سنگ صفرا؛ علائم، عوامل خطر و پیشگیری

سنگ صفرا، تجمع سفت و سخت شده‌ای از مایعات گوارشی است که می‌تواند در کیسه صفرا تشکیل شود. کیسه صفرا، اندامی کوچک و گلابی‌شکل در سمت راست شکم و دقیقاً زیر کبد است. کیسه صفرا، حاوی مایعی گوارشی به نام صفراست که به داخل روده‌ی باریک ترشح می‌شود. سنگ صفرا سایزهای گوناگونی می‌تواند داشته باشد، از به کوچکی یک دانه ماسه گرفته تا به درشتی یک توپ گلف. برخی از افراد دچار یک سنگ صفرا می‌شوند اما عده‌ای نیز ممکن است به یک باره چندین سنگ صفرا داشته باشند.
افرادی که علائم سنگ صفرا را دارند معمولاً لازم است تحت عمل جراحی برای برداشتن کیسه صفرا قرار بگیرند. سنگ صفرایی که علامتی ایجاد نکند، معمولاً نیازی به درمان ندارد.

علائم سنگ کیسه صفرا

سنگ صفرا ممکن است هیچ علامتی و نشانه‌ای نداشته باشد. اگر یک سنگ صفرا در مجرا تشکیل شود و انسداد ایجاد نماید، علائم زیر ممکن است بروز کنند:
. درد ناگهانی که به سرعت بدتر می‌شود در قسمت بالای سمت راست شکم
. درد ناگهانی که به سرعت بدتر می‌شود در وسط شکم، دقیقاً پایین استخوان سینه
. پشت‌درد بین دو استخوان کتف
. درد در شانه‌ی سمت راست
. تهوع و استفراغ
درد ناشی از سنگ صفرا ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم و نشانه‌های زیر را داشتید باید سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید:
- شکم‌درد شدیدی که نمی‌گذارد آرام بنشینید یا وضعیت راحتی برای نشستن پیدا کنید
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
- تب بالا همراه با لرز

علت سنگ کیسه صفرا چیست؟

معلوم نیست چه چیزی سبب تشکیل سنگ صفرا می‌شود. پزشکان تصور می‌کنند سنگ صفرا می‌تواند نتیجه‌ی موارد زیر باشد:
- زرداب شما حاوی کلسترول زیادی است. زرداب به طور طبیعی حاوی مقداری مواد شیمیایی جهت حل کردن کلسترول تولید شده توسط کبد است. اما اگر کبد شما، بیش از اندازه کلسترول ترشح کند، زرداب قادر به حل آن نبوده و کلسترول اضافی ممکن است به‌صورت کریستال‌هایی درآمده و تبدیل به سنگ صفرا شود.
- زرداب شما حاوی بیلی‌روبین زیادی است. بیلی‌روبین یک ماده‌ی شیمیایی است که زمانی ترشح می‌شود که بدن، گلبول‌های قرمز خون را تجزیه می‌کند. برخی از عوارض می‌توانند سبب شوند کبد، بیلی‌روبین زیادی بسازد، مثلاً سیروز کبد، عفونت‌های مجاری صفراوی و برخی از اختلالات خونی. این بیلی‌روبین اضافی منجر به تشکیل سنگ صفرا خواهد شد.
- کیسه صفرایتان به‌درستی تخلیه نمی‌شود. اگر کیسه صفرایتان کاملاً یا به دفعاتی که لازم است تخلیه نشود، زرداب آن غلیظ شده و باعث تشکیل سنگ صفرا خواهد شد.

انواع سنگ کیسه صفرا

سنگ صفرا می‌تواند انواع گوناگونی داشته باشد:
. سنگ صفرای کلسترولی. متداول‌ترین نوع سنگ صفرا، سنگ صفرای کلسترولی است که اغلب زردرنگ است. این نوع سنگ صفرا اساساً از کلسترول حل نشده تشکیل شده است، اما ممکن است حاوی عناصر دیگری باشد.
. سنگ صفرای رنگدانه‌ای. این سنگ‌های قهوه‌ای یا سیاه‌رنگ زمانی تشکیل می‌شوند که زرداب شما حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد.

ریسک فاکتورهای سنگ کیسه صفرا

عواملی وجود دارند که می‌توانند احتمال تشکیل سنگ صفرا را افزایش بدهند:
- زن‌ها بیشتر از مردها مستعد سنگ صفرا هستند
- سنین 40 سال به بالا
- داشتن اضافه وزن یا چاقی
- یکجانشینی
- بارداری
- رژیم غذایی پُرچرب
- رژیم غذایی پُرکلسترول
- رژیم غذایی کم فیبر
- سابقه‌ی سنگ صفرا در خانواده
- دیابت
- برخی از اختلالات خونی مثلاً سرطان خون
- کاهش وزن سریع
- مصرف داروهای حاوی استروژن مانند قرص‌های ضدبارداری یا داروهای هورمون درمانی
- ابتلا به بیماری کبد

عوارض سنگ کیسه صفرا

. التهاب کیسه صفرا. سنگ صفرا در صورتی که گردنه‌ی کیسه صفرا را مسدود نماید می‌تواند التهاب ایجاد کند که به آن کوله سیستیت می‌گویند و همراه با درد شدید و تب است.
. انسداد مجرای صفرا. سنگ صفرا می‌تواند مجاری را که زرداب یا صفرا از طریق آن‌ها به سمت کیسه صفرا یا از کبد به سمت روده‌ها می‌رود را مسدود نماید. درد شدید، یرقان و عفونت مجاری صفراوی از پیامدهای انسداد مجاری صفراست.
. انسداد مجرای لوزالمعده. مجرای لوزالمعده لوله‌ای است که از لوزالمعده شروع شده و به مجرای صفرا متصل می‌شود. مایعات لوزالمعده که به گوارش کمک می‌کنند، از طریق مجرای لوزالمعده جاری می‌شوند.
یک سنگ صفرا می‌تواند سبب انسدادی در مجرای لوزالمعده شود که ممکن است نتیجه‌ی آن التهاب لوزالمعده باشد. التهاب لوزالمعده، درد شدید و مداوم شکم ایجاد می‌کند و معمولاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
. سرطان کیسه صفرا. افرادی که سابقه‌ی سنگ کیسه صفرا دارند بیشتر در معرض سرطان کیسه صفرا هستند. اما سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است، بنابراین هر چند ریسک این سرطان بالا می‌رود اما باز هم احتمال آن بسیار بسیار کم است.

پیشگیری از سنگ کیسه صفرا

- وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید. سعی کنید هر روز رأس ساعت مشخصی وعده‌های غذایی خود را میل کنید. حذف وعده‌های غذایی و گرسنگی کشیدن می‌تواند احتمال سنگ صفرا را افزایش بدهد.
- کم‌کم وزن کم کنید. اگر لازم است وزن کم کنید، تدریجاً این کار را انجام دهید. کاهش وزن سریع می‌تواند احتمال سنگ صفرا را بیشتر کند. هفته‌ای نیم تا یک کیلوگرم کاهش وزن خوب است.
- غذاهای فیبردار بیشتر مصرف کنید. غذاهای پُرفیبر را بیشتر در رژیم غذایی خود جا دهید، مانند میوه‌ها و سبزی‌ها و غلات کامل.
- وزن سالمی را حفظ کنید. چاقی و داشتن اضافه وزن می‌توانند احتمال سنگ کلیه را افزایش بدهند. با کم کردن مقدار کالری دریافتی و افزایش میزان تحرک بدنی، سعی کنید به وزن سالمی برسید و آن را حفظ کنید. بعد از این که به وزن سالم و ایده آل رسیدید، با تداوم رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، این وزن را حفظ کنید.

---