زكات در نعمتهاى مادى و معنوى‏

وقتی كه سخن از زكات به میان مى‏آید ذهن انسان به همان زكات معروف كه به اموال تعلق مى‏گیرد مى‏رود اما با توجه به معناى واقعى زكات كه عبارت است از پاك كردن و رشد و نموّ پیدا كردن، مى‏بینیم كه به نعمتهاى مختلف مادى و معنوى در شرع مقدس زكات تعلق گرفته است.

زكات در نعمتهاى مادى و معنوى‏

وقتى كه سخن از زكات به میان مى‏آید ذهن انسان به همان زكات معروف كه به اموال تعلق مى‏گیرد مى‏رود اما با توجه به معناى واقعى زكات كه عبارت است از پاك كردن و رشدونموّ پیدا كردن مى‏بینیم كه به نعمتهاى مختلف مادى و معنوى در شرع مقدس زكات تعلق گرفته كه نمونه‏اى از آنها را بیان مى‏كنیم:

1ـ زكات علم

قال على علیه السّلام: «زكاة العلم بذله لمستحقّه و اجهاد النفس بالعمل به» على علیه السّلام فرمودند: «زكات دانش، بخشیدن آن به نیازمند و وادار كردن نفس به عمل نمودن به علم مى‏باشد» (معجم الفاظ غرر الحكم، ص 450)

 یا اینكه در حدیث مى‏خوانیم: «زكات العلم نشره‏»  زكات دانش، منتشر ساختن آن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424)

2ـ زكات جاه و مقام

«زكاة الجاه بذله‏» زكات مقام، بخشیدن (و به كار زیردستان رسیدن) است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

3ـ زكات مال و ثروت

«زكاة المال الافضال‏»  زكات مال و ثروت، بخشش به نیازمندان است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

4ـ زكات جمال

«زكاة الجمال العفاف‏» زكات زیبایى، پاكدامنى است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

5ـ زكات پیروزى

«زكاة الظفر الاحسان‏»زكات موفقیت و پیروزى، نیكى كردن است. ( غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

6ـ زكات جسم و بدن

«زكاة البدن، الجهاد و الصیام‏» زكات بدن، در راه خدا جهاد كردن و روزه گرفتن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

7ـ زكات قدرت

«زكاة القدرة الانصاف‏» زكات قدرت و توانایى، انصاف است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

8ـ زكات توانگرى

«زكاة الیسار برّ الجیران و صلة الارحام » زكات توانگرى با همسایگان، نیكى كردن و با خویشاوندان پیوند نمودن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

«زكاة الصحّة السعى فى طاعة الله» زكات صحت و سلامتى، در طاعت خداوند سعى و تلاش نمودن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

10ـ زكات شجاعت

«زكاة الشجاعة الجهاد فى سبیل الله‏» زكات شجاعت، پیكار كردن در راه خداوند است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

11ـ زكات نعمتها

«زكاة النعم اصطناع المعروف‏» زكات نعمتهاى خداوند، نیكى به كار بستن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)

قال الصادق علیه السّلام: «المعروف زكاة النعم و الشفاعة زكاة الجاه و العلل زكاة الابدان و العفو زكاة الظفر و ما ادیت زكاته فهو مأمون السلب» امام صادق علیه السّلام فرمود: كار شایسته، زكات نعمتهاى خداست و شفاعت و دستگیرى، زكات مقام، و بیماریها زكات بدنها و عفو و گذشت، زكات پیروزى است و هرچیزى كه زكاتش داده شود از سلب شدن و از دست رفتن ایمن است. (تحف العقول، ص 381)

در حدیثى امام صادق علیه السّلام مى‏فرمایند: «بر هرجزئى از اجزاى انسان یك نوع زكات واجبى تعلّق گرفته بلكه بر هرموى انسان بلكه بر هرلحظه و نظر انسان»، بعد قسمتى از جوارح را نام مى‏برد و زكات آن را بیان مى‏فرماید.

12ـ زكات چشم

« فزكاة العین النظر بالعبرة و الغضّ عن الشهوات و ما یضاهیها» پس زكات چشم، نظر به عبرت نمودن و نگهداشتن چشم از شهوات و گناهان است. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)

13ـ زكات گوش

«و زكاة الاذن استماع العلم و الحكمة و القرآن و فوائد الدین من الحكمة و الموعظة و النصیحة و ما فیه نجاتك بالاعراض عما هو ضده من الكذب و الغیبة و اشباهها» زكات گوش، عبارت است از شنیدن مسائل علمى و حكمت‏آمیز و قرآن و موعظه و نصیحت و اعراض از كذب و غیبت و نظایر آن. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)

14ـ زكات زبان

«و زكاة اللسان النصح للمسلمین و التیقّظ للغافلین و كثرة التسبیح و الذكر و غیره» زكات زبان، نصیحت كردن مسلمانها و بیدار نمودن افراد غافل و زیاد تسبیح و ذكر گفتن است. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)

15ـ زكات دست

«و زكاة الید البذل و العطاء و السخاء بما انعم الله علیك ..» زكات دست، بخشش و عطا و سخاوت به آنچه خدا به تو نعمت داده است، مى‏باشد. (بحار، ج 96، ص 7)

16ـ زكات پا

«و زكاة الرجل السعى فى حقوق الله تعالى من زیارة الصالحین و مجالس الذكر و اصلاح الناس و صلة الرحم و الجهاد و ما فیه صلاح قلبك و سلامة دینك» زكات پا، سعى و تلاش در حقوق خداوند متعال است كه عبارت است از زیارت صالحین و مجالس ذكر و اصلاح بین مردم و صله رحم و جهاد در راه خدا و آنچه در آن صلاح قلب و سلامت دین انسان مى‏باشد. (بحارالانوار، ج 96، ص 7)

منابع:

1-      کتاب زکات در اسلام ـ اکبر دهقان

2-      بحار، ج 96

3-      تحف العقول، ص 381

4-      غرر الحكم، ج 1