وقت خداحافظی با پوشک

یکی از نکاتی که در بحث تربیت کودک مطرح می‌شود این است که در هر مرحله‌ای به آمادگی‌های روحی و جسمانی کودکان توجه داشته باشیم و بدانیم هر کودک به لحاظ فیزیولوژیکی و روانی با بقیه متفاوت است و نمی‌توان آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد.

در بحث از پوشک گرفتن کودکان نیز باید به آمادگی او برای این کار توجه کرد. اگر آمادگی را در کودکتان مشاهده کردید، بسم الله بگویید و به طور جدی، با مدیریت صحیح کار را شروع کنید. حواستان باشد اگر کودکتان هنوز آمادگی این مرحله را ندارد، هیچگاه تحت تأثیر سایر اطرافیان در شروع این آموزش عجله نکرده و او را تحت فشار قرار ندهید. می‌توانید با یک برنامه‌ریزی درست در قالب بازی، قصه و با صحبت کردن این نشانه‌ها را در او ایجاد کنید.
فراموش نکنیم که کودکان با هم متفاوتند؛ ممکن است کودکی کمی ‌قبل از دو سالگی و کودک دیگر پس از سه سالگی این توانایی را به دست بیاورد. توجه داشته باشید اشتباه در انتخاب زمان مناسب و در نتیجه وارد شدن فشارهای جسمی ‌و عاطفی به کودک در آینده منجر به بروز مشکلات جبران ناپذیری خواهد شد. تشخیص آمادگی کودک برای این مرحله نیازمند دانستن مسائلی است که تبیان در گفتگو با کارشناسان به آن می‌پردازد.

نشانه‌های آمادگی کودک برای جدا شدن از پوشک

وجود تمام این نشانه‌ها برای شروع آموزش، الزامی‌ نیست. بعضی کودکان، ممکن است چند علامت را هرگز نشان ندهند:
- کودک خیلی به تمیز کردن وسایل علاقه نشان می‌دهد. مثلاً دستمال دست می‌گیرد و همه جا را تمیز می‌کند.
-  با خودش، عروسک یا اسباب بازی‌هایش بازی رفتن به دستشویی را انجام می‌دهد.
-  فرق بین پوشک خشک و خیس را می‌فهمد. این را می‌توانید این گونه آزمایش کنید: از او سوال کنید آیا پوشک خود را خیس کرده و باید عوض شود؟ اگر درست جواب داد یعنی فرق خیس و خشک را می‌فهمد.
- موقعی که می‌خواهد پوشکش را کثیف کند به شما خبر می‌دهد.
- می‌تواند لباس‌هایش را خودش بپوشد.
- از شما می‌خواهد پوشک خیس شده‌اش را عوض کنید.
- از کثیف یا خیس بودن پوشک احساس ناراحتی می‌کند.
- نسبت به پوشک بی‌علاقه شده و تمایل دارد آن را در زمانی که خیس یا کثیف است باز کند.
- کودک دستورات شما را اجرا می‌کند مثل کتاب را بیاور، این وسیله را ببر.
- قادر به نشستن و بلند شدن از روی لگن است و از اینکه روی لگن بنشیند استقبال می‌کند.
- حداقل پوشک را تا ۲ ساعت پس از تعویض خشک نگه می‌دارد، این نشان می‌دهد ظرفیت مثانه‌اش افزایش پیدا کرده است.
- حین راه رفتن یا دویدن می‌تواند تعادلش را حفظ کرده و زود به زود زمین نمی‌خورد.
- حداقل می‌تواند 2 تا 5 دقیقه یک جا آرام بنشیند.  
- حین مدفوع کردن حالت خاصی دارد. مثلاً خیلی  از بچه‌ها موقعی که می‌خواهند در پوشکشان مدفوع کنند، یک گوشه خلوت می‌روند.
- کودک به تقلید کردن از دیگران علاقمند است. مثلا دوست دارد مثل شما مسواک بزند، با لپ‌تاپ کار کند و در مورد انجام کارهای خودش، احساس استقلال می‌کند.

نکته مهم این است که از آموزش‌هایی مثل از پوشک گرفتن، جداکردن محل خواب، خداحافظی با پستانک و شیشه شیر، رفتن به مهدکودک و ... به طور همزمان خودداری کرده و بین آن‌ها حداقل دو ماه فاصله زمانی داشته باشد.

والدین هم باید آمادگی داشته باشند

بحث آمادگی تنها به بچه‌ها ختم نمی‌شود. والدین هم باید آمادگی و حوصله شروع این کار را داشته باشند. آن‌ها باید زمانی را برای آموزش دستشویی رفتن به کودک اختصاص دهند که سر حال بوده و استرس نداشته باشند. این را هم باید بدانند که ممکن است در این مرحله از چند روز تا چند ماه درگیر باشند که روزهای اول به مراتب سخت‌تر و مهم‌تر است. بنابراین زمانی را باید انتخاب کنند که مطمئن هستند می‌توانند به طور جدی و با مدیریت صحیح کار را پیش ببرند.

وسایل مورد نیاز برای آموزش

قبل از شروع جدی آموزش دستشویی رفتن، داشتن این وسایل به آرامش و موفقیت شما و فرزندتان در این مرحله بسیار کمک خواهد کرد.
- لباس مناسب: شلوارهای کمرکشی، شلوارهای بدون پیشبند و ساده، نخی و راحت. شلوارهای لی یا کتان تنگ، که پوشیدن و درآوردن آن برای کودک دشوار (نشدنی) و برای شما، با توجه به عجله کودک، زمان‌بر است را کنار بگذارید. تعدادی لباس زیر نخی مناسب تهیه کنید. شورت‌هایی که قسمت حلقه‌های دور پا کش مناسبی دارند، انتخاب‌های بهتری هستند. چون میان پای کودک جمع نمی‌شوند. همچنین اگر هنوز کودک کنترل مدفوع را یاد نگرفته باشد، باعث میشود، مدفوع از شورت او بیرون نریزد.

- لگن: ممکن است کودکی در ابتدا تمایلی به نشستن روی لگن مخصوص دستشویی کودک نشان ندهد، در این صورت می‌توانید تبدیل توالت فرنگی تهیه کنید. نشستن طولانی روی پا، برای کودکان در ابتدا کار راحتی نیست و ممکن است سختی کار، باعث خودداری از دفع مدفوع و در نتیجه یبوست شود. انتخاب لگن‌های قابل حمل، سبک، ساده و با سلیقه کودک، کار را راحت‌تر می‌کند.

- شورت آموزشی: شورت‌های آموزشی با مدل‌های مختلفی در داروخانه‌ها یا سیسمونی فروشی‌ها قابل خرید هستند. معمولا این شورت‌ها جای پوشک را نمی‌گیرند و بعضی از آن‌ها حتی ادرار را هم نگه نمی‌دارند. حسن استفاده از شورت آموزشی با جنس مناسب، برای استفاده در مدت زمانی طولانی مثل سفر است.

- مایع دستشویی مخصوص کودکان یا مایعی که ظرف آن برای کودک جذاب باشد و به راحتی از آن استفاده کند.

- کیسه پلاستیکی برای گذاشتن لباس‌های خیس کودک در کیف.

- دستکش یک بار مصرف برای مواقع ضروری مثل تعویض لباس نجس شده کودک، زمانی که آب در اختیار ندارید.

- یک لگن و چندین دستمال که آب را خوب جذب کند و همچنین یک شلنگ بلند و یا آفتابه می‌توانند در مواقعی که کودک جایی را نجس کرد به شما کمک کند.

بچه را شرطی کنید

هر کاری برای گرفتن نتیجه بهتر مقدماتی را لازم دارد. دکتر خراسانی در این رابطه می‌گوید: «پوشک گرفتن بچه‌ها نیاز به مقدمات دارد و نمی‌شود یک دفعه از سن 2 یا 3 سالگی شروع کنیم. چه طور برای از شیر گرفتن بچه‌ها از 7-8 ماهگی شروع به دادن غذای کمکی به او می‌شود تا معده بچه یواش یواش برای غذا خوردن آماده شود و یکدفعه او را از شیر نمی‌گیرند. در پوشک گرفتن کودک هم باید مقدماتی را مدنظر داشت. این مقدمات را می‌توان از 5-6 ماهگی شروع و با فراهم کردن یک فضای لذت‌بخش او را به این امر تشویق کرد. کم کم می‌توان از زمانی که آمادگی کودک را متوجه شدیم، قاعده شرطی کردن را اجرا کنیم. مثلاً روزی سه چهار بار او را به دستشویی ببریم. اگر دستشویی کرد با بوس و نوازش تشویقش کنیم و اگر نه، رهایش کرده و اذیتش نکنیم.»

تشویق کنید و جایزه بدهید

دکتر الهام مصطفوی، روانشناس بالینی در رابطه با شروع مرحله از پوشک گرفتن فرزند می‌گوید: «بهتر است طی يک ارزيابی يک هفته‌ای وضعيت فرزندتان و زمان تقريبی نياز او به دفع ادرار را به دست بياوريد. برای گفتن دستشویی داشتن قبل از دفع و رفتن به دستشویی جایزه‌های مادی مثل بستنی، لواشک و شکلات بدهید. راه دیگر دادن امتیاز بابت هر بار دستشویی رفتن است. بعد این امتیازها را جمع کنید؛ مثلاً با هر ده امتياز تشويقش کنید. بهتر است در ابتدا جوايز مادی و بدون فاصله باشد و کم کم از روش اقتصاد ژتونی(امتياز دهی) استفاده کنيد.»

استرس وارد نکنید

استرس‌ها را به حداقل برسانید. اگر کودک دیگری به دنیا آمده، یا  مادر به تازگی سر کار رفته یا مریض احوال و یا باردار است، یعنی شرایط مناسبی برای شروع نیست. در روند از پوشک گرفتن، اگر کودک یک وقتی کار خرابی کرد به او استرس وارد نکرده و او را تنبيه نکنيد. فقط سعی کنید به طرق مختلف توالت ‌رفتن را به او يادآور شويد. در این مدت می‌توانید از لباس‌های راحت و البته کهنه‌تر استفاده کنید که اگر کثيف شد خیلی ناراحت و عصبانی نشويد.

نترسید، کار را متوقف کنید

اگر در ابتدا یا میانه راه دیدید کودک همکاری نمی‌کند و اعصاب خودش و شما را به هم می‌ریزد، نشانه این است که آمادگی ندارد. کار را قطع کنید و بعد از چند هفته یا چند ماه دیگر دوباره امتحان کنید. به گفته پزشکان اطفال، اضطراب‌های ناشی از زمان از پوشک گرفتن بچه در ناخوداگاه آن‌ها اثر گذاشته و می‌تواند آن‌ها را برای همیشه به افراد مضطربی تبدیل کرده و حتی در خیلی موارد آن‌ها را درگیر یبوست‌های جدی و شدید کند.

از همان ابتدا پوشک نکنید

اگر مبنای ذهنی والدین، خداحافظی کامل با پوشک باشد و تنها زمان مجاز استفاده از آن، زمان درخواست خود کودک باشد، فرایند خداحافظی بهتر و سریع‌تر طی خواهد شد. اما اگر والدین بنا به صلاحدید خود، هر بار که احساس نگرانی کنند، با وجود شروع آموزش با نظر شخصی خودشان، کودک را پوشک کنند، ممکن است در فرایند آموزش تأثیر منفی بگذارد.

کمک مربی مهدکودک که روانشناسی کودک خوانده است، در رابطه با شروع از پوشک گرفتن کودک می‌گوید: «اگر والدین قصد از پوشک گرفتن کودک را دارند، از همان ابتدا، حتی آن دو روز که می‌خواهند به شکل امتحانی اوضاع و شرایط را بسنجند هم کودک را پوشک نکنند. در ابتدا با فاصله زمانی کم کودک را دستشویی ببرند و در عرض چند روز فاصله‌های دستشویی رفتن بیشتر شود. هدف این است که بچه سبکی بدون پوشک را تجربه کرده و حتی اگر یک بار هم خودش را خیس کرد، آن خیسی را متوجه شود. این‌طوری تفاوت را بیشتر می‌فهمد.»

---