راهبردهای عدالت آموزشی، بخش دوم

احکام ٢٠ گانه
به‌ منظور تحقق اهداف راهبردی» و «اهداف کمی» فوق، لازم است احکام زیر در برنامه ششم توسعه اجرا شوند:
١. همکاری سه وزارتخانه آموزش‌ و پرورش، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و نیز بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به‌منظور طراحی و اجرای برنامه جامع توانمندسازی و محرومیت‌ زدایی در چهار حوزه «آموزش مهارت‌ های شناختی»، «آموزش مهارت‌ های غیرشناختی»، «سلامت» و «تغذیه» در مدارس، با لحاظ اولویت ویژه برای «مدارس توسعه‌ پذیر»، در کنار برنامه‌ ریزی به‌ منظور «ایجاد هم‌افزایی» بین این برنامه‌ های چهارگانه.

تبصره: وزارت آموزش‌ و پرورش، مسئولیت تدوین سند مشخص‌ کننده چارچوب همکاری فوق و تقدیم آن به هیات‌ دولت را بر عهده خواهد داشت. همچنین مسئولیت جمع‌ بندی گزارش شش‌ ماه‌ یک‌ بار درزمینه «ارزیابی نتایج» و انتشار عمومی آن، بر عهده وزارت آموزش‌ و پرورش خواهد بود.

٢. اجرای برنامه جامع «توانمندسازی فرهنگیان»، با هدف افزایش توانایی کارکنان آموزش‌ و پرورش در تبدیل مدارس به محیطی هرچه «جذاب‌تر» و درعین‌حال هر چه «مفیدتر» برای دانش‌ آموزان، با رئوس زیر:
• ارائه مشوق‌های مالی در پایان هر سال به ١٠ درصد از «کارکنان» آموزش‌ و پرورش که بیشترین نقش را در‌جهت کمک به «اهداف راهبردی» و نیز «اهداف کمی» معین‌ شده در بخش پیشین ایفا کرده‌اند.
• برگزاری کارگاه‌های آموزشی یک‌روزه جذاب برای معلمان، با هدف آشنایی آنان با موثرترین و جدیدترین روش‌های انتقال مهارت‌ های «شناختی» و «غیرشناختی» به دانش‌آموزان
• شبکه‌ سازی بین معلمان با سطوح مختلف تجربه، با هدف به‌اشتراک‌گذاری تجربیات

٣. اجرای برنامه «غنی‌سازی محتوای آموزشی» با هدف افزایش بهر‌ه‌ وری در توانمند سازی دانش‌ آموزان با رئوس زیر:
افزایش دانش‌ آموز محوری
افزایش جذابیت و تنوع محتوای آموزشی
توسعه استفاده از فناوری‌ های مدرن به‌ ویژه فناوری اطلاعات
توجه بیشتر به همه اقوام ایرانی و زبان‌ های قومی منطقه‌ای در متون آموزشی؛ و طراحی قسمتی از محتوای آموزشی در مناطق مختلف کشور، بر اساس ویژگی‌ های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن مناطق

٤. به‌کارگیری آزمایشی مدل‌های نوآورانه مختلف حضور بخش غیردولتی درزمینه توسعه و عدالت آموزشی رده‌ های سنی پایه (اعم از مشارکت «انتفاعی»، «غیرانتفاعی» و یا «عام‌ المنفعه»)، به‌نحوی‌که پس از اجرای آزمایشی مدل‌های مختلف در مناطقی محدود از کشور، موفق‌ ترین مدل‌ها توسط وزارت آموزش‌ و پرورش انتخاب شده و زیرساخت‌ های لازم برای فراگیر شدن آنها فراهم شود.

٥. اختصاص پنج درصد از درآمد «هدفمندی یارانه‌ها» به «توسعه عدالت آموزشی» در رده سنی پنج تا ١٨ سال؛ در کنار «مشروط‌سازی» افزایش یارانه نقدی دهک‌ های درآمدی پایین، به حضور منظم فرزندان در مدارس.

٦. کاهش میزان «تمرکز» در مدیریت «سرمایه انسانی» و نیز «منابع مالی» آموزش‌ و پرورش و حرکت به سمت مدیریت «استان‌محور» و «مدرسه‌ محور»؛ با هدف استفاده کاراتر و بهره‌ ورتر از منابع در اختیار آموزش‌ و پرورش در راستای توسعه عدالت آموزشی.

٧. همکاری شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، شورای‌عالی رفاه و تامین اجتماعی و مرکز آمار ایران، در طراحی و اجرای برنامه جامع «سنجش توسعه آموزشی کودکان و نوجوانان» با هدف تولید آمارهای «شفاف» و «باکیفیت» درزمینه سنجش «هر‌ساله» ابعاد مختلف توسعه آموزشی رده سنی پنج تا ١٨ سال (به تفکیک استان، رده سنی و جنسیت)؛ در کنار «انتشار عمومی» گزارش آماری مشروح در سایت اینترنتی وزارت آموزش‌وپرورش.

تبصره ١: به‌منظور تولید خروجی مناسب برای ارزیابی و نیز بهبود مستمر سیاست‌های کلان آموزشی، لازم است برنامه فوق به تولید آمارهای باکیفیت و متنوع درباره جنبه‌های مختلف وضعیت ورودی و نیز خروجی سیستم آموزش عمومی کشور، به‌ویژه موارد ذکرشده در بخش قبل (اهداف کمی) بپردازد.
تبصره ٢: از آغاز سال دوم اجرای برنامه ششم توسعه، مقدار رشد سالانه شاخص‌ های آماری گزارش‌ شده توسط برنامه فوق در هر استان، به‌عنوان کلیدی‌ ترین مولفه تشویق و ارتقای شغلی مدیران کل ادارات آموزش‌ و پرورش استان‌ها در نظر گرفته خواهد شد.

٨. همکاری وزارت آموزش‌ و پرورش و وزارت راه‌ و شهر سازی، با هدف بهبود توزیع مکانی و نیز ارتقای شرایط کالبدی مدارس دولتی (بر اساس آمایش سرزمین و تحولات جمعیتی)، در کنار «مقاوم‌ سازی» و نیز «مناسب‌سازی» مدارس برای حضور دانش‌آموزان دارای معلولیت، به‌منظور بهره‌مندی کلیه کودکان و نوجوانان از محیط آموزشی مناسب و نشاط‌بخش.

٩. همکاری وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، درزمینه ارتقای دسترسی دانش‌آموزان به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی توسعه‌بخش آموزش، با هدف تسهیل دسترسی به محتوای آموزشی جذاب‌تر و باکیفیت‌تر، با اولویت «مداس توسعه‌پذیر».

١٠. همکاری وزارت آموزش‌وپرورش با صداوسیمای استانی در ١٠ استان دارای نامناسب‌ ترین وضعیت به‌لحاظ شاخص «درصد افراد ١٨ تا ٢٨ سال که دارای کمتر از ١٠ سال تحصیلات هستند» (بر اساس سرشماری ١٣٩٠)، با هدف طراحی برنامه‌های تلویزیونی مناسب برای ترغیب خانوارها به ثبت‌ نام فرزندان پسر و دختر در مدارس.

١١. زمینه‌سازی افزایش مشارکت «نهادهای عمومی غیردولتی» و نیز «شهرداری‌ها» در توسعه عدالت آموزشی.

١٢. تسهیل و مانع‌زدایی از مشارکت «سازمان‌ های مردم‌ نهاد» در محرومیت‌ زدایی «کمی‌ و‌ کیفی» آموزشی.

١٣. تسهیل و مانع‌ زدایی از نوآور‌ی‌ های «مالی» بخش غیر دولتی در حوزه توسعه عدالت آموزشی، به‌ویژه درزمینه صندوق‌ های نیکوکاری و صندوق‌ های وقف.

١٤. تسهیل و مانع‌زدایی از نوآور‌ی‌های «فناورانه» بخش غیردولتی در حوزه توسعه عدالت آموزشی (به‌ ویژه نوآور‌ی‌ های مبتنی بر فناوری اطلاعات)، در راستای غنابخشی، متنوع‌ سازی و جذاب‌ سازی محتوای آموزشی مهارت‌ های «شناختی» و «غیرشناختی» برای کودکان و نوجوانان.

١٥. تسهیل قوانین و تضمین شفافیت در راستای جذب کمک‌ های مالی ایرانیان خارج از کشور و نیز سازمان‌های بین‌المللی درزمینه برنامه‌ های توسعه عدالت آموزشی.

١٦. بازنگری و اصلاح شیوه گزینش دانشگاه‌ها، به‌ نحوی‌که آثار مخرب شکل فعلی «کنکور» بر فقیرسازی کیفیت محتوای آموزشی مدارس (توجه افراطی به آموزش مهارت‌ های «شناختی» و غفلت از پرورش مهارت‌ های «غیرشناختی» دانش‌آموزان مانند خلاقیت، پرسشگری، نشاط، کار تیمی، مهارت‌ های زندگی اجتماعی و مهارت‌ های ارتباطی) تعدیل شود.

١٧. بازنگری و اصلاح برنامه‌ های جداسازی نوع مدارس دانش‌آموزان بر اساس بهره هوشی، در راستای بالندگی کلیه دانش‌آموزان در محیط‌هایی از جنس محیط واقعی جامعه.

١٨. اصلاح قوانین در راستای عمومیت‌ بخشی بحق ثبت‏نام رایگان کلیه کودکان «ساکن» ایران در مدارس دولتی.

١٩. محدودسازی شدید «اجازه فروش» مدارس دولتی و منحصرکردن اجازه فروش به مواردی که اطمینان قطعی نسبت به دسترسی مناسب کلیه دانش‌ آموزان مناطق اطراف به مدرسه مناسب، وجود دارد.

٢٠. اختصاص بند ویژه «تحکیم و توسعه عدالت آموزشی کودکان و نوجوانان» در قوانین بودجه سالانه، به‌نحوی‌که در برنامه ششم توسعه، مجموعا ٢٢٠,٠٠٠ میلیارد ریال به این بند اختصاص یابد.

منابع و مصارف این بند از بودجه، در چارچوب زیر تعیین خواهد شد:
منابع ٥ گانه
الف) اختصاص ٥ درصد درآمد طرح هدفمندی یارانه‌ها
ب) افزایش یک‌درصدی «مالیات بر ارزش افزوده» در ٥ استان دارای سطح توسعه‌یافتگی بالاتر
ج) دریافت مالیات ویژه «توسعه عدالت آموزشی» معادل مالیات متعارف (قانون مالیات‌های مستقیم) از بنگاه‌های اقتصادی زیرمجموعه «نهادهای عمومی غیردولتی» (آستان قدس رضوی، نیروهای مسلح، ستاد اجرائی فرمان امام (ره)، بنیاد مستضعفین، بنیاد ١٥ خرداد و بنیاد شهید)، در صورت اذن مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا.
د) ایجاد صرفه‌جویی در «بودجه پرسنلی» آموزش‌وپرورش، در چارچوب برنامه «ساماندهی شغلی فرهنگیان»
ه) اختصاص سهم ٢ در هزار از کل درآمد صادرات نفت و گاز

تبصره ١: «برنامه ساماندهی شغلی فرهنگیان» در شهرستان‌های دارای مازاد کارکنان آموزش‌ و پرورش اجرا خواهد شد و به‌موجب آن، کارکنان داوطلب می‌توانند- در صورت موافقت آموزش‌ و پرورش شهرستان- از مرخصی یک‌ساله با دریافت حقوقی معادل ١٠ الی حداکثر ٣٠ درصد پایه حقوق فعلی (پیشنهاد رقم دقیق در آیین‌نامه تدوینی توسط وزارت آموزش‌وپرورش) در کنار بیمه کامل برخوردار شوند.

تبصره ٢: لازم است جزئیات «برنامه ساماندهی شغلی فرهنگیان» به‌شکلی طراحی شود که در سال نخست برنامه ششم، دست‌کم ٥٠٠ میلیارد تومان صرفه‌ جویی در بودجه پرسنلی آموزش‌ و پرورش به همراه داشته و با افزایش سالانه ٣٠ درصدی، مقدار صرفه‌جویی در سال پایانی برنامه، به دست‌کم ١٤٠٠ میلیارد تومان برسد.

مصارف ١٠ گانه:
درآمد فوق، منحصرا صرف موارد زیر خواهد شد:
الف: افزایش محسوس «سرانه امکانات و برنامه‌ های تفریحی، ورزشی و پرورشی» و نیز «سرانه کمک‌آموزشی فناورانه»؛ با تمرکز ویژه بر «مدارس توسعه‌ پذیر» (توانمندسازی در «آموزش»)
ب: افزایش محسوس «سرانه تغذیه رایگان مدارس» در کنار تلاش برای افزایش بهر‌ه‌وری این برنامه از طریق بهره‌گیری از تجربیات بیش از ٦٠ کشور دارای برنامه مشابه؛ با تمرکز ویژه بر «مدارس توسعه‌ پذیر» (توانمندسازی در «تغذیه»)
ج: طراحی برنامه‌های «پایش مستمر» و نیز ارتقای «سلامت جسمی و روحی» دانش‌آموزان؛ با تمرکز ویژه بر «مدارس توسعه‌پذیر» (توانمندسازی در «سلامت»)
د: ایجاد و توسعه کمی‌ و‌ کیفی واحدهای «مددکاری اجتماعی» در مدارس (به همراه تعریف / تفکیک دقیق وظایف مددکاران اجتماعی، مشاوران و معلمان پرورشی)؛ با تمرکز بیشتر بر «مدارس توسعه‌ پذیر»
هـ : ارائه مشوق‌های مالی در پایان هر سال به ١٠ درصد از کارکنان آموزش‌ و پرورش که بیشترین نقش را درزمینه کمک به «اهداف راهبردی» و نیز «اهداف کمی» معین‌شده در بخش پیشین ایفا کرده‌اند و افزایش پاداش مالی و نیز ارتقای کمی‌ و‌ کیفی آموزش ضمن خدمت، برای کارکنان «مدارس توسعه‌ پذیر».
برگزاری منظم کارگاه‌های نیم‌روزه توسعه مهارت‌ های «غیرشناختی» در مدارس؛ هم برای دانش‌ آموزان و هم برای والدین؛ با تمرکز ویژه بر ارتقای خلاقیت، مهارت‌های زندگی اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی، مهارت کار تیمی، روحیه پرسشگری، نشاط و اعتماد به‌ نفس، به‌عنوان کلیدی‌ ترین مهارت‌ های موثر در موفقیت اقتصادی و اجتماعی کودکان و نوجوانان در سن بزرگسالی
ح: ایجاد دسترسی کامل به پیش‌ دبستانی دولتی رایگان در کلیه استان‌های مرزی و نیز استان‌های دوزبانه
ط: ایجاد مشوق‌های مناسب برای توانمند سازی، جذب و نگهداشت معلمان خبره و خلاق در دوره‌های دبستان و پیش‌دبستانی، به‌عنوان دوره کلیدی شکل‌ گیری مهارت‌ های شخصیتی دانش‌ آموزان
ی: توسعه کمی‌و‌کیفی مدارس فنی‌ و حرفه ‏ای و کار و دانش پسرانه و دخترانه در استان‌های مختلف، متناسب با وضعیت اقتصادی اجتماعی هر منطقه از کشور

بند پایانی:
وزارت آموزش‌ و پرورش موظف است ظرف حداکثر شش ماه پس از تصویب نهایی برنامه ششم توسعه، برنامه جامع «تبدیل مدارس به پیشران‌های پیشرفت، توانمندسازی و محرومیت‌زدایی عالمانه و پایدار»، شامل فعالیت‌ها و اقدامات لازم برای تحقق کلیه مواد فوق را تنظیم کرده و به تصویب «شورای‌عالی رفاه و تامین اجتماعی» برساند.
امیدواریم که با هوشمندی و دغدغه‌ مندی کارشناسان خبره سازمان مدیریت و برنامه‌ ریزی کشور و نیز نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، شاهد همدلی دولت و مجلس در تبدیل برنامه ششم توسعه به نقطه عطفی در توجه به «توسعه عدالت آموزشی کودکان و نوجوانان» باشیم.

مطالب مرتبط:
راهبردهای عدالت آموزشی، بخش اول
آموزش نخبه پرور؛ آری یا خیر؟

نویسنده: میثم هاشم خانی - یاسر مولایی
منبع: روزنامه شرق