کلاهبرداری با سکوت؟!

(شرح عنصر مادی جرم کلاهبرداری)

مقدمه:

در مقاله گذشته که با عنوان «کلاه بردار کلاه نداره» نکاتی را درخصوص اینکه چرا باید کلاهبرداری را بشناسیم و هدف از آن چیست تقدیم شما نمودیم و اشاره شد که سه عنصر الف – عنصر قانونی ب- عنصر مادی ج- عنصر معنوی برای کلاه برداری لازم است و وعده دادیم که عنصر مادی و معنوی آن را نیز خدمت شما کاربران ارجمند تقدیم نمائیم.

عنصر مادی کلاه برداری چیه؟

برای تحقق کلاه برداری موضوع ماده ی یکم قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری عناصر مادی ذیل باید وجود داشته باشد و بعلاوه به اثبات نیز برسد.

عمل مادی فیزیکی توسط متهم به شکل مثبت(+)

صحنه سازی مُحیلانه توسط مرتکب مورد اتهام توسط شاکی در کلاهبرداری حتماً باید فعل فیزیکی مثبتی را مرتکب شده باشد و کلاهبرداری با ترک فعل و انجام ندادن یک وظیفه نمی تواند تحقق پیدا کند به عنوان مثل برخی حقوقدانان معتقدند که اگر هوشنگ به تصور اینکه کامران مسؤول اخذ وجوه مربوط به صدور گذرنامه است و در نتیجه مبالغ مربوط را به او بدهد، وجوه را به وی بپردازد و کامران هم با وجود علم به اشتباه هوشنگ وجوه مذکور را دریافت نماید و در واقع از گوشزد کردن اشتباه هوشنگ به او خودداری نماید، وی را نمی توان مرتکب جرم کلاهبرداری دانست (بنگرید به دکتر حسین میرمحمد صادقی، جرایم علیه اموال، ص 55)

نقد نظرداده شده توسط برخی حقوق دانان

اولاً: به نظر می رسد حتی اگر فعل مثبت را برای کلاهبرداری لازم بدانیم در مثالی که در بالا برای کلاهبرداری اشاره گردید نمی توان گفت کلاهبردرای تحقق پیدا نکرده است زیرا به روشنی وقتی کامران در قضیه مورد بحث «دریافت کردن» وجوه را انجام می دهد قطعاً هم به لحاظ عرفی و هم به لحاظ عقلی عمل مثبت و در واقع فعل و نه ترک فعل را انجام داده است، بله اگر وجوه را به او نمی داد بلکه به حساب او می ریخت و کامران صرفاً سکوت کرده بود و نه هیچ کار دیگری که «دریافت کردن» صادق باشد، آن گاه نظر داده شده می توانست صحیح تلقی شود.

ثانیاً- چه دلیلی برای این وجود دارد که با ترک فعل جرم اشاره شده تحقق نمی یابد و چرا نباید کسی را که با سکوت خود در مثال بالا یا امثال آن مال دیگران با وجود سایر شرایط کلاهبرداری می برد، کلاه بردار بدانیم؟!

نتیجه

در کنار عنصر قانونی، برخی حقوق دانان عنصر مادی کلاهبرداری را بگونه ای تفسیر کرده اند که تنها با فعل مثبت قابل تحقق باشد و نه با ترک فعل، امّا به دلایل متعددی که به تفصیل در مقاله به آن اشاره گردید این نظر نقد شد و لذا در صورت سایر شرایط که در مقالات آینده به آن اشاره خواهیم کرد سکوت یک فرد نیز ممکن است با عنوان کلاه برداری قابل تعقیب تلقی شود و این گونه تفاسیر هر چند سبب تورم جمعیت کیفری زندان ها می شود اما حقوق اجتماع را در مقابل برخی افراد سودجو و کلاه بردار، حفظ می کند.

رضا زهروی

دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

منابع:

جرایم علیه اموال و مالکیت دکتر حسین میرمحمد صادقی

شرح قانون مجازات اسلامی عباس زراعت

گناهان کبیره عبدالحسین دستغیب

حقوق جزای اختصاصی دکتر ایرج گلدوزیان

حقوق جزای عمومی دکتر محمدعلی اردبیلی

فریب کاری و آثار آن دکتر محسن صفری

تنظیم:س.آقازاده