10 مشكل ساختاري پژوهش در ايران از زبان‌ محققان

پژوهش- متخصصان برجسته دانشگاهي در گفت‌وگو با همشهري مهم‌ترين مشكلات نظام پژوهش در كشور را برشمردند.

آن ها نبود حمايت مالي، تجهيزات و امكانات، بها ندادن به پژوهش گران، كمبود سرانه پژوهشي، ضعف مديريت صحيح و همه‌جانبه و خوش فكر، سردرگمي مراكز پژوهشي، مشتري محور نبودن پژوهش‌ها، بها ندادن به پژوهش در بخش صنعت، سهم اندك پژوهش از توليد ناخالص ملي و عجين نبودن روند توسعه با پژوهش را ازجمله مهم‌ترين مشكلاتي دانستند كه بخش پژوهش در ايران با آن دست به گريبان است.

بها دادن به پژوهشگر

دكتر عليمراد رشيدي، پژوهش گر و عضو هيأت علمي و مسئول مركز تحقيقات نانو پژوهشگاه صنعت نفت به همشهري مي‌گويد: مهم‌ترين مشكل پژوهش در كشور نبود حمايت مالي، تجهيزات و امكانات لازم براي پژوهش است.

تقريباً مي‌توان گفت ما به لحاظ نيروي انساني در هر حوزه پژوهشي در جايگاه مناسبي قرار داريم ولي مسئله مهم اين است كه بايد به نيروي انساني محقق و پژوهش گر ارزش و بها داده شود تا زمينه مساعد براي كار وي فراهم شود؛ به اين ترتيب نه تنها از فرار مغز‌ها جلوگيري به‌عمل مي‌آيد، بلكه به پيشرفت علمي و فناوري در كشور نيز كمك‌مي‌شود.

پژوهش توسعه‌اي

دكتر روستا آزاد معاون پژوهش و فناوري دانشگاه صنعتي شريف مي‌گويد: در دنيا هميشه در عرصه اجرا بخش آر‌اند دي (تحقيق و توسعه) يا پژوهش توسعه‌اي دارند كه سفارش‌دهنده حلقه‌هاي قبلي خود يعني پژوهش‌هاي كاربردي و بنيادي است،

بنابراين پژوهش‌ها خيلي آبجكتيو و هدف‌گرا شكل مي‌گيرد در حالي كه در كشور ما بخش‌هاي اجرا كه عموما در يك اقتصاد دولتي يا وابسته به دولت هستند پژوهش‌هاي توسعه‌اي كنار بخش‌هاي اجرايي يا اصلا وجود ندارد يا در صورت وجود داشتن فقط اسم آن را يدك مي‌كشد و رسما نيست، بنابراين سلسله جنبان پژوهش كه قسمت سفارش بخش اجراست وجود ندارد و اين مشكل بزرگي است.

بودجه اندك

دكتر مير فضل‌الله موسوي عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت مدرس در همين زمينه بودجه را مهم‌ترين مانع پژوهش در كشور عنوان مي‌كند و به همشهري مي‌گويد: ما طبق برنامه 5 ساله مي‌بايستي سهم پژوهش از توليد ناخالص ملي را به 3 در صد مي‌رسانديم در حالي كه نه تنها اين اتفاق نيفتاد بلكه شاهد اين بوديم كه گاهي از سال پيش از آن نيز كمتر شد.

در تمام دولت‌ها اين مسئله بوده است و هنوز هم به‌درستي حل نشده است.

اگر بودجه مناسبي در اختيار محقق گذاشته شود وي بهتر مي‌تواند ايده‌هاي خلاقانه خود را به‌منصه‌ظهور برساند و نتيجه بهتري نيز عايد كشور مي‌شود.

كاهش بودجه پژوهش يك زنگ خطر براي كشور محسوب مي‌شود. البته بايد در نظر داشت كه آمار و ارقام مستندي بايد وجود داشته باشد تا قضاوت صحيح صورت گيرد.

نيرو محركه اصلي پژوهش

به اعتقاد دكتر مجتبي شمسي‌پور برنده جايزه شيمي سال 2006 آيسسكو و جزو پراستناد‌ترين محققان ايراني مقالاتISI، مجموعه تأثيرگذار در امر پژوهش كشور به نوعي بيمار است ولي بايد توجه داشت نيرو محركه اصلي پژوهش كه مديريت صحيح و همه‌جانبه و خوش فكر است در كشور ديده نمي‌شود.

ما از امكانات هر چند ناكافي ولي مناسبي برخورداريم كه از همان نيز بهره برداري نمي‌شود و اين ناشي از مديريت چندگانه و ضعيف است.

سردرگمي مراكز پژوهشي

دكتر جواد صالحي يكي از 4 دانشمند برجسته جهان اسلام و عضو هيأت علمي دانشگاه صنعتي شريف، عدم‌تعريف يك هدف صريح و دقيق براي زنجيره پژوهش و فناوري در كشور را مانع بزرگي بر سر به‌ثمر نشستن نتايج پژوهش و كارهاي تحقيقاتي مي‌داند و به همشهري مي‌گويد: ما دقيقاً نمي‌دانيم كه در چه زمينه‌اي مي‌خواهيم پژوهش كنيم، اهداف خرد مشخص شده‌اند ولي اين مسئله نيازمند يك هدف كلان است.

نبود اهداف بزرگ باعث سردرگمي مراكز پژوهشي است و بايد معناي اهداف تفهيم و راه صحيح رسيدن به آن به دانشجو تفهيم شود. نبود نگاه كلان در امر پژوهش باعث ضربه زدن به اين مسئله مي‌شود. ما بايد در بخش‌هايي كه نبض اقتصاد كشور را به دست مي‌گيرد سرمايه‌گذاري كنيم، تحقيق و پژوهش انجام دهيم و هدف اصلي مان هم رسيدن به اين هدف باشد.

اعتقاد به پژوهش

دكتر عباسعلي مطلبي رئيس مركز تحقيقات شيلات ايران مي‌گويد: اصولاً اعتقادي به پژوهش در كشور در بين كساني كه بهره‌بردار هستند و بايد از نتايج تحقيقات استفاده كنند ديده نمي‌شود.

اگر به سهم و نقش پژوهش در شناخت و حل مسائل كشور و تأثير آن در توسعه و پيشرفت اقتصاد و كشور توجه شود طبيعتاً بسياري از موانع پژوهش در كشور برداشته مي‌شود. پژوهش بايد مشتري محور و تقاضا محور باشد تا مشكلات كشور را رفع كند. پژوهش‌هاي آكادميك و دانشگاهي مهم است ولي زماني مي‌تواند تاثير داشته باشد كه كاربردي شود.

 

انگيزه مديران

دكتر كمال محامدپور، عضو هيأت علمي دانشگاه خواجه نصير طوسي نيز با تاكيد بر اين امر كه پژوهش بايد در ارتباط با نيازي انجام شود، تاكيد مي‌كند: تمامي دستگاه‌هاي اجرايي نياز به پژوهش دارند اما بايد انگيزه لازم در مديران به‌ويژه در بخش صنعت وجود داشته باشد كه متأسفانه هنوز مديران ارشد صنايع و دستگاه‌هاي اجرايي اعتقاد لازم را ندارند.

دانش بايد اصل اساسي تمامي تصميمات صنعتي و كلان كشور باشد و مي‌دانيم كه دانش بدون پژوهش ايجاد نمي‌شود. اين در حالي است كه در بخش صنعت بهايي به اين مسئله داده نمي‌شود، چون اعتقادي به پژوهش نيست به همين دليل توليدات كشور بي‌كيفيت و پر هزينه است و قابل رقابت با توليدات خارجي نيست.

حمايت از تحقيق و توسعه، حمايت از توليد و اشتغال است. بايد يك نظام فكري همه‌جانبه و حمايت از سوي دولت باشد تا زنجيره تحقيق، توليد و بازار و نهايتاً رفاه اجتماعي و توسعه پا بگيرد.

فقدان مديريت اصولي

دكتر رضا منصوري عضو هيأت علمي دانشگاه صنعتي شريف و مدير طرح رصدخانه ملي، فقدان مديريت اصولي در پژوهش را مانع اصلي تحقيق در كشور بيان مي‌كند و توضيح مي‌دهد كه حتي زماني كه بودجه‌هاي پژوهشي اندكي افزايش يافت تغييري در اين زمينه مشاهده نشد چون تفكر مديريتي براي هزينه بودجه و چگونگي توزيع و رساندن آن به دست پژوهش وجود ندارد.

ما هنوز نتوانسته‌ايم نهاد‌هاي لازم را براي مديريت اين مسئله ايجاد كنيم. البته در سطح خرد كارهايي انجام شده ولي هنوز در سطح كلان حركتي صورت نگرفته است.

با وجود اين مشكل، ما حتي اگر بتوانيم سهم پژوهش از توليد ناخالص ملي را به بالاي يك‌درصد برسانيم كه البته بسيار لازم است، طبيعتاً وقتي مديريتي توانا و قوي اين بودجه را هدايت نكند تأثيري بر پژوهش و در نتيجه بر توسعه كشور نخواهد گذاشت و اين بودجه هرز خواهد رفت.

طاهره ساعدي

منبع: همشهري