علوم تجربی به چه علومی اطلاق می‌شود؟

علم از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که این بخش‌ها با یکدیگر مرتبط هستند. علوم تجربی شامل گستره‌ای از علوم می‌باشد که بر مبنای تجربه، آزمایش و مشاهدات انسان‌ها شکل گرفته است. این شاخه همانند علوم ریاضی دارای محاسبات می‌باشد که این محاسبات در کنار آزمایش‌ها و تحلیل‌های تجربی‌اند. در این بخش شاخه‌های مختلف علوم تجربی را توضیح می‌دهیم.

علوم تجربی، همان علوم طبیعی و دانش‌هایی هستند که موضوع آن‌ها بررسی ویژگی‌های فیزیکی طبیعت همه جهان است. به این معنا علوم طبیعی از علوم انسانی متمایز می‌باشد. در علوم طبیعی دانشمندان می‌کوشند تا پدیده‌های طبیعی با روش علمی و بر اساس فرآیندهای طبیعی (و نه الهی یا عرفانی و مانند آن) توضیح داده شود. گاهی منظور از علوم تجربی همان علوم زیستی است ولی این موضوع کاربرد رایج نیست و علوم زیستی بخشی از علوم تجربی به شمار می‌رود.

در ایران امروز (پس از دهه‌ی 50 شمسی) بر خلاف دیروز (پیش از دهه‌ی 50 شمسی) به علوم طبیعی، علوم تجربی می‌گویند که به نظر می‌رسد علوم طبیعی صحیح است و نه علوم تجربی؛ چرا که علومی که با تجربه حاصل می‌شوند محصور در علوم طبیعی نیست و شامل علوم انسانی نیز می‌شود.

علوم تجربی، بر اساس تجربه و مشاهده، از راه آزمون به دست می‌آید و به علومی گفته می‌شود كه از ثبات و قطعیت برخوردار بوده است. آزمون این علوم در هر مكان و زمان مشابه، قابل تجربه و تكرار می‌باشد و نتیجه مشابه و مشخص حاصل می‌گردد؛ چرا که در غیر این صورت ابطال می‌شوند (ابطال‌پذیری از خواص این علم است). آزمون‌ها به دنبال فرضیه‌هایی كه شخص در ذهن دارد، صورت می‌گیرد. برای آن كه ببیند آن طوری كه در مورد قضیه تصور كرده درست است یا نه؟

شاخه‌های اصلی علوم تجربی 

علوم تجربی از شاخه‌هایی اصلی تشکیل ‌شده که شامل علم شیمی، فیزیك، زمین‌شناسی و زیست‌شناسی است. گاهی ریاضیات نیز در حوزه‌ی علوم تجربی قرار می‌گیرد، چرا که در این علم نیز تجربه نقش مۆثری ایفا می‌کند. علم شیمی محدود به علم مواد است و در حوزه‌ی خارج مواد حرفی برای گفتن ندارد و برای اثبات اتم، مولكول و... وابسته به فیزیك است. فیزیك علم گسترده‌تری می‌باشد و به كمك ریاضیات، قوانین حركت، نور و... را توضیح داده و اغلب اتفاقات اطراف ما را توجیه می‌كند و حتی نظریاتی در مورد نحوه خلقت جهان هستی ارائه می‌نماید.

گاهی هم قوانین موجود در علوم تجربی می‌توانند به مرور زمان تحت تأثیر تغییرات قرار گیرند. مثلاً نظریه‌ی كوانتومی، نظریات نیوتونی را زیر سۆال برده و كم اعتبار كرده، ولی از اول تاریخ مسائل ریاضی تغییر چندانی نداشته‌اند. به طور مثال حاصل‌ضرب عدد دو در خودش همیشه چهار بوده. آیا واقعاً چنین است؟

قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم دوران رشد و غرور علوم تجربی بود و تصور می‌شد از رازهای جهان پرده برداشته‌شده و همه معماهای جهان از طریق علوم تجربی حل خواهد شد. ولی نه تنها این‌گونه نشد بلكه ضعف این علوم بیشتر مشخص گردید. با پیشرفت علوم، برخی از اصولی كه دانشمندان به آن‌ها رسیده بودند زیر سۆال رفت. به طور مثال، اول ثابت شده بود كه نور بسته‌هایی از انرژی است كه به شكل فوتون از منبع نورانی پرتاب می‌شوند؛ اما بعد مشخص شد كه نور خواص حركت موجی دارد و بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد نور خواص كوانتومی از خود نشان می‌دهد. شاید هم در آینده مطالب جدیدتر دیگری مشخص گردد؟

فیزیک

فیزیک یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های دانشگاهی است و شاید قدیمی‌ترین مبحث آن را بتوان نجوم و اخترشناسی نامید.

مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد هزاران سال پیش از میلاد مسیح، اقوامی چون سامری‌ها و همچنین اقوامی در مصر باستان، تحقیقات و درک اندکی از حرکت خورشید، ماه و ستارگان داشته‌اند.

در حقیقت فیزیک علم مطالعه‌ی خواص طبیعت است و این علم را عموماً علم ماده نام‌گذاری کرده‌اند. خلاصه این که هدف اصلی علم فیزیک بررسی و تحلیل طبیعت می‌باشد. فیزیک، همواره در پی آن است که رفتار طبیعت را در شرایط گوناگون درک و پیش‌بینی کند.

شیمی

در گذشته این علم را کیمیاگری می‌نامیدند؛ زیرا از مخلوط چند ماده به ماده‌ی دیگری می‌رسیدند. شیمی، علم مطالعه‌ی ساختار، خواص، ترکیبات و تغییر شکل مواد است. این علم مربوط به عناصر شیمیایی و ترکیبات شیمیایی می باشد که شامل اتم‌ها، مولکول‌ها و برهمکنش میان آن‌ها می‌شود.

زمین‌شناسی

 

زمین‌شناسی، دانشی است که ماهیت سیاره‌ی زمین، تاریخ آن، ساختمان پوسته‌ی‌ آن، اجزاى درون، انواع سنگ‌ها و سنگواره‌ها را بررسی می‌کند. این علم درباره‌ی‌ مواد سازنده‌ی زمین، نیروهای مۆثر بر مواد مزبور، برآیندهای نیروها، پراکندگی سنگ‌های پوسته‌ی سیاره، سرگذشت آن و همچنین گیاهان و جانورانی که در دوره‌های گوناگون زمین‌شناسی وجود داشته‌اند گفتگو می‌کند.

زیست‌شناسی

زیست‌شناسی از علوم طبیعی و دانش مربوط به مطالعه جانداران زنده است. این دانش به بررسی ویژگی‌ها و رفتار سازواره‌ها، چگونگی پیدایش گونه‌ها و نیز به بررسی برهمکنش جانداران با یکدیگر و محیط پیرامونشان می‌پردازد. زیست‌شناسی شامل موضوعات وسیعی است که دارای تقسیم‌بندی بسیاری از مباحث و رشته‌های مختلف هست.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا