ضمانت اجرایی برای منع از تعدد زوجات در نبود عدالت

  در اسلام تعدّد زوجات مشروط به تحقّق عدالت است.
«فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً» نسا 4، آيه 3.؛
«بر آنچه پاك باشد براى شما از زنان دو تا و سه تا و چهار تا و اگر ترسيديد كه دادگرى نكنيد پس يكى را به نكاح خويش درآوريد».
منظور از عدالتى كه شرط تعدّد زوجات است عدالت در رفتار مى‏باشد. البتّه عدالت در تمايلات قلبى و گرايشات احساسى نوع متعالى از عدالت است كه دسترسى به آن مشكل است.
خداوند متعال، ضمن اشاره به دست نايافتنى بودن اين نوع عدالت، به عدالت در رفتار توصيه فرموده است:
«وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَميلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَة» نساء 4، آيه 129.؛
«شما هرگز نمى‏توانيد (از نظر محبّت قلبى) در ميان زنان، عدالت برقرار
كنيد، هر چند كوشش نماييد! ولى حال كه نمى‏توانيد تمايل قلبى خود را عادلانه سازيد، پس حداقل تمايل خود را به كلّى متوجّه يك طرف نسازيد كه ديگرى را به صورت زنى كه شوهرش را از دست داده درآوريد (عدالت رفتارى را رعايت كنيد)».
پس منظور از عدالت يك مقام دست نايافتنى نيست كه به خاطر آن بتوان همه مردان را از ازدواج مجدّد برحذر داشت. حفظ عدالت در نفقه، اظهار تمايل، رفت و آمد، حضور در منزل، مسكن، بخشش و هديه، معاشرت و... از مصاديق اصل عدالت در رفتار است كه بايستى توسّط مرد مراعات شود.ر.ك: تفسير نمونه: ج 4، ص 155.
اما اينكه چه مكانيسم و يا ضمانت اجرايى در مورد مردانى كه عدالت در رفتار را مراعات نمى‏كنند پيش‏بينى شده است مى‏توان به چند نمونه اشاره نمود:
1. تحقيق و دقّت زن و خانواده زن در ازدواج دختر (ساز و كار پيشگيرانه)
در بسيارى از روايات به شدّت توصيه مى‏شود كه نسبت به مردانى كه قصد همسرى با آنان را داريد تحقيق كنيد تا بهترين و متديّن‏ترين آنان را براى ازدواج برگزينيد. بى‏شك انتخاب شايسته خانم‏ها زمينه كشمكش‏هاى بعدى را از بين خواهد برد.
2. شرط ضمن عقد
قرار دادن شروط ضمن عقد توسّط همسر روش ديگرى است كه خانم‏ها مى‏توانند با آن از عواقب سوء احتمالى ناشى از چند همسرى جلوگيرى كنند.
3. ضمانت اجراى حكومتى
در بعضى از مصاديق بى‏عدالتى مانند عدم تأمين معاش و نفقه و... نسبت به همسر، حاكم حق الزام مرد و يا حتّى طلاق زن بدون رضايت شوهر را دارد.
4. ضمانت اجراى معنوى و اخلاقى
پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در مورد رعايت عدالت بين همسران مى‏فرمايد: «هركس دو زن داشته باشد و ميان آنها به عدالت رفتار نكند و به يكى از آنها بيش از ديگرى ابراز تمايل نمايد در روز قيامت محشور خواهد شد در حالى كه يك طرف بدن خود را به زمين مى‏كشد تا سرانجام داخل جهنم شود»بحارالأنوار، ج 7، ص 214. .
اهميت حفظ عدالت بين همسران تاحدى است كه پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در بيمارى در آستانه رحلت نيز دستور مى‏دادند كه بستر بيمارى‏شان را هر شب در منزل همسرى كه نوبت او بود بگسترانند و اميرالمؤمنين عليه‏السلام حتّى در خانه همسرى كه نوبت او نبود وضو هم نمى‏گرفتندمحسن قرائتى، تفسير نور، ج2، ص 401..
5. استفاده از ضمانت اجراهاى عرفى
ريش سفيدى، حكميت و استفاده از نفوذ بزرگان و آشنايان نقش مؤثّرى در اين زمينه مى‏تواند باشد.
6. اخلاق همسردارى
مراعات تكاليف شرعى و اخلاقى گرمابخش كانون خانواده و بهترين ضمانت اجرايى براى هدايت شوهر به سوى رفتار عادلانه قلمداد مى‏گردد.
به عبارت ديگر يكى از عوامل روى‏آوردن به تعدّد زوجات، ناسازگارى و بداخلاقى زن در خانواده و عدم رعايت حقوق شوهر در منزل است، لذا توصيه زنان به رعايت اخلاق و احترام شوهر چنانكه در روايات به مثابه جهاد در راه خدا دانسته شده است «جهاد المرأة حسن التبعّل»مستدرك، ج 13، باب 54، ج 2. به اين جهت است كه هم كانون خانواده گرم باشد و هم زمينه چندهمسرى و خانه‏گريزى ايجاد نشود.

---

منبع : پرسمان/ حقوق زن