخشان،آسماني است سايه افکن،زميني است گسترده،چشمه اي است جوشان و برکه اي است با آب گوارا و باغ است و بستان."

انساني که از ائمه هدي جدا شود گمراه خواهد شد و البته آنکه بر دامان امامت چنگ زند هدايت خواهد شد و به واسطه هدايت امام انسان از هر مهلکه اي نجات خواهد يافت.در جامعه کبيره مي خوانيم:"و بکم.....انقذنا من شفاجرف الهلکات"خداي متعال به واسطه شما اهل بيت ما را از پرتگاه هاي هلاکت و نابودي نجات داد.(همان)

براستي آيا وجود چنين امامان و رهبراني شايسته شکر و سپاس بر درگاه الهي نيست؟

در روايتي از کافي آمده است:"ابوبصير از امام صادق(ع)درباره آيه ?? سوره اعراف سووال کرد که خداي عزوجل مي فرمايد:"سپاس از آن خداست که مارا به اين رهنمود و ما راه نمي برديم اگر خدا ما را راه نمي نمود."حضرت در پاسخ ابوبصير مي فرمايد:چون روز قيامت شود،پيغمبر(ص) را مي خوانند به همراه اميرالمومنين و ائمه از فرزندانش و آنها را براي مردم برپاي دارند و چون شيعيان آنها را ببينند،همين آيه را مي خوانند که" الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله"يعني خداوند ما را راهنمايي کرد به ولايت اميرالمومنين و فرزندان او که امام بودند.(کافي،ج سوم،ص???،ترجمه محمدباقر کمره اي)

?)در بخش ديگري از اين سخنان، امام هشتم(ع) مي فرمايد: "امام گمشدگان را چون آتشي بر بلندي و گرمابخش سرمازدگان است و در حوادث هولناک راهنماست و هر که از او جدا شود نابود و هلاک گردد."

نکته مهمي که در اين بخش وجود دارد پاسخ به اين سووال است که آيا بدون امام و راهنما مي توان به نجات و سعادت ابدي دست يافت؟حضرت در اين بخش پاسخ سووال را داده اند همانگونه که وجود مبارک امام هادي (ع) نيز در زيارت جامعه کبيره مي فرمايد:"من اتاکم نجي و من لم ياتکم هلک"هرآنکه نزد شما اهل بيت آمد نجات يافت و هرکه نيامد هلاک شد.به نظر مي رسد در فراز بعدي جامعه کبيره علت اين مساله نيز روشن شده است،آنجا که مي خوانيم:"الي الله تدعون و عليه تدلون و..."شما اهل بيت مردم را به سوي خدا دعوت مي کنيد و بر او دلالت مي نماييد.يعني مردمي که به امامان معصوم پناه مي آورند به اين دليل نجات مي يابند که بوسيله آن بزرگواران به راه حق هدايت مي شوند.

?) امام رضا(ع) در بخش ديگر اين خطبه مي فرمايد:"امام از گناهان پاک است و از هر عيبي برکنار،به دانش مخصوص است و به حلم و بردباري معروف،اساس و نظام دين و موجب عزت اهل اسلام و مايه خشم منافقان و هلاکت کافران است."

درباره علم امام روايات فراواني وارد شده از جمله اينکه شخصي از امام صادق(ع)درباره تفسير آيه ?? سوره عنکبوت سووال کرد که خداوند متعال مي فرمايد:"بل هو آيات بينات في صدور الذين اتوا العلم"بلکه آن آياتي است روشن در سينه کساني که علم به آنها داده شده است،حضرت در پاسخ فرمود:آنها ائمه معصومين(ع) هستند بالخصوص.(اصول کافي،جلد دوم،ص ???)

امام علم را از خزانه بي منتهاي الهي اخذ نموده و آن را با حلم آميخته است و وجود امام است که منافقان و مزوران را به خشم مي آورد،همچنانکه در طول تاريخ نمونه هاي بسيار زيادي از کينه توزي منافقان عليه امامان معصوم وجود داشته است،جنگ هاي دوره حکومت امام علي(ع)،حادثه عاشورا و....همگي گوياي اين مطلب هستند.

?) در ادامه اين خطبه مي خوانيم:"امام همدمي همداستان،پدري مهربان،برادري همراه و بي همتاست،مادري است که به کودک خردسالش سخت مهر مي ورزد و پناه بندگان بي پناهي است که در سختي ها و رنج ها و مصيبت هاي مرگبار راه به جايي ندارند."

محبت امام به شيعيان به اندازه اي است که گويي آنان از پوست و خون امام بوده و فرزند و برادر او محسوب مي شوند،امام همچون پدري دلسوز و برادري مهربان به امور شيعيان خود اهتمام مي ورزد.سيدبن طاووس ميگويد:"سحرگاهي در سرداب مقدس امام عصر(ع)در سامرا صداي آن حضرت را شنيدم که در حال مناجات به درگاه خداوند چنين عرضه مي داشت:پروردگارا شيعيان ما از پرتو انوار ما خلق شده اند و از زياده گل ما سرشته گرديده اند،آنها گناهان زيادي با اتکاء به محبت و ولايت ما مرتکب شده اند،اگر گناهان آنان گناهاني است که در ارتباط با توست،از آنها درگذر،که ما نسبت به حق خود اظهار رضايت کرده ايم و آنچه از گناهان آنها در ارتباط خودشان و مردم است،خودت بين آنها را اصلاح کن .....و آنها را از آتش جهنم نجات بده و با دشمنان ما در سخط خود جمع نفرما"(بحارالانوار،ج??،ص???)انساني که از امام خود دور افتاده،از کودکي يتيم و بي پناه وتنها،بيچاره تر است،امام حسن عسکري(ع) به نقل از پيامبر اسلام مي فرمايد:"يتيم تر از يتيم پدر مرده،آن کسي است که از امامش دور افتاده و قادر نيست او را بيابد و نمي داند که احکام دينش را چه سازد و از کجا تحصيل کند."(تفسير امام حسن عسکري،ص???)

مسلما هر انساني که به امام و مقتداي خود پناه ببرد از هدايت بهره مند خواهد شد و به بيان ديگر انسان براي کسب رضايت پروردگار چاره اي جز پناه بردن به خليفه خدا بر روي زمين ندارد.امام صادق (ع)مي فرمايد:"ما پناهگاه کسي هستيم که به ما پناه آورد."(بحار الانوار،ج??،ص???)همچنانکه يکي از القاب امام عصر (ع) نيز "...والغوث والرحمه الواسعه"به معناي فرياد رس و رحمت واسعه الهي(مفاتيح الجنان،زيارت آل ياسين)است و درباره خود امام رضا(ع)نيز آمده است که آن حضرت"غوث هذه الامه و غياثها..."يعني فريادرس و غياث امت مي باشد.(عيون اخبارالرضا،شيخ صدوق،ج?،ص??)

?) امام رضا(ع)در فراز ديگري از اين خطبه مي فرمايد:"امام يگانه عصر خويش است،نه کسي به پايه اش برسد و نه دانشمندي همطراز او باشد و نه جايگزيني دارد،امام عاري از هر مانندي است و تمام فضائل مخصوص اوست،بلکه اين ويژگي و امتياز از جانب خداوند با فضل و بخشنده بدو عنايت شده است."

در هر دوره مقام امامت تنها مخصوص يک نفر است و هم اوست که در علم و دانش و فضيلت مثل و مانند ندارد.مجموعه اي از تمام خوبيها و فضيلت ها،علم،حلم،حکمت،کرامت،بخشندگي،مهرباني و....همگي در وجود امام جمع شده است.در جامعه کبيره مي خوانيم:"کلامکم نور و امرکم رشد و...رايکم علم و حلم وحزم"سخن شما نور است و امر شما رشد و سفارش شما تقوي و کار شما خير و شيوه شما احسان و ويژگي شما کرم و بخشش است،شان شما اهل بيت درستي و راستي و رفق و بيان شما حکم است و حتمي و راي شما دانش و بردباري و حزم است.(مفاتيح الجنان،زيارت جامعه کبيره)

جايگاه و شان امام را هرکس به قدر معرفت و دانش خود مي شناسد و عمق بخشيدن به اين بينش امري ضروري است،چه آنکه انسان بدون پيشوا و امام هدايتگر راه به جايي نمي برد.

متن کامل اين خطبه در جلد سوم کافي ،ص???، ترجمه محمد باقر کمره اي،تحف العقول،ص???،ترجمه صادق حسن زاده و احتجاح طبرسي،جلد دوم،ص??? ترجمه بهراد جعفري درج شده است.

بخش حريم رضوي